Η μύχια εξομολόγηση ως βιογραφία

«Αγάπη μου, ζω την απουσία σου, αρνούμαι τη ζωή μου, στην οποία η άρνηση κάθε σκέψης και αισθήματος αφήνει ελεύθερο έναν χώρο που παραείναι καθαρός για να μπορέσω να τον ορίσω.»

Στο «Ημερολόγιο Πένθους» του Ρολάν Μπαρτ (Πατάκης, 2012) ο συγγραφέας καταγράφει, μέρα-τη-μέρα και για σχεδόν δύο έτη, τις μεταμορφώσεις του πένθους του εξαιτίας του θανάτου της μητέρας του – εξαιτίας του κομμένου λώρου της βιολογικής καταγωγής του. Αυτός ήταν ο ευθύς συνειρμός που προκάλεσε η ανάγνωση του «Αγνού Εραστή» τού (άγνωστου στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό) Aμερικανού συγγραφέα Ντέιβιντ Πλαντ.

Μόνο που εδώ, στο ανά χείρας ολιγοσέλιδο αφήγημά του, ο Πλαντ αφήνει πρώτα να κατασταλάξει η οδύνη του μη ανακλητού αποχωρισμού: του θανάτου του επί σαράντα έτη συντρόφου του, Νίκου Στάγκου. Και στη συνέχεια καταπιάνεται με την αποδελτίωσή της – με την αποδελτίωση των ψηφίδων του κομμένου λώρου της ερωτικής του ταυτότητας.

Ο Νίκος Στάγκος, ήδη μια δεκαετία μετά τον θάνατό του, και παρά το γεγονός ότι είχε διατελέσει επιμελητής σε δύο από τους διασημότερους εκδοτικούς οίκους του Λονδίνου (πρώτα στον Penguin συστήνοντας δημιουργούς όπως ο Ρίτσος, ο Πεσόα ή ο Ασμπερι, στη συνέχεια στον Thames & Hudson ως επιμελητής της σειράς τέχνης, με τις επιλογές από τη σύγχρονη εικαστική σκηνή, όπως τον Ντέιβιντ Χόκνεϊ, τον Φράνσις Μπέικον ή τον Λούσιαν Φρόιντ), παρά το ότι ήταν συνομιλητής και φίλος (μεταξύ άλλων) των Γ. Χ. Οντεν, Ανδρέα Εμπειρίκου, Νάνου Βαλαωρίτη και Κώστα Ταχτσή, ήταν και παραμένει άγνωστος στη χώρα μας. Βέβαια, σκοπός του βιβλίου και του συγγραφέα του δεν είναι η αύξηση της δημοφιλίας του Στάγκου.

Κάθε αράδα έχει γραφεί εν θερμώ (πλην ελαχίστων εξαιρέσεων), απευθύνεται στον ίδιο τον αποθανόντα και οι αφηγηματικές σιωπές που μεσολαβούν δεν είναι τόσο λογικά άλματα κατά την επισκόπηση του χρόνου σαράντα ετών κοινής ζωής, όσο αναμονές μιας απάντησης που δεν θα έρθει.

Η ανάπτυξη της αφήγησης ακολουθεί την ευθεία ανάπτυξη του χρόνου, εκκινώντας από τις στιγμές που προηγήθηκαν της γνωριμίας των δύο ανδρών. Κι αν στα λόγια του Πλαντ ανιχνεύουμε μια φόρτιση, που δεν βρισκόταν δίπλα στον σύντροφό του ήδη από τα παιδικά του χρόνια, δεν μπορεί κανείς να μην παρατηρήσει πόσο πιο εναργής είναι η εξιστόρηση όταν παρεμβάλλεται σε αυτή το φίλτρο του κοινού βιώματος.

Ετσι λοιπόν ο Στάγκος είναι ο (ακουσίως) βιογραφούμενος, ο Πλαντ ο (εν θερμώ) αυτοβιογραφούμενος βιογράφος του, και η κοινή τους ιστορία ο καθρέφτης τεσσάρων και πλέον δεκαετιών ευρωπαϊκής ιστορίας.

Εδώ αξίζει να γίνει μνεία στην έξοχη μετάφραση του Ηλία Μαγκλίνη, ο οποίος μας χαρίζει επιπλέον ένα ενδιαφέρον επίμετρο και μια σειρά κατατοπιστικών σημειώσεων, απόρροια της επιμέλειας της αγγλόφωνης έκδοσης, η οποία περικόπηκε στα σημεία που γίνονταν περιγραφικές αναφορές σε θέματα μάλλον οικεία για το ελληνικό κοινό.

Η λιτή, ακριβής, αφήγηση «θερμαίνεται» μάλλον υπερβολικά κατά τόπους, εκεί που ο συγγραφέας αδυνατεί να κορφολογήσει τα λογοτεχνικώς ενδιαφέροντα θραύσματα της μνήμης από τα ιδιωτικώς διάπυρα.

Σε αυτά τα σημεία ο αναγνώστης βρίσκεται μπροστά σε μια άτυπη αγιοποίηση του βιογραφούμενου, η οποία αποφεύγεται χάρη κυρίως στις μικρής επιφάνειας επιμέρους αναφορές (αναπτυσσόμενες τυπικά σε λίγες παραγράφους) και στον αυτοέλεγχο που, κατά κανόνα, δεν χάνει ο Πλαντ. Ομως όπου το δύσκολο παρελθόν, η δυσθυμία του κοινού βίου, η ειλικρινής μοναξιά εν τη απουσία του συντρόφου, τοποθετούνται στο μέσο της σκηνής, η κοφτή εξομολόγηση γίνεται τόσο δυνατή όσο τα ίδια τα δίπολα των βασικών ανθρώπινων συναισθημάτων που τη γέννησαν: έρωτας/απώλεια, ανάμνηση/πένθος, ζήλια/πάθος.

Σπαρακτικές —και άκρως γοητευτικές— οι μικροϊστορίες που αντλούνται από την παιδική ηλικία του Στάγκου, εν μέσω γερμανικής κατοχής, στο σπίτι των γονιών του στο Ελληνικό: αποσιωπημένες στιγμές που καθόρισαν τόσο τη σεξουαλική ταυτότητα όσο και την κοινωνική συμπεριφορά του Στάγκου, δίνονται σε απόλυτη αρμονία με το ιστορικό πλαίσιο και την οικογενειακή κληρονομιά (ελληνικότητας και μη) που ο βιογραφούμενος δεν αποτίναξε ποτέ, μάλλον από επιλογή.