Εξω από τον χρόνο των άλλων

«Θειάφι έπεσε απ’ το εργοστάσιο του ουρανού, βάφοντας το πεζοδρόμιο, [...] ήταν άμμος που τη μετέφερε βόρεια κάποιος από τους υπέροχους εκείνους ανέμους της ερήμου.» (σ. 93)

Ο Ντον ΝτεΛίλο (γεννημένος στη Νέα Υόρκη το 1936) κατέχει εξέχουσα θέση, μαζί με τον αινιγματικό Τόμας Πίντσον, στο ρεύμα των σύγχρονων εκπροσώπων του (μετα)μοντερνισμού — είναι μάλιστα ο πρώτος Αμερικανός συγγραφέας που τιμήθηκε με το βραβείο Jerusalem το 1999 (έχοντας τιμηθεί, μεταξύ άλλων, και με τα PEN/Faulkner και National Book Award για τα μυθιστορήματα «Μάο ΙΙ» και «Λευκός Θόρυβος», Εστία). Το κύριο χαρακτηριστικό της γραφής του ΝτεΛίλο είναι, μάλλον, η απόκοσμη —σχεδόν με όρους επιστημονικής φαντασίας— απόδοση της ζώσας πραγματικότητας, ενώ έχει ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς, όπως κάνει ο Στίβεν Πουλ για λογαριασμό της εφημερίδας «Guardian», πως από το ογκώδες «Υπόγειος κόσμος» (που γράφτηκε το 1997) και έπειτα ο όγκος και η πολυπλοκότητα των μυθιστορημάτων του ΝτεΛίλο φθίνει. Αυτό συμβαίνει προς όφελος μιας πιο πυκνής πρόζας της οποίας η ύφανση θυμίζει κάπως τις ζωγραφικές συνθέσεις του Μαρκ Ρόθκο: πολλαπλά στρώματα χρωμάτων διαφορετικής πυκνότητας και διαφάνειας πέφτουν το ένα επάνω στο άλλο και δομούν ένα υπερ-πολύπλοκο «σώμα» δίνοντας όμως ένα, σε πρώτη ματιά, μονοχρωματικό αποτέλεσμα.

Σε κάθε περίπτωση κάθε μυθιστορηματική σάγκα του ΝτεΛίλο θυμίζει μακρά νουβέλα, χωρίς πάντως κάποια να μοιάζει μονόχορδη ή φτενή. Δεν είναι λοιπόν έκπληξη που ο Αμερικανός συγγραφέας αποδεικνύεται μάστορας (και) της μικρής φόρμας. Στο ανά χείρας βιβλίο λοιπόν, με τον τίτλο «Αγγελος Εσμεράλντα», συστεγάζονται εννέα διηγήματα («εννέα ιστορίες» κατά τον υπότιτλο) γραμμένα από το 1979 έως το 2011 και διευθετημένα κατά χρονολογική, και μόνο, σειρά. Κι εδώ αξίζει να σημειωθεί πως παρά το εύρος ώς και 22 ετών που χωρίζει κάποια διηγήματα, παρά την προφανή διαφοροποίηση των συστατικών της γραφής του ΝτεΛίλο με τα χρόνια, η συλλογή μοιάζει σαν να γράφτηκε με σκοπό τη σύνθεση και όχι ως συμπτωματικό κολάζ ασύνδετων ιστοριών, ξεχασμένων σε κάποιο συρτάρι.

Υπάρχει και σε αυτό το έργο του συγγραφέα η αίσθηση της απομόνωσης. Οι πρωταγωνιστές, αν και ζουν, κυκλοφορούν κι αλληλεπιδρούν με τον γύρω κόσμο, μοιάζουν αποκομμένοι από την πραγματικότητα, η οποία με τη σειρά της τους κλονίζει (ή τους έχει κλονίσει) σχεδόν εν τη απουσία συναίσθησης — μια πολύ δύσκολη συνθήκη που ο ΝτεΛίλο φέρνει αβίαστα εις πέρας. Για παράδειγμα, στο τρίτο διήγημα, με τον τίτλο «Ο δρομέας» (γραμμένο το 1988), πατάμε στα χνάρια ενός ανθρώπου που κάνει τζόκινγκ σε ένα πάρκο ενώ λαμβάνει χώρα η απαγωγή ενός μικρού παιδιού. Ο αναγνώστης ανασαίνει ρυθμικά με τον δρομέα, στρίβει δεξιά κι αριστερά και περνά ανάμεσα από το σοκαρισμένο πλήθος πριν η κουβέντα —πάντα με τον λακωνικό, δηκτικό τρόπο των διαλόγων του ΝτεΛίλο— με μια παριστάμενη αποκαλύψει το δραματικό συμβάν.

Στο φουτουριστικό «Ανθρώπινες στιγμές στον Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο» (γραμμένο το 1983) δύο αστροναύτες σε τροχιά προσπαθούν να αποφύγουν τις φιλοσοφίες περί ζωής και με τον τρόπο αυτό ο ΝτεΛίλο τους κάνει να φιλοσοφούν ακατάπαυστα. Στο αθηνοκεντρικό «Η φιλντισένια ακροβάτισσα» (γραμμένο το 1988) ο σεισμός του 1981 (ο συγγραφέας ζούσε στο Κολωνάκι εκείνη την περίοδο) γίνεται αφορμή ενδοσκόπησης για τους ήρωες μέσω μιας αφηγηματικής όπου η επιφανειακή ησυχία προμηνύει μια σειρά προσωπικών «μετασεισμών». Το εξαιρετικό «Μπάαντερ-Μάινχοφ» (γραμμένο το 2002) διαλέγεται με την ανάγκη του ανθρώπου για εξιλέωση, με την αναζήτηση (κάποιου είδους) παρηγοριάς και με την έννοια της αυτοεπιβαλλόμενης τιμωρίας, ενώ στο «Μεσάνυχτα με Ντοστογιέφσκι» (γραμμένο το 2009) οι δυο φοιτητές που παρακολουθούν έναν τυχαίο άντρα κατά τη διάρκεια του περιπάτου τους ανάγουν την παρακολούθηση σε έναν αυτοεπεξηγηματικό καμβά του τρόπου με τον οποίο αντιλαμβάνονται τη ζωή.

Στο σημείο αυτό πρέπει να σημειωθεί πως, παρά το γεγονός πως η αφήγηση στα ελληνικά είναι στρωτή και κοντά στο ύφος του πρωτότυπου, υπάρχει μια σειρά αβλεψιών κατά τη μετάφραση οι οποίες αλλοιώνουν την επίγευση της ανάγνωσης (π.χ. η απόδοση του «copy that» ως «αντιγράφουμε», αντί του ορθού «ελήφθη» στη σελίδα 48).

Μοναξιά, σιωπές, μια υπόγεια θλίψη, αυτά είναι τα συστατικά των εννέα διηγημάτων με τα οποία ο ΝτεΛίλο αναμετράται, πριν αποσυρθεί (μέσω των ηρώων του) στη γωνία για να φιλοσοφήσει πόσο μικρός είναι ο άνθρωπος στον καμβά της ανθρώπινης ιστορίας. (Κι ενώ αυτές οι γραμμές γράφονταν στον νου μου ο στίχος από την «Εσμεράλντα» του Νίκου Καββαδία, «Τρεις μέρες σπάγαν τα καρφιά και τρεις που σε καρφώναν/ και συ με τις παλάμες σου πεισματικά κλειστές/ στερνή φορά κι ανώφελα ξορκίζεις τον τυφώνα/ που μας τραβάει για τη στεριά με τους ναυαγιστές», μοιάζει να ταιριάζει γάντι στο βιβλίο.)

Ντον ΝτεΛίλο, «Αγγελος Εσμεράλντα».

Διηγήματα. Μετάφραση: Ελένη Γιαννακάκη Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2014, σελ. 143

Κυκλοφορεί 19 Δεκεμβρίου