Ραγκουτσάρια και βουτηχτάδες

Γυρίζουμε την Ελλάδα και παρουσιάζουμε ξεχωριστά έθιμα της περιόδου των Φώτων.

Βουτηχτάδες και καμήλες, Ραγκουτσάρια και Φούταροι. Για να διώξουμε το κακό μακριά, για να εκπληρώσουμε μια συνήθεια, για να αισθανθούμε καλύτερα.

Η περίοδος των Φώτων φέρνει την κάθαρση, ανυψώνει την ουσία της καθημερινότητας και καταφέρνει να ισορροπήσει ανάμεσα στη ζωή και το ιδεατό.

Λευκάδα: πορτοκάλια τα ιερά!

Οπως συνηθίζεται σε όλες τις περιοχές, έτσι και στη Λευκάδα την ημέρα των Θεοφανίων ρίχνουν τον Σταυρό στο νερό.

Εδώ όμως ο ιερέας ρίχνει στο νερό και μερικά πορτοκάλια, τα οποία είναι δεμένα μεταξύ τους με σκοινί και στη συνέχεια τα αποσύρουν από το νερό και τα τοποθετούν δίπλα στις εικόνες των εκκλησιών.

Ερμιόνη: οι ναυτικοί βουτηχτάδες

Από νωρίς το πρωί όσοι πρόκειται να βουτήξουν στα κρύα νερά για να πιάσουν τον Σταυρό, οι λεγόμενοι και «βουτηχτάδες», ντύνονται με παραδοσιακές στολές ναυτικών και γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι λέγοντας διάφορα παραδοσιακά τραγούδια.

Οι νοικοκυρές τούς υποδέχονται με παραδοσιακά κεράσματα.

Με αυτόν τον τρόπο οι «βουτηχτάδες» παίρνουν τις ευχές των κατοίκων, ενώ θεωρούνται γούρι για τα σπίτια που θα τους δεχτούν.

Οι «Φωταράδες» της Χαλκιδικής

Το έθιμο των Φωταράδων το συναντάμε σε αρκετά χωριά της Χαλκιδικής, όπου ο «βασιλιάς» είναι φορτωμένος με κουδούνια και ανοίγει τον χορό.

Τον ακολουθούν οι Φωταράδες, οι πιστοί του υπήκοοι δηλαδή, οι οποίοι κρατούν ξύλινα σπαθιά με τα οποία προσπαθούν να αποτρέψουν οποιονδήποτε προσπαθεί να κλέψει ένα λουκάνικο, στη γιορτή που στήνεται στην πλατεία του κάθε χωριού.

Καστοριά: Ραγκουτσάρια, το καρναβάλι στα Φώτα

Αλήθεια τη δουλειά έχουν οι μάσκες στα Φώτα; Οι παρελάσεις των καρναβαλιών; Κι όμως στην Καστοριά στήνεται ένα μεγάλο γλέντι χαράς και ξεφαντώματος, τα γνωστά Ραγκουτσάρια, στα οποία οι συμμετέχοντες φορούν τρομακτικές μάσκες στην προσπάθειά τους να ξορκίσουν το κακό.

Πρόκειται για μια τριήμερη γιορτή κατά την οποία κανείς δεν κοιμάται και η πόλη ολόκληρη αποτελεί το επίκεντρο της γιορτής.

Η ονομασία προέρχεται από τη λατινική λέξη rogatores, που σημαίνει ζητιάνοι, και συνδέεται με το έθιμο, καθώς οι συμμετέχοντες ζητούν από τους επισκέπτες αλλά και όλους τους κατοίκους να τους δώσουν δώρα, προκειμένου να διώξουν τα κακά πνεύματα.

Η παρέλαση έχει αφετηρία το δημαρχείο, περνάει από την οδό Μητροπόλεως, φτάνει στην πλατεία Ομονοίας και από εκεί, μέσω της Βαλαλά, καταλήγει στην πλατεία Ντολτσό.

Κατά τη διάρκειά της, η οποία ξεπερνάει τις 6 ώρες, όλοι χορεύουν με τη συνοδεία χάλκινων μουσικών οργάνων.

Γαλάτιστα Χαλκιδικής: η καμήλα και η απαγωγή

Στον 19ο αι. φτάνουν οι ρίζες του εθίμου με την καμήλα και την απαγωγή που αναβιώνει στα χωριό Γαλάτιστα της Χαλκιδικής.

Σύμφωνα με το έθιμο, κάποιος που είχε ερωτευτεί μία κοπέλα, προκειμένου να την απαγάγει κάτω από τα μάτια του Τούρκου επίτροπου, σκαρφίστηκε ένα μοναδικό κόλπο.

Οργάνωσε ένα γλέντι στο χωριό και παράλληλα έφτιαξε το ομοίωμα μιας καμήλας μέσα στο οποίο κρύφτηκε ο ίδιος και οι απαγωγείς φίλοι του, που μπήκαν στο σπίτι, έκλεψαν την κοπέλα και τη φυγάδευσαν κάτω από το ομοίωμα της καμήλας.

Σήμερα το έθιμο αναβιώνει με το ομοίωμα της καμήλας να γυρνά στο χωριό και με έξι άντρες να κρύβονται από κάτω χορεύοντας και τραγουδώντας.

Αγιος Πρόδρομος Χαλκιδικής: οι Φούταροι και τα ρόπαλα

Ακόμη ένα έθιμο των Φώτων συναντάμε στη Χαλκιδική και πρόκειται για το έθιμο των Φούταρων στον Αγιο Πρόδρομο.

Την παραμονή των Φώτων κάποιοι νέοι του χωριού, οι λεγόμενοι Φούταροι, λένε τα κάλαντα και, αντί για χρήματα, δέχονται κρέατα και λαχανικά.

Την ημέρα του Αϊ-Γιαννιού οι Φούταροι χορεύουν στην πλατεία του χωριού.

Οταν κάνουν διάλειμμα και βγαίνουν από τον κύκλο του χορού, αρπάζουν ένα ρόπαλο και μόλις ξαναμπαίνουν στον χορό, πετούν τα ρόπαλα ψηλά και σφυρίζουν για να σηματοδοτήσουν το τέλος των γιορτών.

Δράμα: Mπαμπούγερα

Την πρωτάγιαση, την παραμονή δηλαδή των Φώτων, οι γυναίκες του σπιτιού παίρνουν στάχτη από το τζάκι και με το δεξί χέρι τη σκορπάνε μέσα στο σπίτι.

Με αυτόν τον τρόπο διώχνουν τους καλικάντζαρους.

Την επόμενη μέρα, ανήμερα των Φώτων, μετά τον αγιασμό των υδάτων κάποιοι κάτοικοι -τα Μπαμπούγερα- φορούν προβιές ζώων, στέκονται έξω από την εκκλησία και κρατούν ένα σακούλι (υποτίθεται γεμάτο με στάχτη) για να χτυπούν με αυτό όποιους συναντούν και να φοβερίζουν τους καλικάντζαρους.

Θεσσαλία: τα ποτάμια και το ράντισμα

Ενα έθιμο που συναντάμε σε διάφορα χωριά της Θεσσαλίας, τα οποία έχουν κοντά τους ποτάμια, είναι να μεταφέρουν τα εικονίσματα από τις εκκλησίες στα ποτάμια.

Εκεί, μέσα στα παγωμένα νερά των ποταμών, ρίχνουν τον Σταυρό και με αυτόν ραντίζουν τα εικονίσματα, τα οποία στη συνέχεια επιστρέφουν στην εκκλησία, ενώ συνηθίζουν να ραντίζουν με το ευλογημένο νερό και τα χωράφια για να έχουν καλή σοδειά.

Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που βουτούν μέσα στο νερό ολόκληρη την εικόνα.

Δωδεκάνησα: οι βουτηχτάδες κρατούν την ανάσα τους

Σε έναν ιδιότυπο διαγωνισμό ανάσας μετατρέπεται το έθιμο που θέλει τους νέους να βουτούν στα παγωμένα νερά για να πιάσουν τον Σταυρό.

Ιδιαίτερα σε Σύμη και Κάλυμνο οι «βουτηχτάδες» κρατούν την ανάσα τους, για να μείνουν όσο το δυνατόν περισσότερο κάτω από το κρύο νερό.

Την ίδια στιγμή οι ψαράδες του νησιού δημιουργούν μια προστατευτική αψίδα με τις βάρκες τους.