Ο Ρομπέρτο Μπολάνιο και οι γυναικοκτονίες

Ο αριθμός των γυναικοκτονιών, που διαρκώς αυξάνεται και πυκνώνει, περιγράφει το μέγεθος του μισογυνισμού στην ελληνική κοινωνία. Δεν τον επεξηγεί, δεν σε βοηθά να τον κατανοήσεις, απλώς τον αποτυπώνει μέσα από την επώδυνη αριθμητική της ανθρώπινης απώλειας.

Πέρα από την αυτονόητη καταδίκη και τον αποτροπιασμό ζητούμε να καταλάβουμε, να νιώσουμε σε βάθος τους όρους με τους οποίους οι σύγχρονες κοινωνίες καταλήγουν σε αυτούς τους αριθμούς. Είναι αρκετή η επίκληση στις πατριαρχικές δομές, ώστε να εξηγηθεί το μέγεθος και το βάθος του φαινομένου; Μπορεί μια θεωρία ή μια ανάλυση να καλύψει πλήρως με τα συμπεράσματά της το αποτύπωμα που αφήνουν οι γυναικοκτονίες τόσο στην κοινωνία όσο και στον κάθε ένα ξεχωριστά;

Είμαι από αυτούς που προσφεύγουν στη λογοτεχνία όχι για να έρθουν σε επαφή τόσο με το ωραίο (ακόμη περισσότερο με το ηθικό), αλλά κυρίως για να έρθω σε επαφή με το ανθρώπινο. Με το σκοτεινό και μύχιο, αυτό που πολλές φορές δεν επεξηγείται. Με τα έργα αυτά της άβολης ειλικρίνειας και του μουδιάσματος των συμπερασμάτων τους.

Το «2666», το τελευταίο μυθιστόρημα του Ρομπέρτο Μπολάνιο, είναι ένα από αυτά τα βιβλία. Αφήνω στην άκρη το γεγονός πως θεωρώ (και σίγουρα δεν είμαι ο μόνος) πως αποτελεί το σημαντικότερο μυθιστόρημα που γράφτηκε στον 21ο αιώνα και προχωρώ στους λόγους που το ανακαλώ.

Χωρισμένο σε πέντε επί μέρους μυθιστορήματα με χαλαρή μεταξύ τους σχέση, το «2666» περιγράφει το μαύρο χρώμα του 21ου αιώνα. Τις δύσκολες κληρονομιές που άφησε πίσω του ο 20ός αιώνας, την τοιχογραφία της σκληρότητας και της βίας, τους όρους της ζωής και της ανίας σε συνθήκες που συνομιλούν με το αποτρόπαιο.

Το τέταρτο από τα βιβλία, το κομμάτι σχετικά με τους φόνους, περιγράφει 112 φόνους γυναικών στην επινοημένη πόλη Σάντα Τερέζα από το 1993 έως το 1997. Τον καθένα ξεχωριστά, ξεκινώντας πάντοτε από την εύρεση του πτώματος, άλλοτε επεξηγώντας τους όρους της δολοφονίας και τη ζωή της συγκεκριμένης γυναίκας και άλλοτε αφήνοντας το έγκλημα στο σκοτάδι.

Με τον τρόπο αυτό ο Μπολάνιο καταφέρνει να περιγράψει μια ολόκληρη κοινωνία στις λεπτομέρειές της, φιλτράροντας την περιγραφή μέσα από τη δολοφονία. Ο κόσμος της Σάντα Τερέζα είναι ο κόσμος που μας αποκαλύπτουν οι νεκρές γυναίκες. Η εικονοποιία όπως βγαίνει από τις πληγές. Είναι η δυστοπία της πιο ματωμένης αριθμητικής.

Οσο και να μοιάζει υπερβολικό το κεφάλαιο βασίζεται σε γεγονότα πολύ πιο σκληρά από αυτά που περιγράφει. Πιο συγκεκριμένα στις 370 ανεξιχνίαστες γυναικοκτονίες από το 1993 μέχρι το 2005 στη μεξικανική πόλη Σιουδάδ Χουάρες στα σύνορα της χώρας με τις ΗΠΑ.

Το «2666» δεν αρχίζει ούτε τελειώνει με τις γυναικοκτονίες. Ο Μπολάνιο δεν καταλήγει σε κάποιο σαφές συμπέρασμα με τον ίδιο τρόπο που δεν καταλήγει σε κάποιον συγκεκριμένο ένοχο με τους όρους που θα κατέληγε ένα αστυνομικό μυθιστόρημα.

Αναπλάθει τη φρίκη και εστιάζει στο μέγεθος και τη χροιά της. Τονίζει τις αυτονόητες αλήθειες, όπως το γεγονός πως η Σάντα Τερέζα (όπως και η Σιουδάδ Χουάρες) είναι πόλη που σε μεγάλο βαθμό ορίζεται από το ναρκεμπόριο. Φτάνει όμως να αποκαλύψει και άλλες αλήθειες ή -πιο σωστά- να τις υπονοήσει. Οταν μια πόρνη επισημαίνει σε έναν από τους ντετέκτιβ πως τα περισσότερα θύματα ήταν εργάτριες και όχι πόρνες, όπως αυτός πίστευε, το πρόσωπό του φωτίζεται.

Ο Μπολάνιο δεν εμβαθύνει στα συμπεράσματα του ντετέκτιβ, ούτε καταγράφει τα δικά του. Μας σπρώχνει δείχνοντάς μας με τον πιο επιθετικό τρόπο να βγάλουμε τα δικά μας συμπεράσματα.

Γιατί η Σάντα Τερέζα είναι επίσης μια πυκνοκατοικημένη εργατούπολη, όπου οι γυναίκες δουλεύουν από μικρές ηλικίες σε κάποια από τις 350 maquiladoras, τα εργοστάσια που κατασκευάζουν υπεργολαβικά είδη. Δεν είναι οι συμμορίες ή η γενικευμένη εγκληματικότητα αυτή που σκοτώνει τις γυναίκες. Είναι μαζί και οι όροι με τους οποίους ο καπιταλισμός εγκαθίσταται στις πιο σκληρές περιοχές.

Εξαθλιώνοντας και ταυτόχρονα αμφισβητώντας τις παλιές δεδομένες φυλετικές διαστρωματώσεις. Οι όροι με τους οποίους ο ματσισμός αμφισβητείται και κωδικοποιείται από την αρχή σε οριακές περιοχές και συγκυρίες. Ενα συλλογικό έγκλημα και μαζί ένα συλλογικό τραύμα που στο βιβλίο συνομιλεί με τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και το Ολοκαύτωμα.

Ο Μπολάνιο δεν επεξηγεί, αλλά μας υπενθυμίζει την ταυτόχρονη οικονομική και κοινωνική βάση των δολοφονιών. Γιατί για τον Μπολάνιο οι σύγχρονοι κοινωνικοί όροι είναι κομμάτι του ίδιου του πηχτού σκοταδιού που γέννησε παραλλαγές της φρίκης μέσα στην Iστορία του δυτικού κόσμου. Και το «2666» είναι το έργο που τοποθετεί τις γυναικοκτονίες στο κέντρο της δική μας, σύγχρονης εκδοχής του κακού.