«Δυστυχώς οι περισσότεροι έχουν ενδώσει στην εξουσία του πιο δυνατού»

Εξεγέρθηκε για ν’ αλλάξει ζωή, αλλά δεν επαναστάτησε. Ο θείος Βάνιας αναμετριέται ακόμη και σήμερα με την τραγικότητα της απόγνωσης αλλά και το γελοίο της ύπαρξης, την ανθρώπινη συνθήκη εγκλωβισμού στις κοινωνικές συμβάσεις που, με τη βοήθειά μας, ορθώνουν ένα τείχος ανάμεσα σε εμάς και σε αυτά που θέλουμε αλλά δεν διεκδικούμε.

Ο Σάιμον Στίβενς, συγγραφέας της μονοπρόσωπης σύγχρονης διασκευής του γνωστού έργου του Τσέχοφ, Vanya, και του ήρωα που έχει αφιερώσει τη ζωή του στο κτήμα της οικογένειάς του, χωρίς να αναγνωρίζεται η προσπάθειά του, αποφαίνεται πως σε τελευταία ανάλυση πρόκειται για «ένα έργο για το σεξ, την αγάπη, τα λεφτά και τη ζωή». Εκατόν είκοσι χρόνια αργότερα βάζει τον Βάνια να στοχάζεται τις ελπίδες, τα όνειρα και τα λάθη του παρελθόντος σε έναν κόσμο παρόμοιο με τον δικό μας, με την οικονομική ανασφάλεια παρούσα και την αδυναμία αντίδρασης.

Μετά την επιτυχία του έργου στο West End του Λονδίνου ο σκηνοθέτης Αλέξανδρος Ραπτοτάσιος το μεταφέρει στο Υπόγειο του θεάτρου Τέχνης: εδώ ο θείος Βάνια εργάζεται σε ένα σούπερ μάρκετ, αφότου όλα έχουν χαθεί, χαμένος κι ο ίδιος στις αναμνήσεις του. Κι εκεί σε έναν ερμηνευτικό άθλο που αποδίδει με βάθος τα ανθρώπινα συναισθήματα ο Γιώργος Καραμίχος αναμετριέται με όλους τους ρόλους: τον Βάνια και τη μητέρα του, τον συνταξιούχο κινηματογραφιστή Αλέξανδρο, την όμορφη νέα σύζυγό του Ελενα, τη Σόνια, κόρη του Αλέξανδρου από τον πρώτο του γάμο με την εκλιπούσα αδελφή του Βάνια, τον επαρχιακό γιατρό με τις οικολογικές ευαισθησίες Μάικλ, το υπηρετικό προσωπικό. Κι όλα αυτά σε μια παράσταση που κλείνει με ένα αίτημα δικαιοσύνης, όχι μόνο για τους αδικαίωτους ήρωες του Τσέχοφ μα για όλους μας: όταν η παράσταση ολοκληρώνεται, ο πρωταγωνιστής βγαίνει στη σκηνή για το χειροκρότημα κι ακουμπά διακριτικά στο ταμείο ένα χαρτόκουτο με φόντο το σκηνικό με τα είδη καθημερινής χρήσης του μικρού μπακάλικου. «ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ. Τέλος στη βουλευτική ασυλία» γράφει.

Για τον Αλέξανδρο Ραπτοτάσιο ο Βάνιας είναι ένας άνθρωπος που δεν κατάφερε να κάνει την επανάστασή του. Που απέτυχε όταν το επιχείρησε. Στη σύγχρονη εκδοχή του έργου τον προσέλκυσε «το ότι μεταφέρει συμπυκνωμένη την αυθεντική ιστορία, καταφέρνοντας να κρατήσει ατόφια την ουσία του, στο κέντρο της οποίας υπάρχει το ερώτημα “πώς μπορούμε να αλλάξουμε τη ζωή μας;”. Ολοι οι χαρακτήρες προσπαθούν να αλλάξουν κάτι στη ζωή τους, να ζήσουν τον έρωτα, να πάρουν αγάπη και αναγνώριση, να βρουν αποδοχή και ευτυχία. Αλλά κανείς δεν το καταφέρνει. Το ότι ένας ηθοποιός ενσαρκώνει αυτή την ανάγκη για αλλαγή και μια διαφορετική ζωή μέσα από οκτώ ρόλους έχει επίσης πρόσθετο ενδιαφέρον. Βλέπεις τη δομή του έργου πιο καθαρά, καταλαβαίνεις ότι όλοι είναι μια διαφορετική εκδοχή της ανάγκης για μια άλλη ζωή, δίνουν μια διαφορετική απάντηση πάνω στα ερωτήματα που είχε ο Τσέχοφ για την ανθρώπινη αναζήτηση για αυτοεκπλήρωση, ευτυχία και αγάπη. Οταν ένας ηθοποιός αφηγείται τις εκδοχές τους, τα συναισθήματα μεγεθύνονται. Ο χώρος συμβολικός: παγιδευμένος στο παρελθόν μέσα σε έναν χώρο κατανάλωσης, αφθονίας και εργασίας, σαν καθαρτήριο, το σούπερ μάρκετ. Αναλογίζεται γιατί δεν κατάφερε να αλλάξει, γιατί δεν κατάφερε να κάνει την επανάστασή του. Εχει ευνουχιστεί από την οικογένειά του με διάφορους ψυχολογικούς τρόπους όπως έχουν εγκλωβιστεί πολλοί από τους ανθρώπους που μπορείς να συναντήσεις σήμερα, σε αυτή την αδυναμία να αντιδράσουν, να φύγουν. Βλέπεις τη μοναξιά του και την προσκόλλησή του στη συνήθεια, σε αυτό που ξέρει: δεν φεύγει από το κτήμα, δεν διεκδικεί αυτό που θέλει μέχρι που χάνονται όλα και αυτό έχει κάτι θλιβερό και ταυτόχρονα γελοίο γιατί ο Τσέχοφ κωμωδίες ήθελε να γράφει και δημιούργησε σύγχρονα αρχέτυπα χαρακτήρων που, παρατηρώντας τους, νομίζεις ότι τους ξέρεις όλους από κάπου. Ζουν δίπλα μας».

Ρωτήσαμε τον Γιώργο Καραμίχο που καταφέρνει να υποδυθεί και τους οκτώ ρόλους διανύοντας με δεινότητα όλες αυτές τις εκδοχές της ανθρώπινης κατάστασης, ξεδιπλώνοντας έναν βαθύ πλούτο συναισθημάτων.

● Ποιος θα ήταν ο Βάνιας σήμερα;

Θα ήταν ένας κλασικός Ελληνας που εκεί γύρω στη δεκαετία του ’80, μαζί με άλλους Ελληνες, είχε την ελπίδα και το όνειρο ότι η ζωή τους αλλάζει και θα έχει πια μόνο χαρά, διασκέδαση και τέχνη και ο κόσμος θα είναι ένα καλύτερο μέρος, χωρίς πολέμους, ανταγωνισμούς και την ανθρώπινη εντροπία. Καταλήγει να συνειδητοποιήσει ότι δυστυχώς όλες αυτές οι ελπίδες δεν έχουν επαληθευτεί. Κι ότι επικρατεί αντίθετα όλη αυτή η τάση προς την πόλωση, προς την ακραία κατηγοριοποίηση των ατόμων που προκαλεί μια γενική κατάθλιψη και όχι μόνο στη χώρα μας. Δυστυχώς έχουν ενδώσει οι περισσότεροι στην εξουσία τού πιο δυνατού, η οποία μεταφράζεται με πολύ ύπουλους τρόπους που δεν είναι εμφανείς, αφού ο πιο δυνατός σήμερα είναι αυτός που κινεί καλύτερα τα νήματα. Ετσι φτάνουμε το 2025 να πρέπει να συζητάμε και να επαναπροσδιορίσουμε τι σημαίνει άνθρωπος, τι σημαίνει ελευθερία και το κυριότερο τι σημαίνει δικαιοσύνη.

Μετά την παράσταση αφήνετε ένα χαρτόκουτο στη σκηνή πάνω στο οποίο γράφει «Δικαιοσύνη. Τέλος στη βουλευτική ασυλία». Ο Βάνιας θα είχε κατεβεί στη διαδήλωση για τα Τέμπη;

Οχι, απλώς θα ήταν αλλά θα έκλαιγε κάθε μέρα από τη στιγμή που συνέβησαν τα Τέμπη. Εχει εκπαιδευτεί από τη συγκεκριμένη μάνα, στο συγκεκριμένο σπίτι να παρατηρεί τον κόσμο και τα τεκταινόμενα σαν να συμμετέχει ο ίδιος, όπως κάνει και με τις ταινίες του σκηνοθέτη Αλέξανδρου, του συζύγου της πεθαμένης του αδελφής, γνωρίζοντας τις σκηνές απ’ έξω και αναλογιζόμενος πώς θα τις έκανε ο ίδιος -κι αυτό επειδή έχει ενσυναίσθηση και τόσο υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη. Γι’ αυτό πέφτει από τα σύννεφα όταν συνειδητοποιεί ότι ένας άνθρωπος μετά από τόσα χρόνια τον είχε για κορόιδο, αλλά δεν μπορεί να το θρηνήσει γιατί συνειδητοποιεί ότι είναι δική του ευθύνη που προσπαθούσε να είναι τέλειος.

Η συνθήκη που έχουμε επιλέξει με τον Αλέξανδρο Ραπτοτάσιο είναι ότι είμαστε σε μια εποχή όπου πια έχουν χαθεί τα πάντα- η Σόνια, η μητέρα του, το κτήμα και υπάρχει μόνο ο Βάνιας και ο βρικόλακας ο Αλέξανδρος που ήξερε μόνο να παίρνει από αυτούς για να ζει την ωραία του ζωή. Κι ο Βάνιας έχει πιάσει δουλειά σε ένα μικρό σούπερ μάρκετ της γειτονικής κωμόπολης, στο οποίο κάθε βράδυ ξαναζεί όλη τη διαδρομή του, που είναι γεμάτη ήττες. Αναπαριστά το συγκεκριμένο διάστημα που έχασε τα πάντα, θυμάται τι είπε ο ένας και ο άλλος, τι θα γινόταν αν είχε πράξει διαφορετικά και κυρίως αναλογίζεται την έννοια του αδίκου. Αυτό το άδικο ζούμε, τη μη αναγνώριση της προσφοράς που είναι πολύ έντονο ελληνικό αλλά και ρωσικό στοιχείο.

● Σκοτώνουν τα άλογα όταν γεράσουν;

Και κάποια άλογα έχουν σκοτωθεί, προτού προλάβουν να γεράσουν: γυναίκες, άτομα διαφορετικής κατεύθυνσης, επλογής ή χρώματος είναι ήδη σκοτωμένα. Οι Ελληνες πολίτες έχουν ψηφίσει βουλευτή που δίνει συμβουλή σε συνάδελφό του ότι για να ηρεμήσει ότι πρέπει να κάνει παιδί: έχει ξεπεραστεί το όριο. Και βλέπουμε καθημερινά συνανθρώπους μας που επειδή φοράνε μια στολή και υπακούν σε εντολές, νομίζουν ότι έχουν το δικαίωμα να χτυπάνε κόσμο. Αυτός ο ένστολος έχει γίνει τόσο δούλος στο σύστημα ώστε να μην μπορεί να καταλάβει ότι πρέπει να αντισταθεί και να πει «συγγνώμη αφεντικό, όχι, δεν μπορώ να χτυπήσω το γερόντι μπροστά μου και το κορίτσι επειδή περπατάει στα Εξάρχεια, δεν μπορώ, δεν κάνει». Εχουν δικαίωμα να πενθήσουν οι άνθρωποι και να απαιτήσουν δικαιοσύνη και είναι τρομακτικό να συζητάμε γι’ αυτού του είδους την ελευθερία. Στο έργο, από την πλευρά του ο συνταξιούχος Αλέξανδρος δεν μπορεί να καταλάβει το άδικο στην υπόθεση γιατί δεν γνωρίζει κάτι άλλο, τον έχουν καλομάθει. Πόσοι γύρω μας είναι έτσι...

● Το ότι αποπέμπεται ο σεξιστής βουλευτής και όχι αυτοί που ευθύνονται για ένα έγκλημα και τη συγκάλυψή του πώς το σχολιάζετε;

Είναι έξω ο Καραμανλής που, μόλις λίγες μέρες πριν από το δυστύχημα, μας είχε βρίσει, λέγοντας «ντροπή σας που βάζετε θέματα ασφαλείας». Κι ακόμη, δυο χρόνια μετά δεν έχουν απαντηθεί βασικά ερωτήματα, όπως τι ήταν αυτά τα εύφλεκτα υλικά και για χάρη ποιου τα κουβαλούσε το τρένο.

● Μα για ποια «ισονομία» και βουλευτικό ακαταδίωκτο μιλάμε όταν, δύο χρόνια μετά, αναζητούνται ακόμα οι υπεύθυνοι αλλοίωσης του χώρου και οι γονείς βρήκαν μέλη των παιδιών τους χιλιόμετρα μακριά...

Αυτή είναι η μέγιστη ύβρις. Αδιανόητη. Και αυτό θα πληρωθεί.

♦ «Vanya» του Σάιμον Στίβενς
Σκηνοθεσία: Αλέξανδρος Ραπτοτ
Σάββατο 18.00, Κυριακή 20.00, Δευτέρα 20.30 μέχρι 31/3
Εισιτήρια 17-20 ευρώ