Είναι ο Τσουκούρου Ταζάκι κατσαρίδα;

Χαρούκι Μουρακάμι

«Ο άχρωμος Τσουκούρου Ταζάκι και τα Χρόνια του προσκυνήματός του»

Μετάφραση: Μ. Αργυράκη.

Ψυχογιός, 2014, σελ. 346

Γιατί τα έργα του Χαρούκι Μουρακάμι αγαπιούνται παγκοσμίως από τους αναγνώστες, αλλά συνάμα προκαλούν καμιά φορά αμηχανία στους κριτικούς; Ή, γιατί οι κριτικοί αναγνωρίζουν μια μεγάλη σύγχρονη πένα, αλλά δυσκολεύονται ενίοτε να αποδεχτούν το βάθος της γραφής της;

Κυρίως επειδή τα μυθιστορήματα του Ιάπωνα συγγραφέα είναι πολυσυλλεκτικά χωρίς να είναι αποσπασματικά, υβριδικά όσο και οικεία, μεταμοντέρνα όσο και εύπεπτα. Συνδυάζουν το ρεαλιστικό στοιχείο και το φανταστικό, το στρωτό γράψιμο και το φιλοσοφικό επίχρισμα, τους απλούς, άχρωμους ανθρώπους με το ψυχολογικό εύρος των πράξεών τους.

Στηρίζονται από τη μια σε ένα ιαπωνικό φύλλο κρούστας, από την άλλη, όμως, όλα τα άλλα υλικά είναι δυτικά, σε τέτοιο βαθμό που η τελική γεύση να αποτελεί καθαρό προϊόν της παγκοσμιοποίησης και του ευρωπαϊκού-αμερικανικού τρόπου θέασης του κόσμου.

Στο προκείμενο μυθιστόρημα, μια παρέα τεσσάρων φίλων (δύο εικοσαετών αγοριών και δύο συνομηλίκων τους κοριτσιών) αποπέμπουν αιφνιδιαστικά τον κολλητό τους Τσουκούρου Ταζάκι, ο οποίος καταρρακώνεται ψυχικά μέχρι θανάτου. Και φαίνεται λογικό, αφού ο ίδιος είναι άχρωμος, ενώ οι άλλοι τέσσερις «πολύχρωμοι», ή τουλάχιστον «έγχρωμοι», στο όνομα και στη νοοτροπία. Τελικά, δεκαέξι χρόνια μετά, αποφασίζει να τους αναζητήσει και μαθαίνει ότι μια συκοφαντία, εκτοξευμένη από την Ερι, μία από τις κοπέλες της παρέας, στάθηκε η αιτία της ανεξήγητης στάσης τους απέναντί του.

Η αφήγηση του Χ. Μουρακάμι είναι γενικά επίπεδη, ισόπεδη, χωρίς μεγάλες κορυφώσεις, χωρίς σκληρή γλώσσα ή άλλου είδους ανώμαλες επιφάνειες. Κι όμως, ενώ ο αναγνώστης βαδίζει στο σταθερό της έδαφος, βλέπει έξαφνα να ορθώνεται -το ίδιο αδιατάρακτα- η ένταση της αποκάλυψης, που μεταμορφώνει την ιστορία σε μια αγωνιώδη υπαρξιακή αναζήτηση. Χωρίς βέβαια να οξύνονται οι αιχμές της αφήγησης, ο συγγραφέας καταφέρνει να δείξει ότι ο πρωταγωνιστής, που θεωρούσε πως ο εαυτός του ήταν άχρωμος και δεν εκδήλωνε τις όποιες εξάρσεις ή υφέσεις της ψυχής του, ήταν και ο πιο ανθεκτικός χαρακτήρας. Κάποιοι δηλαδή από τους φίλους του στο παρελθόν αποδεικνύονται ευάλωτοι: τόσο η ίδια η Ερι που τον κατηγόρησε άδικα όσο και οι υπόλοιποι έζησαν ή ζουν με μελανές πλευρές ή με ψυχολογικά κενά στη ζωή τους. Κι ακόμα περισσότερο, θεωρούσαν ότι ο Τσουκούρου είναι κάτι σαν κατσαρίδα, αφού θα επιβίωνε ψυχολογικά ό,τι και αν συνέβαινε. Γι’ αυτό άλλωστε προτίμησαν να τον θυσιάσουν στον βωμό της ομαλότητας της δικής τους ζωής.

Τελικά ίσως είχαν δίκιο, παρά τον απάνθρωπο τρόπο που διάλεξαν να τον εξοβελίσουν από την κοινή τους πορεία. Ο Τσουκούρου πέτυχε πιο πολλά απ’ όσα πίστευε: έγινε κατασκευαστής σιδηροδρομικών σταθμών (όπως όριζε το όνομά του, που στα ιαπωνικά σημαίνει «φτιάχνω»), ξεπέρασε τον εαυτό του και ερωτεύτηκε τη Σάρα, πήρε τη μεγάλη απόφαση να φτάσει ώς τη Φινλανδία, για να μάθει την αλήθεια κ.λπ. Τελικά, το παλαιό τραύμα, που μπορεί να τον οδηγούσε ακόμα και στην αυτοκτονία, δεν τον εμπόδισε να χαράξει τη ζωή του, η άχρωμη φύση του έγινε χιόνι πάνω στην οποία φύτρωσε η αξιοπρέπεια και η ανθεκτικότητα κι ο ίδιος κατάφερε να ψυχαναλύσει το παρελθόν, ώστε να επουλώσει την πληγή του.

Ο Τσουκούρου ανήκει στη χορεία των μουρακαμικών ηρώων, οι οποίοι είναι -ή φαίνονται να είναι- άνευροι και ουδέτεροι στη δράση τους. Μοιάζει λ.χ. με τον Τόρου στο «Νορβηγικό δάσος» ή με τον Τένγκο στο «1Q84», αφού και οι τρεις είναι φιλήσυχοι, αθόρυβοι, χωρίς ιδιαίτερες φιλοδοξίες. Γι’ αυτό θα περνούσαν απαρατήρητοι, αν μια συγγραφική μοίρα δεν τους επιφύλασσε ένα γεγονός που ερήμην τους λειτουργεί προωθητικά για την ιστορία. Ανάλογα στοιχεία έχουμε στη μουσική υπόκρουση που διαρρέει τα μυθιστορήματα: «Τα χρόνια του προσκυνήματος» του Λιστ θυμίζουν το «Νορβηγικό δάσος» των Beatles και τη «Συμφωνιέτα» του Γιάνατσεκ στα άλλα δύο έργα που προανέφερα.

Ετσι έχουμε ολοκληρώσει το μουρακαμικό σύμπαν, που αφηγείται, εκπέμπει μουσικές εικόνες, ντύνει τους άχρωμους ήρωές του και προχωρά σε ένα καθαρτήριο τέλος.

Ισως αυτό που λείπει από το «Ο άχρωμος Τσουκούρου Ταζάκι και τα Χρόνια του προσκυνήματός του» είναι οι δόσεις του φανταστικού -συνήθεις σε άλλα έργα του Χ. Μουρακάμι-, που θα νοστίμευαν την άνοστη πραγματικότητα και θα την ανήγαν σε μια άλλη σφαίρα, τόσο αληθινή όσο και ψεύτικη.