Οι... ουρές του πετρελαίου

Ενώ ολοκληρώνεται η περιοδεία του προέδρου της Βενεζουέλας Νικολάς Μαδούρο σε πετρελαιοπαραγωγούς χώρες, με ανοιχτό ακόμη το ενδεχόμενο να παραταθεί το ταξίδι του για μια έκτακτη συνάντηση με τον πρόεδρο του Μεξικού Ενρίκε Πένια Νιέτο, οι αυξήσεις των τιμών, οι ελλείψεις βασικών αγαθών και οι ουρές διαμορφώνουν τεταμένο κλίμα στη χώρα.

Ο Μαδούρο ξεκίνησε στις 5 Ιανουαρίου μια περιοδεία σε Κίνα, Κατάρ, Σαουδική Αραβία, Ιράν, Αλγερία και Ρωσία με στόχο «να προασπιστούμε τις τιμές του πετρελαίου για να ανακάμψει η αγορά και να εξασφαλίσουμε έσοδα για τον λαό μας». Από την περιοδεία του απέσπασε συμφωνίες για κινεζικές επενδύσεις 20 δισ. δολαρίων, κυρίως στον ενεργειακό τομέα, διεύρυνση των ρωσικών επενδύσεων στα πετρέλαια της χώρας και χρηματοδότηση αρκετών δισεκατομμυρίων δολαρίων από τράπεζες του Κατάρ. Οχι όμως και συναίνεση για μείωση της παραγωγής πετρελαίου, την οποία τον Νοέμβριο τα κράτη-μέλη του ΟΠΕΚ συμφώνησαν να διατηρήσουν στα επίπεδα των 30 εκατ. βαρελιών την ημέρα. Την περασμένη εβδομάδα η τιμή του έπεσε στα χαμηλότερα επίπεδα από τον Μάιο του 2009, με το ακατέργαστο της Βενεζουέλας να κλείνει τα 42,44 δολάρια το βαρέλι και τον Μαδούρο να καταγγέλλει ότι το πετρέλαιο χρησιμοποιείται ως «οικονομικό όπλο για να υποτάξουν χώρες, περιοχές και λαούς».

Η πτώση της τιμής του πετρελαίου έχει γονατίσει μια οικονομία που στηρίζεται κατά 97% στα πετρελαϊκά έσοδα. Το έλλειμμα άγγιξε το 17% του ΑΕΠ (ο προϋπολογισμός είχε εκπονηθεί με εκτιμώμενη τιμή πετρελαίου τα 60 δολάρια το βαρέλι), σύμφωνα με τα στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας η χώρα μπήκε επίσημα σε ύφεση τον περασμένο Δεκέμβριο έπειτα από τρία συνεχόμενα τρίμηνα συρρίκνωσης (4,8%, 4,9% και 2,3%) και ο πληθωρισμός έφτασε στο 63,3%. Οι ελλείψεις βασικών αγαθών έχουν γίνει αισθητές με τις ουρές να αποτελούν καθημερινό φαινόμενο, αναγκάζοντας τρεις τοπικές κυβερνήσεις να απαγορεύσουν την παραμονή στις ουρές τα βράδια για λόγους ασφαλείας.

Η κατάσταση επιδεινώθηκε την Τρίτη, όταν η Moody’s υποβάθμισε την πιστοληπτική ικανότητα της χώρας από CAA1 σε CAA3, κάτι που σημαίνει σοβαρό κίνδυνο παύσης πληρωμών, παρ’ ότι τα συναλλαγματικά διαθέσιμά της ξεπερνούν τα 22 δισ. δολάρια, ικανά να καλύψουν τις ληξιπρόθεσμες υποχρεώσεις της για μια διετία. Μια απόφαση που οδήγησε τον Μαδούρο να καταγγείλει ξανά τον οικονομικό πόλεμο κατά της χώρας του.

Την επομένη το «Forbes», σε άρθρο του με τίτλο «Η επικείμενη κατάρρευση της Βενεζουέλας», διαμαρτυρόταν που η Moody’s άλλαξε τις προοπτικές της χώρας από «αρνητικές» σε «σταθερές». Παραπέμποντας σε θεωρητικές και εμπειρικές φιλελεύθερες αναφορές για τα δεινά των κρατικοποιήσεων και των «σπαταλών» σε αντιπαραγωγικές κοινωνικές δαπάνες στις οποίες επιδόθηκε η Βενεζουέλα, προδιαγράφει πως όποια μέτρα κι αν λάβει θα οδηγήσουν σε πολιτική κρίση, της οποίας μόνη διέξοδος είναι η πτώση της κυβέρνησης, αφήνοντας ανοιχτό μόνο το πώς θα γίνει αυτή: «με επανάσταση, στρατιωτικό πραξικόπημα ή χάος».

Το «Forbes» εμφανίζεται έτσι πιο «πλουραλιστικό» από την αμερικανική γεωπολιτική επιθεώρηση «Stratfor», που στις 9 Ιανουαρίου, πριν από την υποβάθμιση της χώρας από τη Moody’s, δημοσιοποίησε ανάλυση η οποία βασισμένη σε «ευρέως διαδεδομένες, πλην ανεπιβεβαίωτες αναφορές» μιλά μόνο για σχέδιο πραξικοπήματος κατά του Μαδούρο. Επικαλούμενο αποκλειστικές πηγές του αποκαλύπτει μάλιστα ότι θα γίνει όχι από τη συνήθη ύποπτη πιο ακραία πτέρυγα της Δεξιάς της χώρας, που το έχει επιχειρήσει και στο παρελθόν, αλλά από «τμήματα του στρατού και κάποια “κολεκτίβος” (ομάδες σκληροπυρηνικών τσαβίστας), που σε συντονισμό με την πλειοψηφία των βουλευτών του PSUV μεθοδεύουν να μην επιτρέψουν στον Μαδούρο επιστρέφοντας από την περιοδεία του να παραμείνει στην εξουσία».

Σενάρια, λάθη και η ώρα της αντιπολίτευσης

Το σενάριο για πραξικόπημα δεν μοιάζει να στηρίζεται σε πραγματικά δεδομένα, σύμφωνα με τρεις Βενεζουελάνους στρατιωτικούς αναλυτές (διόλου προσκείμενοι προς το καθεστώς) που μίλησαν στην «Panam Post». «Ο στρατός είναι ικανοποιημένος με το status quo. Είναι απίθανο το σενάριο που προβλέπει το “Stratfor”, όσες δυσκολίες κι αν αντιμετωπίζει ο Μαδούρο. Εκφράζει περισσότερο επιθυμία παρά πραγματικότητα», έλεγε η Ροσίο Σαν Μιγκέλ της ΜΚΟ Παρατηρητήριο Πολιτών σε θέματα Ασφάλειας, Αμυνας, Ενόπλων Δυνάμεων.

Αυτό δεν σημαίνει πως δεν υπάρχει δυσαρέσκεια σε βάσεις των τσαβίστας που επικρίνουν εξ αριστερών την κυβέρνηση Μαδούρο για τις πολιτικές που έχει ακολουθήσει ή γιατί, ενώ είχαν προειδοποιήσει για τις αρνητικές οικονομικές προοπτικές, δεν πάρθηκαν άμεσα μέτρα. Ακόμη και στα τέλη Δεκεμβρίου, ο Μαδούρο μίλησε μεν για τη δυσχερή οικονομική θέση της χώρας και ανακοίνωσε ένα πρόγραμμα δημοσιονομικών μεταρρυθμίσεων, πειθαρχία στις κρατικές δαπάνες χωρίς κοινωνικές περικοπές και αλλαγή στο σύστημα συναλλαγματικών ισοτιμιών, χωρίς ωστόσο ακόμη τίποτα να έχει συγκεκριμενοποιηθεί, πέρα από την ανακοίνωση της δημιουργίας ενός Ανώτατου Επιτελείου Οικονομικής Ανάκαμψης που θα παρακολουθεί τις οικονομικές εξελίξεις και θα παρεμβαίνει σε πραγματικό χρόνο ώστε να εκπληρωθούν οι στόχοι ενός αρχικού εξάμηνης διάρκειας σχεδίου ανάκαμψης.

Δεν είναι λίγοι οι οπαδοί της μπολιβαριανής επανάστασης που επισημαίνουν, όπως ο ιστορικός Χουάν Ρομέρο, πως «ο μεταπρατικός παρασιτικός χαρακτήρας της βενεζουελάνικης οικονομίας δεν έχει αλλάξει, παρά τη διαδικασία που ξεκίνησε επί Τσάβες». Οταν ανέλαβε το 1999, η οικονομία της χώρας εξαρτιόταν κατά 86% από τα πετρελαϊκά έσοδα ενώ σήμερα εξαρτάται κατά 97%. Η σημαντική άνοδος των τιμών του πετρελαίου αυτά τα χρόνια δεν έφερε διεύρυνση της παραγωγικής δραστηριότητας. Και παρ’ ότι συμφωνούν πως διεθνή κέντρα ασκούν «τη γεωπολιτική του τρόμου που βασίζεται στην αποπληροφόρηση, τη διεθνή πίεση, το οικονομικό μποϊκοτάζ αλλά και το ίδιο το πετρέλαιο για να επηρεάσουν την πολιτική σταθερότητα πολλών χωρών», δεν αγνοούν τα λάθη που έχουν γίνει. Οπως το ότι έχουν δοθεί χωρίς προϋποθέσεις περισσότερα από 335 δισ. δολάρια για εισαγωγές τροφίμων στο διάστημα 2003-2013. Ή το σκάνδαλο της διαφυγής πόρων από αιτούντες συνάλλαγμα, κάπου 165 δισ. δολάρια, χωρίς να έχουν κατονομαστεί οι υπεύθυνοι επιχειρηματίες αλλά και δημόσιοι λειτουργοί που εμπλέκονται σε αυτή την τεράστια απάτη.

«Δημοκρατικοποίηση της ιδιοκτησίας»

Αυτή η μερίδα των τσαβίστας ζητά από την κυβέρνηση «τη δημοκρατικοποίηση της ιδιοκτησίας» τονίζοντας πως οι παραδοσιακοί επιχειρηματίες δεν είναι πρόθυμοι να μοιραστούν την οικονομική στρατηγική που περιλαμβάνεται στο αποκαλούμενο Πατριωτικό Σχέδιο. Επισημαίνουν πως τα τμήματα που μετέχουν του «εθνικού διαλόγου» με την κυβέρνηση έχουν τη δική τους ατζέντα και συνεχίζουν με την κερδοσκοπία και τη συσσώρευση όσο η λαϊκή διαβούλευση έχει ατονήσει και έχει αντικατασταθεί από αποφάσεις που παίρνονται σε κλειστούς κύκλους.

Είναι ενδεικτικό ότι μεγάλες επιχειρήσεις διανομής κρατούν τρόφιμα και είδη πρώτης ανάγκης στις αποθήκες τους διογκώνοντας το πρόβλημα των ελλείψεων, ενώ από τον Αύγουστο του 2014 έως τις αρχές Ιανουαρίου 1.111 έχουν παραπεμφθεί στη Δικαιοσύνη για λαθρεμπόριο και μέχρι το τέλος του έτους είχαν κατάσχει 28.000 τόνους τροφίμων που προορίζονταν για τη μαύρη αγορά.

Το βέβαιο πάντως είναι ότι η συγκυρία είναι εξαιρετικά ευνοϊκή για την αντιπολίτευση, που επιχειρεί να κεφαλαιοποιήσει τη δυσαρέσκεια που απλώνεται στη χώρα. Ο πρώην προεδρικός υποψήφιος Ενρίκε Καπρίλες πρότεινε τη δημιουργία «εθνικής επιτροπής αντιμετώπισης της κρίσης» στην οποία αυτοπροτάθηκε για να συμμετάσχει και αλλάζοντας την τακτική που είχε ακολουθήσει πέρσι, όταν αντιτάχθηκε στη συνέχιση των διαδηλώσεων, καλεί τώρα τον λαό να κινητοποιηθεί στους δρόμους, λέγοντας στους τσαβίστας: «Με όλο τον σεβασμό, η επανάσταση τελείωσε».

Οι ουρές είναι ο καταλύτης. Εκεί, με τα σπρωξίματα, τους τσακωμούς για ένα βασικό αγαθό, την παρουσία αστυνομικών δυνάμεων για να αποφευχθούν επεισόδια αλλά και τα πηγαδάκια και τις πολιτικές συζητήσεις που γίνονται καθώς ο κόσμος περιμένει με τις ώρες, αναπτύσσεται μια εκρηκτική δυναμική. Η αντιπολίτευση, αδημονούσα να κερδίσει τις βουλευτικές του Σεπτεμβρίου, ξέρει ότι η δυσαρέσκεια από μόνη της δεν μεταφράζεται αυτόματα σε πολιτική αλλαγή στη χώρα. Γι’ αυτό και στόχος της τώρα είναι βρεθεί στην πρώτη γραμμή των ουρών κατευθύνοντας τις συζητήσεις και συμμετέχοντας στην «οργή του λαού». Αυτή είναι και η βασική ιδέα πίσω από το σχέδιο δράσης «Αγανάκτηση και Ελπίδα» που ανακοινώθηκε από την MUD.

Εως σήμερα οι ουρές δεν έχουν μετατραπεί σε διαδηλώσεις. Αλλά ήδη στις δυτικές συνοριακές με την Κολομβία επαρχίες έχουν σημειωθεί μικρές διαδηλώσεις φοιτητών ιδιωτικών πανεπιστημίων. Αν αυτές οι εκδηλώσεις αποκτήσουν μαζικότητα και επεκταθούν και στις μεγάλες πόλεις, το τοπίο φαντάζει πολύ δυσοίωνο.