Σαγηνευτικό γλωσσικό παιχνίδι

Χαρισματικός και πολυπράγμων, ο Μπορίς Βιάν στα μόλις τριάντα εννιά χρόνια της ζωής του πρόλαβε να σταδιοδρομήσει με επιτυχία σε μια σειρά από καλλιτεχνικούς και επιστημονικούς τομείς: την πεζογραφία, την ποίηση, το θέατρο, την τραγουδοποιία, τη μηχανική. Παρακινημένος ίσως από την εμπορική αποτυχία των πρώτων του μυθιστορημάτων, έγραψε υπό το ψευδώνυμο Βέρνον Σάλιβαν το μπεστ σέλερ «Θα φτύσω στους τάφους σας» (όπου το όνομα Μπορίς Βιάν εμφανίζεται παραπλανητικά με την ιδιότητα του μεταφραστή), η επιτυχία του οποίου τον οδήγησε στην υιοθέτηση του εν λόγω συγγραφικού alter ego και σε άλλα βιβλία.

Παρ’ όλα αυτά, τα πλέον φιλόδοξα βιβλία του, που υπέγραφε με το δικό του όνομα, δεν έτυχαν της απήχησης που ήλπιζε ο ίδιος, με αποτέλεσμα να εγκαταλείψει σταδιακά την πεζογραφία και να επικεντρωθεί στο θέατρο και κυρίως στη μουσική, όπου ήταν ήδη γνωστός τζαζίστας, ενώ στη συνέχεια έγραψε και τα πρώτα ροκ εν ρολ τραγούδια της γαλλικής μουσικής σκηνής.

Πέθανε στα τριάντα εννιά του χρόνια από καρδιακό επεισόδιο ενώ παρακολουθούσε (εξοργισμένος με το αποτέλεσμα) μια ιδιωτική προβολή της κινηματογραφικής μεταφοράς τού «Θα φτύσω στους τάφους σας». Παρά το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια της ζωής του δεν πέτυχε ως συγγραφέας την ευρύτερη αναγνώριση που δικαιούνταν σύμφωνα με την αξία του, στη συνέχεια, και ιδίως μετά τον Μάη του 1968, αναδείχθηκε σε σύμβολο της κουλτούρας των νέων, ενώ το πεζογραφικό του έργο διαβάστηκε και μελετήθηκε επανειλημμένα από γενιές αναγνωστών και πανεπιστημιακών.

Το «Φθινόπωρο στο Πεκίνο», το δεύτερο μυθιστόρημα που ο Βιάν εξέδωσε με το δικό του όνομα και το οποίο επανακυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδόσεις Νεφέλη σε νέα μετάφραση από τον Αχιλλέα Κυριακίδη, αποτελεί μια πολυπρόσωπη σύνθεση, όπου οι συμβάσεις της πλοκής, των χαρακτήρων και του θέματος υπονομεύονται ανοιχτά, ενώ το βάρος πέφτει στη γλώσσα, το χιούμορ και κυρίως σε μια παιγνιώδη προσέγγιση της λογοτεχνίας.

Ενας υπάλληλος που προσπαθεί να επιβιβαστεί στο λεωφορείο που τον πηγαίνει κάθε μέρα στη δουλειά του, ένας άλλος που χωρίς προφανή λόγο γίνεται δολοφόνος, μια κοπέλα και δύο φίλοι που τη διεκδικούν, ένας γιατρός με χόμπι τον μοντελισμό και ο βοηθός του, ένας αρχαιολόγος, είναι μερικά μόνον από τα πρόσωπα, που με περισσότερο ή λιγότερο παράλογους τρόπους μεταφέρονται και αλληλεπιδρούν στην «Εξωποταμία» (μια έρημο που ο Βιάν επινοεί). Εκεί, πέρα από την αρχαιολογική ανασκαφή που βρίσκεται σε εξέλιξη, συντελείται και ένα φιλόδοξο τεχνικό έργο, η κατασκευή μιας σιδηροδρομικής γραμμής (την οποία κανείς δεν προτίθεται να χρησιμοποιήσει και η οποία δεν πηγαίνει πουθενά).

Οι πράξεις των προσώπων και οι σχέσεις μεταξύ τους ενορχηστρώνονται από τον συγγραφέα περίπου ως «τυχαίες», υπό την έννοια ότι τα κίνητρα των χαρακτήρων παραμένουν ηθελημένα αδιάφορα ή προσχηματικά και καμία εξέλιξη στην πλοκή δεν μπορεί να θεωρηθεί απίθανη, αφού ο Βιάν απορρίπτει κάθε μορφή «αναγκαιότητας» που διέπει τις πράξεις των προσώπων στην κλασική θεώρηση του μυθιστορήματος.

Σύμφωνα και με την κατακλείδα του βιβλίου: «Η πολυπλοκότητα του συνόλου είναι αυτή που καθιστά πραγματικά αδύνατον, παρά την αποκτηθείσα εμπειρία, να προβλέψει κανείς τι μπορεί να τους συμβεί, πόσο μάλλον να το διανοηθεί. Είναι ανώφελο να επιχειρήσει κανείς να το περιγράψει, γιατί καθένας μπορεί να συλλάβει οποιαδήποτε λύση».

Στις διάφορες ερμηνείες του βιβλίου, το μυθιστόρημα του Βιάν έχει κατά καιρούς χαρακτηριστεί από σουρεαλιστικό (αν και οι ίδιοι οι σουρεαλιστές απέκρουσαν αυτή την κατάταξη) μέχρι αλληγορικό, με την Εξωποταμία να συνιστά μια μεγαλειώδη μεταφορά για τη μεταπολεμική Γαλλία – πέρα όμως από τη σημασία που μπορεί να έχουν αυτές οι προσεγγίσεις, στην πραγματικότητα το «Φθινόπωρο στο Πεκίνο» αποτελεί πρώτα και κύρια μια ευφυέστατη γλωσσική κατασκευή, ένα χιουμοριστικό «παιχνίδι», το μέτρο της (μεγάλης) αξίας του οποίου καθορίζεται από τον βαθμό στον οποίο ο συγγραφέας κατάφερε να το κάνει απολαυστικό για τον αναγνώστη.

Ο Αχιλλέας Κυριακίδης επιτυγχάνει στη μετάφραση αυτού του ιδιότυπου μυθιστορήματος, όχι απλώς μεταφέροντάς το από τη μία γλώσσα στην άλλη, αλλά αποδίδοντας αυτόν ακριβώς τον γλωσσικό ιριδισμό και δημιουργώντας εν τέλει ένα παλλόμενο κείμενο στη γλώσσα μας.