«Ο “Ιστός” υπάρχει γιατί τον αγκάλιασε η κοινωνία»

Στην καρδιά της Κωνσταντινούπολης, στο αγαπημένο Πέρα των Ρωμιών και πολυπληθές Μπέγιογλου των Τούρκων, ρίζωσε, ζει και συνεχώς μεγαλώνει ένας «Ιστός». Ενας πολιτιστικός οργανισμός που πολλά χρόνια τώρα συνδέει Ρωμιούς, Ελλαδίτες, Τούρκους, Αρμένιους, Εβραίους και άλλες παλλόμενες καλλιτεχνικές φλέβες που υπάρχουν στην Πόλη. Σ’ ένα στενό πλάι στην Ινστικλάλ, περάσαμε την επιβλητική πόρτα του αρχοντικού Ζαρίφη, όπου βρίσκεται ο εκδοτικός -και όχι μόνο- οίκος «Ιστός» και συναντήσαμε τον Γιώργο Κατσάνο, έναν από την ομάδα που εδώ και χρόνια αφήνει ένα ισχυρό πολιτιστικό αποτύπωμα στην Κωνσταντινούπολη.

● Πώς «χτίστηκε» ο «Ιστός» στην καρδιά της Πόλης;

Ο «Ιστός» είναι ένας ανεξάρτητος τρίγλωσσος εκδοτικός οίκος που ιδρύθηκε το 2012 από πρωτοβουλία μιας παρέας φίλων με μεράκι για την ελληνική γραμματεία. Οι ιδρυτές του είναι 4 Ρωμιοί (Αννα Μαρία Ασλάνογλου, Γιώργος Μπενλίσοϊ, Στέφος Μπενλίσοϊ, Φώτης Μπενλίσοϊ), ένας Τούρκος (Σετσκίν Ερντί), αλλά και δύο Ελλαδίτες (Φοίβος Νομικός, Χάρης Ρήγας) από διαφορετικούς κλάδους, με σημείο σύγκλισης το ενδιαφέρον για τις κοινωνικές επιστήμες. Τα περισσότερα βιβλία έχουν εκδοθεί στα τουρκικά, αλλά έχουμε και δίγλωσσες εκδόσεις, σε ελληνικά και τουρκικά, καθώς και στα αγγλικά. Αρχικά το εγχείρημα εστίασε στη μεταφορά κειμένων της ελληνικής γραμματείας απευθείας από τα ελληνικά στην τουρκική γλώσσα. Οι περισσότερες εκδοτικές προσπάθειες απ’ όσες αφορούσαν μέχρι τότε κείμενα στα ελληνικά διατηρούσαν ένα κοινό χαρακτηριστικό: οι μεταφράσεις προέρχονταν από τρίτη γλώσσα (αγγλικά, γερμανικά και γαλλικά κυρίως) και αυτό εμείς το εκλάβαμε ως κενό στα εκδοτικά της Τουρκίας, επιζητώντας να το καλύψουμε. Μας ενδιαφέρει να μετατρέψουμε το υπάρχον «πνεύμα νοσταλγίας» για τους Ρωμιούς σε μια ουσιαστική και σύγχρονη πολιτιστική παραγωγή.

● Πότε «συνδεθήκατε» εσείς με τον «Ιστό»;

Στην Πόλη εγκαταστάθηκα το 2008. Κάνω διδακτορικό στην Ιστορία και ασχολούμαι παράλληλα με τη διδασκαλία των ελληνικών σε ξένους. Οι δρόμοι μας με τον «Ιστό» συναντήθηκαν το 2017. Οντας παιδί εκδότη στη Θεσσαλονίκη

και έχοντας παράλληλα καταγωγή από την Πόλη, βρέθηκα ξαφνικά να εργάζομαι σε έναν εκδοτικό οίκο εδώ. Αρχικά με τη συνάδελφο Τίνα Βάγκου και τον Αλέξανδρο Καμπούρη αναλάβαμε την οργάνωση των μαθημάτων γλώσσας. Την ίδια περίοδο ξεκινούσε μαζί μας και η μουσικός Φωτεινή Κοκκάλα τη δημιουργία της χορωδίας του «Ιστού», στην οποία συμμετέχουν κατά κύριο λόγο άνθρωποι που δεν γνωρίζουν ελληνικά, γεγονός που συνιστά και την ιδιαιτερότητά της. Στην πραγματικότητα εκείνη η χρονιά σηματοδότησε και ένα ευρύτερο πολιτιστικό άνοιγμα του «Ιστού» στην τουρκική

κοινωνία. Την ίδια χρονιά νοικιάσαμε ένα καφέ για την προώθηση της εκδοτικής μας λειτουργίας, φιλοξενήσαμε άλλους συγγραφείς για να μιλήσουν για τα βιβλία τους, μιλήσαμε για τα δικά μας βιβλία, καλέσαμε ανθρώπους από την κοινότητα. Εντός αυτού του πλαισίου εντάσσονται και τα μαθήματα που οργανώσαμε για να τονώσουμε το εκδοτικό κομμάτι.

● Ποιες είναι σήμερα οι δράσεις του;

Τα μαθήματα γλώσσας και μουσικής εξακολουθούν και συνεχίζονται ενώ σε αυτά προστέθηκαν μαθήματα ελληνικού χορού και μπουζουκιού. Τα μαθήματα γλώσσας γίνονται διαδικτυακά και τα υπόλοιπα διά ζώσης στο «μεγάλο

Ζαρίφη». Αυτή τη στιγμή έχουμε πάνω από 140 μαθητές συνολικά. Στο παραγωγικό κομμάτι των εκδόσεων μετράμε πάνω από 100 τίτλους με σειρές που εμπλουτίζονται. Πέρα από τα κείμενα της κλασικής ελληνικής γραμματείας, θα βρείτε απομνημονεύματα μελών της κοινότητας από όπου μπορεί να αντλήσει κανείς μια οπτική «από τα κάτω» αναφορικά με το πώς τα ίδια υποκείμενα βίωσαν σημαντικές στιγμές της σύγχρονης τουρκικής και ελληνικής ιστορίας. Επίσης θα βρείτε τη μετάφραση του πρώτου τόμου του λόγιου Βυζάντιου Σκαρλάτου στα αγγλικά για την Κωνσταντινούπολη, αλλά και ένα από τα πρώτα δείγματα ελληνικής μυθιστοριογραφίας του Φαναριώτη Νικόλαου Μαυροκορδάτου (Φιλοθέου Πάρεργα). Θα βρείτε ακόμη μια ανθρωπολογική έρευνα αναφορικά με τους μεικτούς γάμους των χριστιανικών και των εβραϊκών κοινοτήτων, ένα συλλογικό για τους αραβόφωνους χριστιανούς, μια έρευνα για τον εκτουρκισμό της περιοχής των Ταταούλων, αλλά και ένα πολιτικό δοκίμιο αναφορικά με την εμπεδωμένη αποικιοκρατική φύση στο τουρκικό και το γαλλικό παράδειγμα στο σύγχρονο συγκείμενο.

Μας ενδιαφέρει να μετατρέψουμε το υπάρχον «πνεύμα νοσταλγίας» για τους Ρωμιούς σε μια ουσιαστική και σύγχρονη πολιτιστική παραγωγή

Στα βιβλία που εκδίδουμε αναδεικνύονται θέματα τάξης, φύλου και έθνους είτε μέσα από τη γλώσσα των ακαδημαϊκών πονημάτων είτε μέσα από τη λογοτεχνία. Προσπαθούμε να τηρούμε τη διαθεματικότητα σε αυτά που εκδίδουμε. Ασφαλώς η πλειονότητα των βιβλίων μας είναι στα τουρκικά.

Οι δράσεις του «Ιστού» είναι πολύμορφες πάντως. Ηδη από το 2013 ιδρύθηκε η Istos film από την παραγωγό και μέλος της ιδρυτικής ομάδας, Αννα-Μαρία Ασλάνογλου. Η Istos film επικεντρώθηκε στην παραγωγή ταινιών μικρού και μεγάλου μήκους, αποσπώντας βραβεία εντός και εκτός Τουρκίας. Αυτές οι κινηματογραφικές προσπάθειες βοηθούν να εισακουστεί η υπόσταση του «Ιστού» και εκτός Τουρκίας. Συμμετέχει σε διεθνείς παραγωγές και παρέχει υπηρεσίες παραγωγής σε ξένα συνεργεία.

Στη συνέχεια από το Istos film προκύπτει «η σκηνή του ιστού» (istos sahne) και γεννιέται το πρώτο θεατρικό μας έργο. Πηγή έμπνευσης για τον σκηνοθέτη Ιλιάς Οζτσακίρ ήταν το ίδιο το κτίριο Ζαρίφη. Το θεατρικό θέτει ως κεντρικό άξονα τις απελάσεις του 1964, με αφορμή και την επέτειο των 60 χρόνων. Πραγματεύεται τις έννοιες της μετανάστευσης υπό το πρίσμα των ανθρώπων που έμειναν πίσω, αλλά εκτός αυτού ενυπάρχουν πολλές ταυτότητες που διαδρούν στο έργο. Καταπιάνεται με τη θέαση της τουρκικής Αριστεράς απέναντι στους Ρωμιούς και το αντίθετο, αγγίζει θέματα φύλου, εστιάζοντας παράλληλα στην πολιτισμική εγγύτητα Τούρκων και Ελλήνων. Το θεατρικό έργο προβλήθηκε στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Θεάτρου της Istanbul (IKSV), ενώ απέσπασε πριν από λίγο καιρό το βραβείο του «πρωτότυπου θεατρικού έργου» στα βραβεία Direklerarasi. Εκτοτε η θεατρική παράσταση εξακολουθεί να φιλοξενείται σε μηνιαία βάση και για ορισμένες μέρες στον χώρο των γραφείων του «Ιστού» που αναδιαμορφώθηκε για τις ανάγκες του έργου.

Σήμερα ανακοινώθηκαν τέσσερις υποψηφιότητες για τα σημαντικότερα κρατικά βραβεία της Τουρκίας Afife (καλύτερου έργου, καλύτερης σκηνοθεσίας, καθώς και δύο υποψηφιότητες β’ γυναικείου ρόλου για τις Τσαγντάς Εκίν Σισμάν και Πινάρ Φιντάν). Το θεατρικό αποτέλεσε αφορμή για να μας εντοπίσει και ένα κοινό στο οποίο δεν είχαμε πρόσβαση έως τώρα.

● Πείτε μας γι’ αυτή την υπέροχης αρχιτεκτονικής πολυκατοικία όπου στεγάζεται ο «Ιστός»…

Το κτίριο αυτό έχει μια ιστορία 150 ετών και είναι τεχνοτροπίας του art nouveau ρεύματος. Είχε ανατεθεί στον αρχιτέκτονα Δημήτριο Παναγιωτίδη και δόθηκε ως δωρεά στην κοινότητα προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες άπορων ατόμων. Αυτή τη στιγμή ανήκει στο βακούφι του Κεντρικού Παρθεναγωγείου του Πέρα. Το γραφείο του «Ιστού» βρισκόταν τα πρώτα χρόνια στην περιοχή του Γαλατά και από το 2022 φιλοξενούμαστε στην πολυκατοικία του Ζαρίφη, στο «μεγάλο Ζαρίφη», που λέμε κι εμείς εδώ, καθώς παραπλεύρως υπάρχει και το παρόμοιας τεχνοτροπίας «μικρό Ζαρίφη».

● Πώς ανταποκρίνεται το κοινό της Πόλης στις προσπάθειες του «Ιστού»;

Η ανταπόκριση από το κοινό της Πόλης καθορίζεται και από τη φύση των συνεργασιών που έχει αναπτύξει ο «Ιστός» αυτά τα χρόνια. Συνεργάζεται με όλους αλλά διατηρεί την αυτονομία του. Ετσι λοιπόν καλύπτει τις εκδοτικές ανάγκες των φορέων της κοινότητας και του Πατριαρχείου, συμμετέχοντας παράλληλα σε εκδηλώσεις τους. Συνεργασία υπάρχει και με το Σισμανόγλειο Μέγαρο. Πέρσι λόγου χάρη οργανώθηκαν για πρώτη φορά οι «Μέρες του ελληνικού κινηματογράφου» στο Μουσείο του Πέρα, όπου παραβρέθηκαν πάνω από τρεις χιλιάδες θεατές. Αυτό συνεχίστηκε και φέτος.

Το Σισμανόγλειο επίσης κάλυψε τα έξοδα έκδοσης του τόμου για την εκμάθηση των ελληνικών που βγάλαμε.

Βασικό μέλημα του «Ιστού», όμως, εξακολουθεί να είναι η δημιουργία διαύλων επικοινωνίας με την ευρύτερη τουρκική κοινωνία, στην οποία ανήκει. Ο «Ιστός» απευθύνεται στις άλλες μειονότητες συνδιοργανώνοντας εκδηλώσεις. Για παράδειγμα θεωρούμε πολύ σημαντικά τα παζάρια βιβλίου που οργανώνονται σε συνεργασία με τον αρμένικο εκδοτικό οίκο Aras κάθε χρόνο σε χώρους που μας παραχωρεί η κοινότητα.

Σε κοινωνικοπολιτικό επίπεδο εξάλλου ο «Ιστός» αποτελεί για αρκετούς μια -έστω και καθυστερημένη- απάντηση στο κάλεσμα του δολοφονηθέντος από φασίστες Αρμένιου δημοσιογράφου Χραντ Ντινκ προς όλες τις μειονότητες να ανοιχτούν, να μιλήσουν για την ιστορία τους, τα προβλήματά τους, να γίνουν ορατές στη «μεγάλη κοινωνία» της χώρας.

Σε αυτά τα χρόνια της λειτουργίας του, αν πέτυχε κάτι απτό ο «Ιστός» τελικά, πέρα από την πολυμορφία στην παραγωγή του, είναι να μετατραπεί σε σημείο αναφοράς. Απευθύνονται σε μας άνθρωποι από όλο το προαναφερθέν φάσμα και νομίζω αυτό μας βοηθάει να κατανοούμε καλύτερα με τρόπο επιτελεστικό την έννοια της αλληλεγγύης. Και είναι σημαντικό ένας φορέας όπως ο «Ιστός», που δεν προέρχεται από τα σπλάχνα των παραδοσιακών δομών της κοινότητας, να είναι εξωστρεφής και να δημιουργεί αυτούς τους διαύλους.

Ο «Ιστός» θα έπαυε να υφίσταται αν δεν τον αγκάλιαζε η κοινωνία. Μας ενδιαφέρει οι άνθρωποι που έρχονται να μας συναντήσουν να εμπλέκονται μαζί του. Ετσι μόνο θα μπορέσει να γίνει κτήμα περισσοτέρων, από την ενδυνάμωση αυτής της αμφίδρομης σχέσης.

Τον πρώτο καιρό της ίδρυσής του άνθρωποι που δεν γνώριζαν ελληνικά αγόραζαν βιβλία γραμμένα στα ελληνικά για να στηρίξουν. Είναι πολύτιμο να βλέπεις συγκινημένα πρόσωπα μετά από κάθε παράσταση, να βλέπεις τους μαθητές σου να προσπαθούν να αρθρώσουν μια κουβέντα στα ελληνικά ή να πουν ένα τραγούδι. Αυτό σημαίνει ότι δημιουργείται ένας νέος κοινός τόπος. Η τέχνη, η λογοτεχνία, η γλώσσα και η μουσική είναι το κοινό έδαφος, λειτουργώντας σαν ατμομηχανή της μνήμης τελικά. Αυτή είναι η λειτουργία του «Ιστού», είναι σαν ένα εργαστήριο μνήμης. Υπάρχει ένας κύκλος ανθρώπων στην κοινωνία της Πόλης από τον χώρο της ευρύτερης Αριστεράς που είναι ενεργοί και συμμετέχουν σε ό,τι κάνουμε. Σημαντικό αυτό και για την ίδια τη ρωμαίικη κοινότητα. Το ότι υπάρχει δηλαδή ένα εναλλακτικό πεδίο διεκδίκησης της ορατότητάς της στον δημόσιο χώρο.

● Πώς είναι να ζει ένας Ελληνας, που ασχολείται με τις τέχνες και τα γράμματα, στην Κωνσταντινούπολη; Είναι ένα φιλικό περιβάλλον;

Δύσκολη ερώτηση αυτή. Η Πόλη είναι ένα χωνευτήρι λαών, μια σύγχρονη πόλη όπου μπορεί κάποιος να αναζητήσει τον εαυτό του και να τον βρει. Βασικό εχέγγυο όμως είναι και η γλώσσα. Οπότε, αν μιλάμε για κάποιον που γνωρίζει την τουρκική γλώσσα όπως εγώ, τότε ναι, μπορεί να ψαχτεί και να δικτυωθεί. Σε διαφορετική περίπτωση και εφόσον μιλάμε για τέχνες και γράμματα, χωρίς τη γλώσσα, είναι αρκετά δύσκολο. Το φιλικό περιβάλλον καθορίζεται επίσης από την οικονομική και την πολιτική κατάσταση της χώρας. Ευμετάβλητα είναι όλα αυτά. Ας μην ξεχνάμε και την παράμετρο της υπηκοότητας. Εγώ έχω και τις δύο υπηκοότητες και έμεινα. Πολλοί Ελλαδίτες έρχονται κατά καιρούς, συμμετέχουν και βοηθούν τον «Ιστό», αλλά η δυσκολία απόκτησης τουρκικής υπηκοότητας λειτουργεί αποθαρρυντικά. Είναι πολυπαραγοντικό δηλαδή. Ως «Ελληνας», έτσι όπως το θέτεις, στους κύκλους στους οποίους εντάχθηκα πριν και μετά τον «Ιστό» δεν συνάντησα πρόβλημα ποτέ. Αντιθέτως.

● Θα θέλατε να υπάρχει μια διάδραση και με την Ελλάδα όσον αφορά τις μεταφράσεις ή τις ανταλλαγές πολιτισμικού υλικού;

Διάδραση με την Ελλάδα υπάρχει και προφανώς θα θέλαμε να την αναπτύξουμε παραπάνω. Θα μας ενδιέφερε να μεταφέρουμε τη θεατρική παράσταση σε κάποια σκηνή της Ελλάδας, αλλά αυτό μπορεί να συμβεί μόνο μέσα από κάποια χορηγία. Δεν έχουμε την οικονομική δυνατότητα να μεταφέρουμε κάτι τόσο μεγάλο στο εξωτερικό. Επειτα η δυναμική του θεατρικού έγκειται και στην αρχιτεκτονική του κτιρίου που μας φιλοξενεί. Αναφορικά με το εκδοτικό κομμάτι, επιζητούμε να βρούμε έναν τρόπο να διοχετεύσουμε μέρος των βιβλίων μας στην ελληνική αγορά είτε διά της μετάφρασής τους, είτε μέσω της μεταφοράς τους εκεί. Αναζητούμε πάντοτε μεταφραστές με καλό χειρισμό και των δύο γλωσσών και είμαστε ανοιχτοί σε συνεργασίες. Στον ιστότοπό μας υπάρχουν όλες οι λεπτομέρειες αναφορικά με τα βιβλία που εκδίδουμε, καθώς και για όλο το εύρος των δραστηριοτήτων του οίκου μας (istospoli.com).