Το λιώσιμο των σοβιετικών πάγων, λίγο πριν από το τέλος του προηγούμενου αιώνα, αποκάλυψε ότι στην πρώιμη μετεπαναστατική Ρωσία, η σκέψη και η γραφή δεν είχαν ακόμα ευθυγραμμιστεί ολοκληρωτικά με την πολιτική και την αισθητική του νέου καθεστώτος.
Υπήρξαν βέβαια διανοούμενοι, όπως ο Οσιπ Μάντελσταμ, που πλήρωσαν με τη ζωή τους στην εξορία την ποιητική τους δημιουργία και την προσωπική τους στάση. Αλλοι δε, παρ' όλο που η δίωξή τους δεν έφτασε ώς τη φυσική εξόντωση, ήταν συνέχεια αντιμέτωποι με τη λογοκρισία και την απαγόρευση της έκδοσης των έργων τους.
Ενας τέτοιος διανοούμενος υπήρξε ο Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ, συγγραφέας του εμβληματικού μυθιστορήματος «Ο Μετρ και η Μαργαρίτα». Ο Μπουλγκάκοφ γεννήθηκε το 1891, σπούδασε ιατρική και έλαβε μέρος ως γιατρός στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και στον Ρωσικό Εμφύλιο. Αργότερα εργάστηκε κυρίως σε εφημερίδες και στον χώρο του θεάτρου ως βοηθός σκηνοθέτη και ως συγγραφέας.
Αρχισε να δημοσιεύει από τη δεκαετία του 1920 και συνέχισε μέχρι το 1940 που επήλθε πρόωρα ο θάνατός του. Δεν προσχώρησε ποτέ στο σοβιετικό καθεστώς και η στάση του απέναντί του ήταν σχετικά αμφίσημη και πάντα κριτική. Στα γραπτά του σατίρισε πολλές πλευρές της νέας σοβιετικής πραγματικότητας και τις αλλαγές που επέφερε η επανάσταση. Πολλές φορές η λογοκρισία ματαίωσε την παράσταση θεατρικών του έργων και την έκδοση πεζογραφικών του κειμένων.
Το μυθιστόρημα «Καρδιά σκύλου» είναι ένα από τα κείμενα του συγγραφέα που η δημοσίευσή του απαγορεύτηκε. Γράφτηκε στις αρχές του 1925 και εκτός από κάποιες δημόσιες αναγνώσεις, εκδόθηκε μισόν αιώνα μετά, το 1987.
Η οξύτατη σατιρική ματιά του αφηγήματος και η θεματική του προφανώς δεν έγιναν ανεκτές από τους λογοκριτικούς μηχανισμούς της εποχής. Ενας αδέσποτος σκύλος και ένας φημισμένος γιατρός είναι οι βασικοί ήρωες του μυθιστορήματος.
Ο γιατρός, ο οποίος εργάζεται ιδιωτικά και ζει πλουσιοπάροχα, μαζί με τον βοηθό του, μεταμοσχεύουν στον ταλαίπωρο αδέσποτο σκύλο τους γεννητικούς αδένες και την εγκεφαλική υπόφυση ενός αγροίκου μικροκακοποιού.
Ο σκύλος, όταν συνέρχεται από την επέμβαση, γρήγορα μεταμορφώνεται σε άνθρωπο. Ετσι, ο πρώην σκύλος και αναδημιουργημένος άνθρωπος πλέον βρίσκεται ξαφνικά σε ένα νέο περιβάλλον με σχεδόν ιδανικές πολιτιστικές και οικονομικές συνθήκες.
Αντί όμως να επηρεαστεί από αυτές και να αποκτήσει την ανάλογη συμπεριφορά, δεν υποτάσσεται και δεν ακολουθεί τους κανόνες του σπιτιού του γιατρού. Δημιουργεί φασαρίες, κλέβει, παρενοχλεί τις γυναίκες του υπηρετικού προσωπικού, μεθά, διεκδικεί δικαιώματα, υιοθετεί τη φρασεολογία της εποχής, δανείζεται, υποκριτικά… βιβλία του Ενγκελς.
Ο γιατρός και ο βοηθός του αντιλαμβάνονται ότι απλώς αναπαρήγαγαν τον χαρακτήρα και τις συμπεριφορές του δότη των μεταμοσχευμένων οργάνων.
Ο κεντρικός στόχος του Μπουλγκάκοφ είναι προφανής. Σατιρίζει και παρωδεί ευθέως τις αντιλήψεις των μπολσεβίκων επαναστατών για τον νέο σοσιαλιστικό άνθρωπο και για το είναι και τις κοινωνικές συνθήκες που καθορίζουν τις συνειδήσεις και τις συμπεριφορές.
Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί με επιτυχία τους μηχανισμούς της σάτιρας, όπως τη φαρσική υπερβολή και την καρικατούρα, για να αναπτύξει την αφήγησή του. Ταυτόχρονα δε με την κεντρική του στόχευση, αναπλάθει και σατιρίζει και πολλές άλλες καταστάσεις της περιόδου, όπως τις λαϊκές καταγγελίες στις αρχές και τη γλώσσα της νέας εξουσίας. Χαρακτηριστικές είναι οι συνεχείς αναφορές στην υποχρεωτική εγκατάσταση ενοίκων στα μεγάλα αστικά διαμερίσματα και η εμφάνιση βέβαια του μεγαλογιατρού να εργάζεται ιδιωτικά και να διαβιώνει ως πλούσιος αστός στο πλαίσιο της λεγόμενης Νέας Πολιτικής (ΝΕΠ) της σοβιετικής κυβέρνησης.
Ο Μπουλγκάκοφ, παρά τον μικρό όγκο του μυθιστορήματός του, αποδίδει σχετικά σφαιρικά τη νέα τότε σοβιετική κοινωνία, έστω και με τη σατιρική αποδόμησή της. Χρησιμοποιεί με επιτυχία και με εναλλαγές αρκετούς μοντερνιστικούς αφηγηματικούς τρόπους, όπως την πολυφωνική και πολυεστιακή εξιστόρηση ή τις ημερολογιακές εγγραφές. Συνδυάζει δε αρμονικά στοιχεία των ειδών της επιστημονικής φαντασίας, του γκόθικ ρομαντισμού του «Φρανκενστάιν» της Μέρι Σέλεϊ και βέβαια της σατιρικής παράδοσης της ρωσικής λογοτεχνίας.
Η «Καρδιά σκύλου», αν και ενδεχομένως η σάτιρά του να φαίνεται ιστορικά ξεπερασμένη, δεν παύει να διαβάζεται ευχάριστα και να θέτει κρίσιμα θεωρητικά και φιλοσοφικά ερωτήματα. Σ’ αυτό συντελεί βέβαια και η μετάφραση της Ελένης Μπακοπούλου, η οποία συνεχίζει να «μετακενώνει» δραστικά στην ελληνική γλώσσα την κλασική ρωσική λογοτεχνία.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας