Υπάρχει ένα μόνιμο εκκρεμές το οποίο καθορίζει τη στάση των βιβλιοκριτικών απέναντι στα βιβλία και ταλαντώνεται ανάμεσα στην αντικειμενικότητα και την υποκειμενικότητα. Αφενός, φυσικά, η αμερόληπτη στάση, η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη απόσταση από ιδεολογίες, όταν αυτές λειτουργούν προκρούστεια, κι η ψύχραιμη προσέγγιση των κειμένων είναι πάγιο ζητούμενο, αφετέρου υποκειμενισμός σημαίνει προσωπική ματιά, νέα αίσθηση, ρηξικέλευθη νοηματοδότηση του εκάστοτε βιβλίου.
Ο Δημοσθένης Κούρτοβικ καταφέρνει να ισορροπήσει τους δύο αυτούς πόλους, χάρη στο δαιμόνιο ένστικτό του και την αποδεικτική γραφή του. Το πρώτο αποτελεί καίριο πολιορκητικό κριό που βρίσκει ακριβώς τον στόχο κάθε κειμένου, αυτό δηλαδή που πρέπει να μας απασχολεί και εγκλωβίζει στο στόχαστρό του το επίκεντρο κάθε λογοτεχνικής απόπειρας.
Αυτός ο υποκειμενικός πόλος, που ενίοτε -παλιότερα- έκανε τον βιβλιοκριτικό μονολιθικό και του στερούσε τη νηφαλιότητα, τον τελευταίο καιρό έχει γίνει λιγότερο εμπαθής αλλά δεν έπαψε να είναι οξύς και ευθύβολος.
Αν όμως δεν συνοδευόταν από έγκυρους συλλογισμούς, όχι κατ’ ανάγκη στηριγμένους σε αληθείς προκείμενες, θα ήταν κενό γράμμα.
Ο Δ. Κούρτοβικ ωστόσο ανήκει στους κορυφαίους κριτικούς λογοτεχνίας της Μεταπολίτευσης, ακριβώς επειδή από τη μία δείχνει με ποιον τρόπο και ο αναγνώστης θα φτάσει στον ίδιο ερμηνευτικό στόχο και από την άλλη χαράζει με σαφήνεια το μονοπάτι του κι επιχειρεί με αναγνωρίσιμα βήματα να αποδείξει τις θέσεις του.
Μετά από τριάντα σχεδόν χρόνια στις στήλες βιβλίου, εκδίδει τον τρίτο συλλεκτικό τόμο με τα εφημεριδογραφικά του κείμενα, καταθέτοντας άλλο ένα σώμα γόνιμου διαλόγου με τη λογοτεχνία.
Σ’ αυτό περιέχονται βιβλιοκρισίες και δοκίμια δώδεκα ετών (2002-2013), που δημοσιεύτηκαν στα σαββατιάτικα «Νέα», όχι όμως όλο το πλήθος των κειμένων του, αλλά μια επιλογή εβδομήντα περίπου από αυτά, όσα αφορούν σημαντικά πεζογραφήματα του 21ου αιώνα ή περιέχουν έναν σοβαρό προβληματισμό για τις τάσεις της λογοτεχνίας και του πολιτισμού της Ελλάδας.
Διαβάζοντάς τα δεν στέκεσαι αναγκαστικά στα εν λόγω βιβλία, τα οποία μπορεί να έχεις διαβάσει, μπορεί και όχι, αλλά ανοίγεσαι σε μια ευρύτερη αντίληψη και επεξεργασία της νεοελληνικής πραγματικότητας.
Κι αυτό συμβαίνει γιατί ο Δ. Κούρτοβικ λειτουργεί επαγωγικά, αφού ξεκινά από το συγκεκριμένο ανάγνωσμα, συνεκτιμά τα προγενέστερα έργα του συγγραφέα, συνυπολογίζει την πληθώρα βιβλίων της ελληνικής και ξένης λογοτεχνίας που έχει διαβάσει και αξιοποιεί τις ευρύτερες επιστημονικές και άλλες γνώσεις του, μέχρι να αναχθεί στο γενικό και συνολικό.
Οι περισσότερες κριτικές ξεκινούν με ευρύτερες εκτιμήσεις, συμπεράσματα που φαίνονται πρώτα αλλά έρχονται ως προς την πορεία της σκέψης ύστερα.
Το εξεταζόμενο βιβλίο είναι η θρυαλλίδα που προκαλεί καταρχάς λογοτεχνικές και καλλιτεχνικές εκπυρσοκροτήσεις, με αποτέλεσμα κάθε βιβλιοκρισία να οδηγεί τον αναγνώστη στο μεδούλι της λογοτεχνικής απόλαυσης, συνήθως διανοητικής, αλλά καθόλου στεγνής ή τυποποιημένης.
Απ’ αυτή τη γενικευτική προοπτική της ματιάς του κριτικού προκύπτουν και τα δοκίμια που έχουν κατά καιρούς δημοσιευτεί ανάμεσα στις τακτικές κριτικές του και τώρα συγκεντρώνονται σε ξεχωριστό μέρος του βιβλίου.
Εκεί συσσωματώνονται πολλές από τις πιο εύστοχες, πανοραμικές, καλειδοσκοπικές παρατηρήσεις του Δ. Κούρτοβικ που αναφέρονται άλλοτε στην απουσία εξαιρετικών βιβλίων ανάμεσα σε δεκάδες καλογραμμένων και στη γυναικεία γραφή και ανάγνωση, που ενίοτε έχει γίνει κόκκινο πανί για τον ίδιο και ο ίδιος κόκκινο πανί για τις συγγραφείς, κι άλλοτε στην αντιθετική και δη συμπληρωματική σχέση λογοτεχνίας και κινηματογράφου ή φιλοσοφίας και μυθιστορήματος.
Ολα αυτά κρίνονται με μια κοινωνιολογική ματιά, όχι στενά κοινωνιστική, αλλά ευρύτερα πολισμική, ακριβώς επειδή ο κριτικός των «Νέων» βλέπει τη λογοτεχνία ως πολιτισμικό φαινόμενο και γι’ αυτό τη διαβάζει πάνω στα πολιτικά, ηθικά, ιστορικά και πολιτιστικά συμφραζόμενά της.
Τόσο στα δοκίμιά του όσο και στις κριτικές του φαίνεται ότι το βιβλίο δίνει τροφή στον στοχασμό, όχι τόσο με τις αισθητικές του αρετές, όσο με τα ιδεολογικά του (μη διαβάσετε τη λέξη με το παλιό φορτίο της) ανοίγματα. Ετσι ο αναγνώστης, ενώ βλέπει τον κριτικό να συζητά για το έργο, συνάμα αισθάνεται ότι η συζήτηση γίνεται για κάτι άλλο, πιο βαθύ, πιο ευρύ, πιο ουσιαστικό.
Κι αυτό προκύπτει από τη διατύπωση του βασικού ερωτήματος που γεννά το ίδιο το κείμενο, ερωτήματος που ο κριτικός τολμά να θέσει στο χαρτί και προσπαθεί να το απαντήσει. Ο Δ. Κούρτοβικ τόσο στη διατύπωση όσο και στην απάντηση της ερώτησης διεισδύει στο ψαχνό του έργου και αντλεί την πιο καλά κρυμμένη γεύση του.
Η κριτική του εφορμά κάθετα και εστιάζει καίρια, βοηθώντας τον αναγνώστη να συνομιλήσει με τη βαθύτερη ουσία του βιβλίου.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας