«Εχω χάσει την υπόληψή μου», έλεγε απελπισμένος ο Κάσσιος στον «Οθέλλο» του Σαίξπηρ, επειδή εκδιώχθηκε από τον ρόλο του υπολοχαγού λόγω των συνωμοσιών του Ιάγου. «Εχασα το αθάνατο κομμάτι του εαυτού μου». Εχουν περάσει προ πολλού οι εποχές που το αίσθημα της τιμής συμβαδίζει με τη συνείδηση της αξιοπρέπειας του ατόμου και τη δημόσια αναγνώριση αυτών που εξακολουθούσαν να αποκαλούνται αρετές. Αυτές ήταν επίσης οι εποχές που η υπόληψη ήταν ένα αναλώσιμο περιουσιακό στοιχείο που δημιούργησε αξιοπιστία και οικοδόμησε εμπιστοσύνη, δύο αξίες που αποτελούσαν το κοινωνικό κεφάλαιο του ατόμου και έθρεψαν τη δημόσια εκτίμησή του. Η ντροπή του Κάσσιου για την απώλεια ενός πολύτιμου περιουσιακού στοιχείου, ακόμη και αν δεν οφειλόταν σε υπαιτιότητά του, σηματοδότησε την ύπαρξη μιας ευαισθησίας και ενός συναισθήματος που επέτρεπε στους ανθρώπους να ρυθμίζουν τη ζωή τους και να συμπεριφέρονται σύμφωνα με αρχές που όλοι τους τοποθετούσαν σε μια κλίμακα κοινωνικής αναγνώρισης που θα ήταν δραματικό να χάσουν.
Σήμερα η υπενθύμιση ως αρετή της ικανότητας να ντρέπεται κανείς για κάτι που παρεκκλίνει από τους κανόνες της πίστης, της τιμής, της καλής πίστης, του σεβασμού, φαίνεται μια εντελώς αμφισβητήσιμη λειτουργία. Μια αδέξια, και κάπως αξιολύπητη, προσπάθεια ανάκλησης ξεπερασμένων εννοιών. Ισως, με μια πιο προσεκτική εξέταση, εκείνοι οι κύκλοι που εξέφραζαν κανόνες αυστηρότητας και ευθύτητας από τους οποίους δεν μπορεί να παρεκκλίνει κανείς έχουν εξαφανιστεί. Ισως να υπήρξε μια προοδευτική παρακμή των συστημάτων εξουσίας που, ξεχνώντας την ιδρυτική αποστολή της αφοσίωσης στη δημόσια υπηρεσία και στη διαφύλαξη των αξιών στις οποίες μια κοινότητα θα μπορούσε να αναγνωρίσει τον εαυτό της, έχει ξεχειλίσει από παντού, καθιστώντας εύλογο για οποιονδήποτε να μην αισθάνεται ένοχος για τίποτα.
Σήμερα όσοι έχουν εξουσία, οποιαδήποτε εξουσία, από πολιτική έως επιχειρηματική, αισθάνονται νομιμοποιημένοι να θεσπίσουν τα δικά τους κριτήρια για την αξιολόγηση συμπεριφορών και αποφάσεων που, ακριβώς επειδή είναι προσωπικές, δεν προβλέπουν δεύτερες σκέψεις. Και επομένως δεν ξέρουν τι είναι ή τι σημαίνει ένα αίσθημα ντροπής. Εχουμε συνηθίσει, ο καθένας με τον δικό του τρόπο, να αυξάνουμε τα ατομικά κριτήρια αξίας, τα οποία κατά συνέπεια θα ρυθμίζουν συμπεριφορές, σχέσεις, φιλοδοξίες και προγράμματα. Με μια βασική κατευθυντήρια αρχή: όλα είναι καλά αν δεν μας ενοχλούν, ακόμη και οι πρόθυμοι να ανεχτούν, με μέτρο, ότι κάποιος δεν σκέφτεται ακριβώς σαν εμάς, αρκεί να μην έχει κατά νου να επιτεθεί στο πεδίο της εξουσίας μας.
Μέσα σε αυτή την παρέκκλιση, οι γενιές μεγαλώνουν χαρακτηριζόμενες από αυτό που ο Ortega y Gasset ονόμασε «ριζοσπαστική αχαριστία», με την έννοια ότι σύντομα μαθαίνει κανείς να μη χρωστάει τίποτα σε κανέναν, προκειμένου να μην κληθεί να λογοδοτήσει για τίποτα. Εκτός από το να συνεργαστεί με πολλά υποσχόμενες κοινοπραξίες, οι οποίες αποπνέουν προστασία σε κάθε περίπτωση, εφόσον η πίστη είναι αδιαμφισβήτητη ή διστακτική. Πώς θα ήταν δυνατόν να αισθάνεται κανείς υπαίτιος και να ντρέπεται όταν γίνεται μέρος του κυκλώματος το οποίο προστατεύει η εξουσία, ακόμη και όταν συμπεριφορές και ενέργειες θα ισχυρίζονταν ότι αισθάνονται άβολα και θα έκαναν στον εαυτό τους κάποιες ερωτήσεις;
Η ντροπή είναι ένα ευγενές συναίσθημα γιατί έχει να κάνει με την αξιοπρέπεια και την τιμή. Μεγάλες κακές στιγμές όταν η εξουσία προσπαθεί να επικυρώσει προγράμματα χωρίς ιστορία για να κυριαρχήσει σε χώρους χωρίς έργο ή όραμα, επιτρέποντας σε όλους να σκεφτούν ότι, σε κάθε περίπτωση, κάτι είναι αναγκαστικά δικό τους, αρκεί να παραιτηθούν και να ακολουθήσουν. Και ως εκ τούτου, για να μην ντρεπόμαστε, ακόμα θύματα αυτού του παρωχημένου και γελοίου συναισθήματος που μας καταλαμβάνει ακόμη και όταν θα ήταν η σειρά των άλλων να αισθάνονται ντροπή, είμαστε αναγκασμένοι να είμαστε αποκλίνοντες και υπερήφανοι, επιπλέον, για μια μειοψηφία που θα απαιτούσε διαφορετικό σεβασμό. Ή, μπορούμε να ντρεπόμαστε γι’ αυτό που συμβαίνει και που δεν μπορέσαμε να αντιταχθούμε για να βρούμε μια δόση αξιοπρέπειας και να φωνάξουμε δημόσια για το σκάνδαλο μιας κοινωνίας και μιας πολιτικής χωρίς σεβασμό. Ωστόσο, χρειάζεται θάρρος για να αντισταθείς και να μην παραδοθείς σε αυτό που υποστήριξε ο Ιάγος νουθετώντας έναν Κάσσιο που βρίσκεται εντελώς παγιδευμένος στις πεποιθήσεις του, ότι «η υπόληψη είναι μια υπερεξουσία, κενή και ψεύτικη, που συχνά αποκτάται χωρίς αξία και χάνεται χωρίς ενοχή».
*(Από Robinson, La Repubblica 30/3/2025)
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας