Μονάκριβη ποίηση

Παρότι δεν κάνει δημαγωγικές υποχωρήσεις, δεν θυσιάζει την αισθητική της, δεν ζαχαρώνει, τεντώνει όμως διαρκώς το χέρι της ώστε να επικοινωνήσει την τέχνη της και προσπαθεί να ανεβάσει τον αναγνώστη στην τροχιά της (κι όχι να εκπέσει εκείνη προς εκείνον σπειροειδώς), να μοιραστεί την αστρική της σκόνη, τα (πολύτιμα) υλικά της

ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Χ. ΛΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ*

Πρώτη συλλογή της Κατερίνας Γκιουλέκα η «Πλάνης στην πλάνη της», κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Θίνες με εικονογράφηση από τον Γιώργο Τσόπανο. Η αυστηρή δομή και οι υποενότητες, που πλαγιολισθαίνουν ως χρονικοί υπέρτιτλοι, δηλώνουν με σαφήνεια τους διαλεκτικούς συσχετισμούς μεταξύ των ποιημάτων, δηλαδή:

■ το πώς αυτά αναπτύσσονται ακολουθώντας μια αισθητική γραμμή η οποία αναδιαμορφώνεται ανά ποίημα αλλά υπαγορεύεται από μια σχεδόν επιστημονική συμμετρολαγνεία,

■ το πώς αυτά ανατρέχουν στον χρόνο ως υπό διαμόρφωσιν περιβάλλοντα αλλά και το πώς συνομιλούν με τον περιβάλλοντα χρόνο, υποκύπτοντας σε μια διακριτική περιοδικότητα,

■ και, τέλος, το πώς εξοφλεί η ποιήτρια την αντιπελάργησή της, το χρέος προς τις πλείστες όσες διακείμενες επιρροές, γεγονός που μπορεί εύκολα να το διαπιστώσει ο αναγνώστης με μια ματιά στις σημειώσεις.

Από το εξώφυλλο επίσης (καθώς και από το λογοπαίγνιο του τίτλου) μου προέκυψε μια αδελφοποιτή ομοιότητα με την ταινία Μelancholia (2011) του Λαρς Φον Τρίερ, ένα ισχυρό διακείμενο που προϊδέασε ή και επηρέασε την ανάγνωση. Ο προτεσταντισμός του Φον Τρίερ (που για το σινεμά του μεταφράζεται σε έναν ιδιόμορφο εξπρεσιονισμό) φαίνεται να ταιριάζει απόλυτα στα δομικά στοιχεία της ποιητικής της Γκιουλέκα καθώς η ποίησή της είναι αυστηρή και επιστημονική, σαν ένα υπερσύνολο φιλοσοφίας της γλώσσας με ελεγκτικά εργαλεία εξαιρετικής ακριβείας που δοκιμάζουν την ποιότητα του προϊόντος που παραδίδεται σχεδόν σε κάθε στίχο. Εντός αυτής της προτεσταντικής αυστηρότητας φύονται όλα τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά της συλλογής: το βιτριολικό χιούμορ, η σκωπτική και αυτοχλευαστική διάθεση, το παίγνιο, ακόμη και η παραβατικότητα, η οποία είναι πολύ συνειδητή και χειραγωγημένη ώστε να καλλιεργεί ισόποσα και την αποδόμηση και τη δόμηση.

Οι υποενότητες υπακούουν σε μια κιρκαδιανή πρόσληψη του χρόνου που ακολουθεί την πορεία του ήλιου στο στερέωμα και συνδυάζεται με το φως. Εδώ η κυρίαρχη προτεσταντική αυστηρότητα μοιάζει να υποσκάπτεται καθώς η ποιήτρια δωρίζει στα ποιήματά της περαιτέρω «τρυφερούς» υπέρτιτλους χρησιμοποιώντας εκδοχές που δεν ανακοινώνονται στα περιεχόμενα (πρωινή ομίχλη, αχάραγα, ο ήλιος μεσούρανα, στις θίνες κ.λπ.) σαν να θέλει να τα τοποθετήσει στον χρόνο με μεγαλύτερη ακρίβεια ή σαν να θέλει να υπογραμμίσει τις διαβαθμίσεις του φωτός από το ένα ποίημα στο άλλο.

Το ποίημα «Φρούδο» για παράδειγμα από την πρώτη ενότητα (σούρουπο – βράδυ – νύχτα) υπογραμμίζει την καταστροφική θρησκευτική της πίστη/εμπιστοσύνη προς την περιοδικότητα του χρόνου, ενώ στο ποίημα «Τώρα βροχή», η μνήμη υπακούει στην επανάληψη και επανέρχεται σαν κύμα με αφορμή πάντα κάποιο εμπειρικό των αισθήσεων δεδομένο. Τέλος στο «V for vague» υποστασιοποιείται με σαφήνεια η οντολογία του χωροχρόνου της καθώς υπογραμμίζει:

ο χρόνος
πάντα βρίσκει
τον χώρο του

Στη δεύτερη ενότητα (πρώτες ώρες - χάραμα - πρωινό) εισάγεται και ο διολισθαίνων υπέρτιτλος Traum, σημαίνων το όνειρο ως η γερμανική λέξη Traum αλλά ανακαλώντας συνειρμικά και το Τραύμα. Αξιομνημόνευτο το ποίημα «A(u)ction χαράματα», στο οποίο εισπράττουμε μια συντριπτική ανάμνηση/τραύμα που στερεοποιείται μέσα σε ένα τέτοιο όνειρο.

Στην τρίτη ενότητα (μεσημεριανές περιπέτειες) το ποίημα «Αυτό που λέμε δείγμα τυπικό(;)» (με υπέρτιτλο περιπλάνηση με τον ήλιο μεσούρανα) είναι ένα τυπικό δείγμα του παιγνίου, του βιτριολικού χιούμορ, της σκωπτικής διάθεσης και ταυτόχρονα ένα ποίημα αποδόμησης (της σοβαρότητας κατ’ αρχήν αλλά και της γλώσσας, των κοινωνικών προκείμενων κ.λπ.).

Στην τελευταία ενότητα (περιστροφή και περιφορά) αναδύονται όλη η περιβαλλοντική αλλά και η κοινωνική αγωνία της ποιήτριας, θίγονται ζητήματα της πατριαρχικής καθεστηκυίας τάξης, διερευνάται η ετερότητα και υπογραμμίζεται η ανοησία της πολιτικής ορθότητας. Ενδεικτικά ποιήματα: Γύναιων, δηλαδή γυναικών; Ζώσα ύλη – οργανική ιλύς, αλλά και το εξαιρετικό Διαχρονικά πατριαρχικές ταξιαρχίες.

Αυτή η ποίηση είναι ένα νησί, όπως νησί είναι και η ποιήτρια. Ενα αυτοσυντηρούμενο νησί όπως ο ήρωας του Ουελμπέκ στο La Possibilité d’une île ή πιο σωστά ένας πλανήτης που πορεύεται μοναχικός στο Διάστημα με εκατομμύρια τόνους αδράνειας και μετάλλων, με μια θερμή καρδιά από διάπυρο μάγμα αλλά κι έναν πυρήνα φτιαγμένο από στερεό σίδηρο, το σταθερότερο μέταλλο, υπεύθυνο για τη δημιουργία του αποκλειστικά δικού της μαγνητικού πεδίου, καθώς και μια αξιοζήλευτη αυτάρκεια που προκύπτει από το όλον ακόμη κι όταν η αυστηρή κατασκευή επιτρέπει εδώ κι εκεί μικρές σχισμές από όπου το φως από το μάγμα δραπετεύει. Αυτό θα συμβεί στο περιήλιο της εκλειπτικής της όταν βρεθεί κοντύτερα στους ήλιους της καθώς περιπλανάται Πλάνης στην πλάνη της. Εκεί θα διαμοιράσει το σύνολο των συστατικών της: τις μελωδίες, τα κείμενα, την ποίηση, την εννοιολογική τέχνη, τις ταινίες που απόλαυσε, τα πάντα όσα μεταβόλισε, τα χώνεψε και τα εκθέτει σε τούτον εδώ τον τόμο. Παρότι δεν κάνει δημαγωγικές υποχωρήσεις, δεν θυσιάζει την αισθητική της, δεν ζαχαρώνει, τεντώνει όμως διαρκώς το χέρι της ώστε να επικοινωνήσει την τέχνη της και προσπαθεί να ανεβάσει τον αναγνώστη στην τροχιά της (κι όχι να εκπέσει εκείνη προς εκείνον σπειροειδώς), να μοιραστεί την αστρική της σκόνη, τα (πολύτιμα) υλικά της. Η γραφή της κάνει ακριβώς αυτό: συλλέγει το πολιτιστικό σύμπαν της και το μεταβολίζει σε μετανεωτερική ποίηση η οποία αισθητικά, γραμματολογικά, εννοιολογικά, οντολογικά είναι επίσης, όχι μόνον, αυτάρκης αλλά και μονάκριβη.

*Ποιητής

Εκτύπωση