Η «Σοσιαλιστική Εργατική Ομοσπονδία Θεσσαλονίκης»

Η «Σοσιαλιστική Εργατική Ομοσπονδία Θεσσαλονίκης» (γνωστή μονολεκτικά ως «Φεντερασιόν») διήλθε δύο φάσεις: την οθωμανική (από την ίδρυσή της, τον Αύγουστο του 1909, ώς τον Οκτώβριο του 1912) και την ελληνική (από το 1913 ώς το 1918, όταν θα μετατραπεί σε κομματική οργάνωση Θεσσαλονίκης του αρτισύστατου ΣΕΚΕ) και η ιστορική της διαδρομή είναι συνδεδεμένη με τη δράση του Μπεναρόγια. Ο Αβραάμ Μπεναρόγιας, δάσκαλος της βουλγαρικής γλώσσας στο εβραϊκό σχολείο της Φιλιππούπολης, προσχώρησε μάλλον το 1907 στην κίνηση του Ν. Χαρλάκωφ «Προλετάριος», εκδίδοντας αμέσως το επόμενο έτος στην ίδια πόλη το φυλλάδιο «Το εβραϊκό ζήτημα και η Σοσιαλ-δημοκρατία», στο οποίο θα συμπεράνει ότι οι εθνικές διακρίσεις επιφέρουν «σχεδόν πάντοτε θανατηφόρο χτύπημα» στον συνδικαλισμό. Με την έκρηξη της επανάστασης των Νεότουρκων ο Μπεναρόγιας αποφασίζει να εγκατασταθεί στη Θεσσαλονίκη (με τη μεγάλη εβραϊκή κοινότητα), την πηγή των νέων πολιτικών εξελίξεων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπου σε λίγο οι «σοσιαλιστικές ιδέες θα καθοδηγούν τα βήματα των εργατών και θα φωτίζουν τον δρόμο τους». Ηδη από τον Αύγουστο του 1908 συμμετέχει στις κινητοποιήσεις των εργαζομένων Θεσσαλονίκης, ως εκπρόσωπος των Βουλγάρων σοσιαλιστών, με τους οποίους θα συνυπάρξει στην «Ενωμένη Εργατική Σοσιαλ-δημοκρατική Ομάδα», ενώ στη συνέχεια θα ιδρύσει την «Ισραηλιτική Εργατική Λέσχη» που τον Αύγουστο του 1909 θα εξελιχθεί στη «Σοσιαλιστική Εργατική Ομοσπονδία» που θα μετάσχει τον Δεκέμβριο του 1910 στην Α’ Οθωμανική Σοσιαλιστική Συνδιάσκεψη (έναν χρόνο νωρίτερα είχε συνδεθεί με το «Διεθνές Σοσιαλιστικό Γραφείο»).

Για τον πρωταγωνιστικό ρόλο της «Φεντερασιόν» στη συσπείρωση των εργαζομένων εναντίον της νεοτουρκικής εξουσίας, μετά τη γρήγορη διάψευση των ελπίδων τους, ο Μπεναρόγιας –γραμματέας της οργάνωσης και διευθυντής της εφημερίδας La Solidaridar Ovradera– θα συλληφθεί τρεις φορές, από τον Δεκέμβριο του 1910 ώς τον Φεβρουάριο του 1912, οπότε θα απελαθεί στην Ελλάδα όπου θα γνωρίσει τον «Σύνδεσμο» του Δρακούλη και το «Κέντρο» (το «Πατάρι») του Γιαννιού. Θα επιστρέψει στη Θεσσαλονίκη τον Ιούνιο του 1912 και σε λίγους μήνες θα ξεσπάσουν οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, οπότε οι αντιλήψεις της «Φεντερασιόν» για τη διατήρηση του status quo της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας θα ξεπεραστούν από τη νέα κατάσταση που θα καταστήσει τη Θεσσαλονίκη πρωτεύουσα της ελληνικής Μακεδονίας. Στις αρχές του 1914 η μειοψηφία της «Φεντερασιόν», που αποδέχεται το νέο καθεστώς, ανακτά τον έλεγχο της οργάνωσης και ο Μπεναρόγιας αναλαμβάνει πρωτοβουλίες για την ενσωμάτωσή της στην κοινωνική και πολιτική ζωή της ελληνικής επικράτειας. Με τη λήξη όμως της μεγάλης καπνεργατικής απεργίας της Μακεδονίας, κατά τον Μάρτιο του 1914, θα διωχθεί η «Φεντερασιόν» και ο ίδιος (μαζί με τον Γιονά, πρόεδρο του καπνεργατικού σωματείου Καβάλας) θα εκτοπιστεί στη Νάξο περίπου δυόμισι χρόνια. Με την ευκαιρία των εκλογών του Μαΐου του 1915 η οργάνωση έλαβε μέρος στην Α’ Πανελλαδική Σοσιαλιστική Συνδιάσκεψη, στην οποία υπογραμμίστηκε η ανάγκη δημιουργίας ενιαίου σοσιαλιστικού κόμματος και συμφωνήθηκε κοινό εκλογικό πρόγραμμα. Σε σύμπραξη με το κόμμα του Γούναρη (που είχε υποσχεθεί την απελευθέρωση των εκτοπισμένων ηγετών της «Φεντερασιόν» και με σημείο επαφής την «ουδετερότητα» της χώρας στον πόλεμο) εκλέγονται βουλευτές ο Αλμπέρτο Κουριέλ και ο Αριστοτέλης Σίδερις. Ο Μπεναρόγιας απελευθερώνεται τελικά τον Ιανουάριο του 1917 και πρωτοστατεί στην ενοποίηση του σοσιαλιστικού κινήματος με επιστέγασμα την ίδρυση της ΓΣΕΕ και του ΣΕΚΕ, σύμφωνα άλλωστε με τη διαπίστωση του πρώτου του ελληνικού κειμένου: τα «συνδικάτα άνευ πολιτικού Εργατικού κόμματος ομοιάζουν με τουφέκι χωρίς φυσέκι. Ενώ τα πολιτικά κόμματα άνευ των συνδικάτων ομοιάζουν εις φυσέκι άνευ τουφεκίου». Η στάση του στο ιδρυτικό συνέδριο αυτού του κόμματος θα μπορούσε να θεωρηθεί «ενεργητικός συμβιβασμός» που θα εξασφάλιζε τη διεκπεραίωση του «πολιτικού αγώνος», της «ανωτέρας μορφής της πάλης των τάξεων», εναντίον του «συστήματος της κεφαλαιοκρατίας». Προς την ίδια κατεύθυνση είχε στραφεί η προσπάθειά του να προσελκύσει στο αρτιγέννητο κόμμα πλειάδα διανοουμένων «ικανών και καλώς μελετημένων», με τους οποίους θα συγκροτήσει την «Ενωσιν προς μελέτην του επιστημονικού Σοσιαλισμού» (Δεκέμβριος 1918). Η επιμονή του Μπεναρόγια να εγκριθεί το πρόγραμμα της Ερφούρτης ως πρόγραμμα του ΣΕΚΕ παραπέμπει μάλλον σε μια παράδοση αποδοχής αυτού του κειμένου-προτύπου, κοινής άλλωστε σε όλα τα βαλκανικά σοσιαλιστικά κόμματα. Ετσι στο καταστατικό της «Φεντερασιόν» μνημονεύονται οι αρχές του σοσιαλισμού που ψηφίστηκαν «κατά τα τελευταία Διεθνή Σοσιαλιστικά Συνέδρια», δηλαδή η αντικατάσταση της ατομικής ιδιοκτησίας από την «ομαδικήν κοινοκτημοσύνην με την εθνικοποίησιν των υφισταμένων μέσων της ανταλλαγής και παραγωγής», η κατάκτηση της εξουσίας «παρά των εργατικών τάξεων ως μέσου διά την πραγματοποίησιν της ως άνω αρχής», ο συντονισμός της διεθνούς δράσης του προλεταριάτου καθώς και η πολιτική και η οικονομική του οργάνωση που θα εξασφαλίσει την εφαρμογή των τριών αυτών σημείων και του minimum προγράμματος. Στο ίδιο πνεύμα κινείται και η στοχοθεσία της «Σοσιαλιστικής Νεολαίας», που ιδρύθηκε το 1910 για να συνδράμει τη «Φεντερασιόν» στην υλοποίηση του προγράμματός της και να διαδώσει τις αρχές του «Διεθνούς Σοσιαλισμού». Τα μέλη τους, από δεκαπέντε ώς είκοσι ετών, εκπαιδεύονται «διά μαθημάτων επιστημονικών, φιλολογικών και σοσιαλιστικών» για να αντεπεξέλθουν «δι’ ίσιων όπλων κατά των εναντίων» και να συμβάλουν στην προπαγάνδα κατά του αλκοολισμού που «αποκτηνώνει τους εργάτας και τους καθιστά ασυνείδητους». Ετσι μέσα από τα επίσημα κείμενα της «Φεντερασιόν» καθώς και από την επιλογή των μεταφράσεων και το στίγμα των αναλύσεων του Αβάντι αναδύεται η επικρατούσα κατεύθυνση της Σοσιαλιστικής Διεθνούς των δύο τελευταίων δεκαετιών της. Απ’ αυτή την άποψη η παραγωγή του ιδεολογικού λόγου της «Σοσιαλιστικής Εργατικής Ομοσπονδίας» αναδεικνύει τον τρόπο μεταγραφής ενός κωδικοποιημένου πλαισίου αρχών στην κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα μιας χώρας, όπου είχε καθυστερήσει η «πολιτική και οικονομική οργάνωσις του προλεταριάτου» της.

Πριν θέσω το κύριο ερώτημα θα αρκεστώ σε ορισμένα δευτερεύοντα. Ητοι:

1. Είναι επαρκή όσα γράφονται για τις σχέσεις Δρακούλη και Μπεναρόγια;

2. Οντως η Αθηνά Γαϊτάνου-Γιαννιού έμεινε χωρίς ερευνητικό έργο γι’ αυτήν;

3. Μόνο μια απλή συσχέτιση Λαού και Εργάτη αρκεί στο οικείο «παρατηρητήριο»;

4. Φευγαλέος τριγυρίζει ο Κρ. «Ρακόφσκη», όπως και οι αδελφοί Δημητρίου;

5. Ποιος ήταν γείτονας και φίλος, στα χρόνια της μαθητείας του στα Γιάννινα, του Περικλή Καρασκόγια;

6. Πώς εμφανίζεται στις δημοσιεύσεις του, ως «Σίδερης» ή ως Σίδερις;

7. Είναι επαρκές ό,τι αναγράφεται για τον Γ. Σκληρό;

8. Πριν εκτοξευθούν θετικές εκτιμήσεις για το οικείο πόνημα μήπως έπρεπε να ληφθούν υπόψη οι κριτικές επισημάνσεις που το αφορούν;

9. Το ίδιο μήπως ισχύει και για συναφή πονήματα;

10. Εχουν την αναγκαία πληρότητα οι «συζεύξεις» Marx και Darwin;

11. Μονοπωλούσε την τιτλοφόρηση ο «Εβραίικος σοσιαλισμός» (ούτε καν «εβραϊκός) και δεν εμφανίστηκε καν ο «Ισραηλιτικός»;

12. Πώς έκραζε ως «Κράλης» ή ως Κράλλης;

13. Ο Ν. Καστρινός άπαξ εμφανίζεται;

14. Ποιος δεν είναι ο «Σημ. Γιονάς»;

15. Το motto τού (έστω και χωρίς υπογράμμιση λέξεών του) κρινόμενου βιβλίου όντως δίνει ως «μοτέρ» την καθοριστική σημασία του όρου «κομμουνισμός» να κινηθεί στο σύνολό του, χωρίς άλλωστε να αξιοποιηθούν οι κατοπινές οριοθετήσεις των Marx και Engels για ό,τι θα εξακολουθήσει να ονομάζεται «κομμουνισμός»;

Τέλος πάντων, ποιος ανήρτησε για πρώτη φορά τον «Εβραϊκό σοσιαλισμό» για να τον αναγορεύσει τάχα πρώτο μέρος του «Ελληνικού κομμουνισμού»;

*Ο Π. Νούτσος είναι ομότιμος καθηγητής Κοινωνικής και Πολιτικής Φιλοσοφίας του Παν/μίου Ιωαννίνων