Με βιβλία στην πυρά, κατ’ απομίμηση των πρακτικών της χιτλερικής Γερμανίας, και ασφυκτική λογοκρισία στα θεάματα η δικτατορία Μεταξά επεδίωξε, με το πρόσχημα της «εθνικοφροσύνης», να εξαφανίσει κάθε προοδευτική, δημοκρατική ιδέα.
Ετσι, ενώ στον «Γ’ Ελληνικό Πολιτισμό», τον οποίο φιλοδοξούσε να δημιουργήσει ο Ιωάννης Μεταξάς, δεν είχαν θέση τ’ απαγορευμένα αριστουργήματα της ελληνικής και ξένης φιλολογίας και της επιστημονικής σκέψης, προσφέρονταν αφειδώς στον λαό ύμνοι προς τον «Αρχηγό», το «Νέον Κράτος» και την «4η Αυγούστου», που έγραφαν «πρόθυμοι» δημοσιογράφοι και λογοτέχνες!
Ο Μεταξάς προσπαθώντας να δικαιολογήσει τη «φίμωση» του Τύπου έλεγε σε δημοσιογράφους της Θεσσαλονίκης, στη διάρκεια δείπνου που του παρέθεσαν στις 25 Οκτωβρίου 1936:
«Το Νέον Κράτος έχει το δικαίωμα και το καθήκον να ρυθμίζει, όπως αυτό κρίνει, δυνάμεις εθνικάς, της φύσεως (υδατοπτώσεις κ.λπ.). Πώς είναι δυνατόν να αφήσει άνευ ρυθμίσεως και να μην κανονίζει, όπως αυτό κρίνει, την δύναμιν αυτήν, η οποία καλείται Δημοσία Γνώμη;»
Ετσι, ο Τύπος μπήκε στο... στόχαστρο από την πρώτη μέρα του δικτατορικού καθεστώς.
«Τη νύχτα της 4ης Αυγούστου (1936) η αστυνομία πήγε στα τυπογραφεία των εφημερίδων και απαγόρευσε την εκτύπωσή τους. Την άλλη μέρα ο ίδιος ο Μεταξάς συνέταξε και έστειλε στους διευθυντές των εφημερίδων καταπληκτική διαταγή που απαγόρευε τα πάντα εκτός από τους ύμνους για τη δικτατορία και μετέβαλε τον Τύπο σε κυβερνητικό δελτίο», όπως έγραψε ο Σπύρος Λιναρδάτος στο βιβλίο του «4η Αυγούστου» (εκδόσεις Θεμέλιο, 1988, σελ. 72-73), παραθέτοντας ολόκληρη τη διαταγή, που συνοδευόταν με τη ρητή εντολή να μη δημοσιευτεί.
Χαρακτηριστικό είναι το δεύτερο άρθρο της, με το οποίο «απαγορεύεται οιαδήποτε κρίσις περί του έργου της κυβερνήσεως εκτός εάν είναι ευμενής».
Δύο μέρες αργότερα, στις 7.30 το βράδυ της 6ης Αυγούστου, ένας εθνικιστικός φοιτητικός σύλλογος, ο Παμφοιτητικός Σύλλογος, προχωράει σε μια μεσαιωνική, σκοταδιστική ενέργεια, την καύση βιβλίων στα προπύλαια του Πανεπιστημίου, χώρο με ιδιαίτερο συμβολισμό για την ελεύθερη διακίνηση ιδεών.
Να πούμε ότι και στη μεγάλη καύση βιβλίων, που πραγματοποιήθηκε, στις 10 Μαΐου 1933, στο Βερολίνο, λίγο μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, το υπουργείο Προπαγάνδας του Τρίτου Ράιχ υπό τον Γκέμπελς είχε εξασφαλίσει τη συνεργασία του Εθνικοσοσιαλιστικού Γερμανικού Συνδέσμου Φοιτητών.
Πάντως, οι εφημερίδες στις οποίες διοχετεύτηκε, όπως γίνεται φανερό, πανομοιότυπο κείμενο (βλ. «Εθνος» φ.7.8 και «Ελληνικό Μέλλον» φ. 8.8) υποβαθμίζουν το θέμα περιοριζόμενες σε μια μικρή είδηση, ενώ η συντηρητική «Εστία» κάνει ένα βήμα παραπέρα και σε σχόλιό της παίρνει διακριτικές αλλά σαφείς αποστάσεις από αυτή τη βαρβαρότητα.
Βέβαια, βρίσκεται και μια εφημερίδα, που... πανηγυρίζει! Είναι η «Εθνική» του Γ. Κ. Τζιρακόπουλου, που λίγες μέρες αργότερα (19.9.1936) θα δημοσιεύσει, σε συνέχειες, το βιβλίο του Χίτλερ «Ο Αγών μου», μανιφέστο του ναζιστικού κόμματος.
Από αυτή πληροφορούμαστε ότι «τα κομμουνιστικά έντυπα που εκάησαν (σ.σ. στα Προπύλαια) ήσαν εφημερίδες και περιοδικά και τεύχη μπολσεβικικά αναφερόμενα εις την Ρωσσικήν επανάστασιν και εις οδηγίας δράσεως των κομμουνιστών εν Ελλάδι (σ.σ.!)»
Αυτά τα έντυπα με τις... οδηγίες δράσεως είχαν συγκεντρωθεί από τα κιόσκια!
Τα κατασχεμένα βιβλία «εστοιβάχθησαν εις αποθήκας […] δεν θεωρούνται βιβλία ιστορικά ή φιλοσοφικά και θεωρητικά διά να αξιούν σεβασμό. […] δεν εξεδίδοντο εις την Ελλάδα κατά χιλιάδας πάσης φύσεως μπολσεβικικά έντυπα και βιβλία από λόγους επιστημονικούς. Ο σκοπός των ήταν καθαρώς αντεθνικός. Ητοίμαζον την διάλυσιν παντός ελληνικού».
Θα ακολουθήσουν καύσεις βιβλίων και σε άλλες πόλεις ή και σε γειτονιές της πρωτεύουσας μετά από κατασχέσεις, όπως έγινε στο Πυριτιδοποιείο (Αιγάλεω).
Στον Πειραιά, στην πλατεία Κοραή, στις 8 Αυγούστου, κάηκαν, σύμφωνα με τις εφημερίδες, «50.000 βιβλία επαναστατικής φιλολογίας και προπαγάνδας» και «φυλλάδια και διάφορα έντυπα κομμουνιστικού περιεχομένου». Μία δεύτερη καύση θα γίνει στις 16 Αυγούστου στο Πασαλιμάνι.
Κάποιοι γράφουν ότι την ίδια ημέρα έγινε καύση βιβλίων και στους Στύλους του Ολυμπίου Διός, αλλά δεν υπάρχουν στοιχεία για αυτό. Ωστόσο, η μεγάλη... γιορτή έγινε στη Θεσσαλονίκη.
Προηγήθηκε, στις 10 Αυγούστου, ομιλία του Μεταξά από το ραδιόφωνο, στην οποία παρότρυνε τη νεολαία λέγοντας:
«Πέταξε μακράν σου τα ελεεινά αναγνώσματα, τα οποία σε διδάσκουν την ανηθικότητα και την ανανδρία, ακόμα και εκείνα τα ελεεινά τα οποία δήθεν φιλολογικά έργα σε διδάσκουν να φοβάσαι τους αγώνας της ζωής και να μη σκέπτεσαι παρά το άτομόν σου και την υλικήν απόλαυσίν σου».
Ετσι, τις επόμενες μέρες στον «χορό» των κατασχέσεων των βιβλίων μπαίνει και ο στρατός.
Στις 14 Αυγούστου το Δ’ Σώμα Στρατού εκδίδει διαταγή και «καλούνται πάντες οι κάτοχοι περιοδικών συγγραμμάτων και πάσης φύσεως εντύπων κομμουνιστικού περιεχομένου, όπως εντός 48 ωρών παραδώσωσι ταύτα εις το Φρουραρχείον Καβάλας».
Στη Θεσσαλονίκη έπειτα από διαταγή του Γ’ Σώματος Στρατού η Αστυνομική Διεύθυνση ανακοίνωσε ότι την Κυριακή 16 Αυγούστου «θέλει λάβη χώραν καταστροφή διά πυρός κατασχεθέντων κομμουνιστικών βιβλίων και εντύπων εις την πλατείαν Λευκού Πύργου», στην οποία «εκλήθησαν να παρευρεθώσιν αι εθνικιστικαί οργανώσεις κ.λπ.»
Εκεί κάηκαν 12.000 έντυπα και κατά τις λογοκριμένες εφημερίδες παραβρέθηκε ένα ενθουσιώδες πλήθος.
Στην πραγματικότητα σε αυτές τις «τελετές», όπως γράφει ο Λιναρδάτος (ό.π. σελ. 69) έπαιρναν μέρος «μέλη των φασιστικών οργανώσεων και διάφοροι τραμπούκοι ή πληρωμένοι αλήτες», που «με άγριους αλαλαγμούς χαράς άναψαν σε δημόσιους χώρους μεγάλες φωτιές και έκαψαν εκατοντάδες τόμους βιβλίων Ελλήνων και ξένων συγγραφέων».
Ο ίδιος γράφει ότι στις φωτιές κατέληξαν εκτός από τα βιβλία του Μαρξ, του Ενγκελς, του Λένιν ή άλλων θεωρητικών του μαρξισμού, βιβλία του Χάινε, του Μπέρναρντ Σο, του Φρόιντ, του Τσβάιχ, του Ανατόλ Φρανς, του Γκόρκι, του Ντοστογιέφσκι, του Τολστόι, του Γκέτε, του Φίχτε, του Δαρβίνου, ακόμα και του Καρκαβίτσα και του Παπαδιαμάντη.
Το υφυπουργείο Ασφαλείας κατάρτισε πολλές φορές καταλόγους απαγορευμένων βιβλίων, που με την υπ’ αριθμ. 16/80/151γ της 5ης Νοεμβρίου 1938 εγκύκλιο διαταγή του υφυπουργού Μανιαδάκη έφτασαν στα 445. Αργότερα, η χούντα των συνταγματαρχών απαγόρευσε 1.046 βιβλία.
Η λογοκρισία δεν «χαρίστηκε» ούτε καν στον Θουκυδίδη και στον Πλάτωνα, ενώ ο «Επιτάφιος του Περικλέους» ή δεν διδασκόταν καθόλου ή τον «περνούσαν» τυπικά και «επιτροχάδην» στα σχολεία, γιατί ήταν εγκώμιο για τη Δημοκρατία.
Οι περιορισμοί στην κυκλοφορία των βιβλίων «σφραγίστηκαν» με τον νόμο «περί διώξεως του κομμουνισμού», που δημοσιεύτηκε στις 18 Σεπτεμβρίου 1936. Στο άρθρο 10 προέβλεπε ότι «οι εν γένει εκδόται και βιβλιοπώλαι κάτοχοι βιβλίων ή άλλων εντύπων των οποίων το περιεχόμενον εκδήλως αντίκειται προς τας διατάξεις του παρόντος Νόμου υποχρεούνται εντός προθεσμίας 20 ημερών από της δημοσιεύσεως του παρόντος Νόμου να προσαγάγωσι και παραδώσωσι τα έντυπα ταύτα εις τας κατά τόπους αρμοδίους αστυνομικάς αρχάς».
Ωστόσο, παρά τα μέτρα της δικτατορίας, πολλά προοδευτικά βιβλία κυκλοφορούσαν παράνομα ή μισονόμιμα. Πολλές φορές, όπως γράφει ο Λιναρδάτος (ό.π. σελ. 70), αστυνομικοί πωλούσαν σε μικροβιβλιοπώλες τα βιβλία που είχαν κατάσχει. Εξάλλου, προοδευτικοί δημοσιογράφοι και συγγραφείς κατάφερναν να εκφράζουν τις ιδέες και τις επιστημονικές τους απόψεις με καμουφλαρισμένο αλλά σαφή τρόπο, που ήταν κατανοητός σε όσους γνώριζαν την κατάσταση, μέσω εφημερίδων και βιβλίων.
Ο «κλοιός» για το θέατρο «έσφιξε» με τον Αναγκαστικό Νόμο 446 «περί θεάτρου», που δημοσιεύτηκε στις 25 Ιανουαρίου 1937, ο οποίος προέβλεπε (άρθρο 2) ότι τα έργα πρέπει να σέβονται τα δημόσια ήθη, ενώ απαγορευόταν η «εκφορά κομμουνιστικών και άλλων ανατρεπτικών ιδεών», δίνοντας τη δυνατότητα (άρθρο 8) σε χωροφύλακες ή αστυνόμους να απαγορεύουν τη συνέχιση των παραστάσεων και να κλείνουν το θέατρο.
Ετσι, η «Αντιγόνη» λογοκρίθηκε για να επιτραπεί η παράσταση στο Εθνικό Θέατρο ενώ υποχρέωσαν, ουσιαστικά, σε διάλυση το πρώτο θέατρο συνόλου του Κάρολου Κουν, τη «Λαϊκή Σκηνή», αφού κατηγορήθηκε ότι έπαιζε «αριστερά» έργα («Κουν: Μνήμη και ανάμνηση», «Η Καθημερινή. Επτά Ημέρες», φ. 14.2.1999, σελ. 4).
Ο ίδιος ο Κάρολος Κουν φέρεται να έχει πει: «Με κάλεσαν στην Ασφάλεια του Μεταξά, για απολογία επειδή “παρουσιάζω κομμουνιστικά έργα”. Τους ρώτησα να μου πουν, ποια έργα που ανεβάζω είναι κομμουνιστικά και μου απάντησαν: “Ο Πλούτος” του Αριστοφάνη και ο “Κατά φαντασίαν ασθενής” του Μολιέρου».
Ενα ακόμα στοιχείο ότι οι «φωτισμένοι» της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου περιλάμβαναν στα «κομμουνιστικά» ή «ανατρεπτικά» έντυπα ακόμα και αρχαία κείμενα και κλασικά έργα!
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας