Η επιβίωση εξαρτάται από τη συνεργασία

Η μαύρη γατούλα έχει μάθει να ζει μόνη της στο εγκαταλειμμένο σπίτι μετά τον μεγάλο κατακλυσμό. Τα απομεινάρια της ζωής των ανθρώπων που έχουν φύγει προ πολλού βρίσκονται ακόμα εκεί, άλλα σε στεγνό ακόμα έδαφος και άλλα κολυμπώντας στα ποτάμια της πλημμύρας. Φανταζόμαστε ότι αυτοί οι ίδιοι που το έχουν σκάσει είναι και οι υπαίτιοι της καταστροφής. Ετσι η ταινία κινουμένων σχεδίων που πήρε τη Χρυσή Σφαίρα στην κατηγορία της τον προηγούμενο Ιανουάριο –«Flow»- «Η γάτα που δεν φοβόταν το νερό»– με την πρώτη εικόνα παρουσιάζει, χωρίς λόγια, το αξίωμά της: η ασυδοσία του ανθρώπου δεν έχει επιπτώσεις μόνο στο περιβάλλον αλλά και σε όλα τα ζωντανά όντα που τώρα αναγκάζονται να προσαρμοστούν σε έναν επικίνδυνο κόσμο.

Οταν η στάθμη των νερών συνεχίζει να ανεβαίνει πνίγοντας τα τελευταία ίχνη του πολιτισμού, αναγκάζεται η γατούλα να φύγει κι αυτή αναζητώντας την ασφάλεια αλλού. Η συγκινητική της περιπέτεια αρχίζει όταν, για να γλιτώσει, πηδάει σε μια μικρή βάρκα όπου συναντάει ένα καπιμπάρα και έναν κερκοπίθηκο, πρόσφυγες προς το άγνωστο κι αυτοί, ριγμένοι ο ένας δίπλα στον άλλον από ανάγκη. Παρακολουθούμε τον αγώνα των ζώων με διφορούμενα συναισθήματα – διότι αντίθετα με την πλειονότητα των κινουμένων σχεδίων όπου τα ζώα είναι απλώς ζωόμορφες προσωποποιήσεις των ανθρώπων, ο Λετονός σκηνοθέτης Τζιντς Ζιλμπαλόντις προσεγγίζει τις ιδιομορφίες των ζώων, όχι μέσω του ανθρώπινου λόγου, αλλά με τη γλώσσα του σώματος και των αισθημάτων.

«Οι χαρακτήρες έχουν ζωικές συμπεριφορές ως επί το πλείστον», είπε ο σκηνοθέτης σε διαδικτυακή συνέντευξη Τύπου. «Δεν λένε αστεία και δεν περπατάνε με δύο πόδια... Αισθάνθηκα ότι αυτό θα προσέδιδε μεγαλύτερο ενδιαφέρον στην ταινία από συναισθηματικής άποψης».

Γιατί όμως; Γιατί αισθανόμαστε ένα ρίγος παρακολουθώντας μια γάτα χωρίς όνομα στην αγωνιώδη προσπάθειά της να επιζήσει; Η έξαρση της φιλοζωίας των τελευταίων χρόνων μπορεί να ιδωθεί απλά σαν μία αντίδραση στη βία που εξασκείται εναντίον τους εξαιτίας της βιομηχανοποίησης της τροφής και της απάλειψης των βιότοπων. Τα ζώα και η φύση γενικότερα είναι τα πιο αθώα θύματα της ανθρώπινης ύβρης και των συνεπειών της, κυρίως της κλιματικής αλλαγής. Ο πόνος των ζώων εξισορροπείται κάπως από το αντίστοιχο αίσθημα ευθύνης που τρέφουν οι μη αδιάφοροι. Αυτό ακριβώς, η ανάληψη μιας προσωπικής ευθύνης, είναι που μας κάνει να θέλουμε να πηδήξουμε στην οθόνη και να τα σώσουμε. Ταυτόχρονα, νιώθουμε πραγματική συμπάθεια για τα όντα που παλεύουν κυριολεκτικά πέρα των δυνάμεων τους.

«Ηταν πολύ σημαντικό να παραμείνουμε στην οπτική γωνία της γάτας», συνέχισε ο σκηνοθέτης. «Δεν βλέπουμε πού πήγαν οι άνθρωποι ή από πού έρχεται η πλημμύρα γιατί η γάτα δεν το ξέρει. Το κάθε ζώο πορεύεται στο δικό του μονοπάτι. Για παράδειγμα, η γάτα μαθαίνει να εμπιστεύεται τους άλλους ενώ ο σκύλος να είναι πιο ανεξάρτητος... όλα προσπαθούν να βρουν τον χώρο τους αλλά κανένα δεν ανταγωνίζεται το άλλο. Ηθελα να προκαλούν συμπάθεια παρ’ όλες τις αδυναμίες του καθενός. Δεν υπάρχουν “κακοί” χαρακτήρες στην ταινία». Οι “κακοί” έχουν ήδη αποχωρίσει, δηλαδή οι άνθρωποι. Στο σημείο αυτό βρίσκεται και η βασική αντιπρόταση της ταινίας: η επιβίωση δεν εξαρτάται από την υπεροχή της ισχύος αλλά από τη συνεργασία.

Το μόνο ζώο που δεν αλλάζει είναι το καπιμπάρα, που μοιάζει με φιλειρηνικό χίπη», επισημαίνει ο Ζιλμπαλόντις. «Τα καπιμπάρα είναι από τη φύση τους φιλικά. Μου φάνηκε αστείο το να έχουμε ένα χαρακτήρα που εν μέσω της καταστροφής παραμένει γαλήνιος. Εχει ακόμα μεγάλη σημασία να διαπιστώσεις ότι άσχετα με τις συνθήκες μπορείς πάντα να βρίσκεις τη γαλήνη. Τα ζώα μάλλον δεν θα μπορούσαν να επιβιώσουν μόνα τους αλλά μόνο ξεπερνώντας τις διαφορές τους. Παρ’ όλο που κάποιος θα μπορούσε να πει πως το θέμα μου είναι η συντέλεια του κόσμου, είναι εξίσου σημαντικό η ταινία να προσφέρει φως και μια αίσθηση περιπέτειας. Εάν, για παράδειγμα, κάναμε ένα απαισιόδοξο ντοκιμαντέρ για πραγματικές φυσικές καταστροφές, κανείς δεν θα ενδιαφερόταν εκτός από αυτούς που είναι ήδη ευαισθητοποιημένοι. Αλλά επειδή αντισταθμίζουμε το σκοτεινό με το φωτεινό, έχουμε χαριτωμένους χαρακτήρες που βιώνουν μια περιπέτεια μαζί, αισθάνομαι ότι η ταινία μπορεί να προσεγγίσει το πλατύτερο κοινό».

Το «Flow» αποτελεί ένδειξη για το γεγονός ότι οι ταινίες κινουμένων σχεδίων έχουν υπερβεί το καθιερωμένο τους όριο ως ψυχαγωγία κυρίως των παιδιών. «Το μέσο (των κινουμένων σχεδίων) μπορεί να χρησιμοποιηθεί για όλων των ειδών τα αφηγήματα», τόνισε ο Ζιλμπαλόντις. «Μας δίνεται η δυνατότητα να πούμε από απλές μέχρι περίπλοκες και φιλοσοφημένες ιστορίες... Νομίζω ότι τα κινούμενα σχέδια έχουν κάτι οικουμενικό γιατί διαπερνούν τις πολιτισμικές και ηλικιακές διαφορές».

Το γεγονός ότι μια μικρή ανεξάρτητη ταινία κινουμένων σχεδίων από τη Λετονία κέρδισε τη Χρυσή Σφαίρα δίπλα σε άλλες της Ντίσνεϊ και της Πίξαρ, αποδεικνύει εξάλλου το ξάνοιγμα του χώρου. Ο σκηνοθέτης συμφωνεί: «Στο μέλλον θα δούμε πιο πολλές ανεξάρτητες ταινίες κινουμένων σχεδίων από μέρη όπου δεν υπάρχει μεγάλη κινηματογραφική βιομηχανία και αυτό θα επιτρέψει να εμφανιστούν διαφορετικές προοπτικές στην οθόνη... Εγώ, ας πούμε, δεν πήγα σε σχολή κινουμένων σχεδίων, έμαθα στο διαδίκτυο. Το θεωρώ πολύ θετικό να δοθεί η ευκαιρία σε δημιουργούς χωρίς πολλούς πόρους να πουν κι αυτοί τις ιστορίες τους».