Ο «πόλεμος» του νερού στην κατοχική Αθήνα

Ο κίνδυνος να μείνουν χωρίς νερό η Αθήνα, ο Πειραιάς και τα προάστιά τους έγινε ορατός από τις αρχές του 1943 και ανησύχησε τους κατοίκους, που μόλις είχαν δει να τελειώνει η περίοδος της πείνας με την ομαλοποίηση των αφίξεων της ανθρωπιστικής βοήθειας.

«Η κατανάλωση του νερού περιορίστηκε και υπάρχει σοβαρότατος κίνδυνος να μείνει η Αθήνα-Πειραιάς δίχως νερό μ’ όλες τις τρομαχτικές συνέπειες που συνεπιφέρνει η έλλειψή του για την υγεία του λαού», έγραφε άρθρο στην «Κομμουνιστική Επιθεώρηση» του ΚΚΕ («ΚΟΜ.ΕΠ.», αρ. φ. 15, Ιούλης 1943).

Οι αντιστασιακές οργανώσεις καταλόγιζαν τις ευθύνες για τον κίνδυνο της λειψυδρίας στις δυνάμεις Κατοχής, τους Γερμανούς και τους Ιταλούς. Ομως οι δωσιλογικές κυβερνήσεις του Κ. Λογοθετόπουλου και του Ι. Ράλλη, απόλυτα παραδομένες στους κατακτητές, επέλεξαν να ρίξουν νέα βάρη στον λαό αυξάνοντας υπέρμετρα τα τιμολόγια του νερού, επιβάλλοντας αυστηρούς περιορισμούς στην κατανάλωση και επισείοντας απειλές για την επιβολή εξοντωτικών προστίμων!

Στον αντίποδα, δείχνοντας ξεκάθαρα τον πολιτικό προσανατολισμό τους, ελάφρυναν τα τιμολόγια για τις μεγάλες βιομηχανίες...

Εκείνα τα χρόνια η περιοχή της πρωτεύουσας υδροδοτούνταν κατά 80% από το Φράγμα του Μαραθώνα, που είχε αρχίσει να λειτουργεί από το 1931, και συμπληρωματικά από το Αδριάνειο υδραγωγείο και τις πηγές του Κοκκιναρά στην Κηφισιά.

Πριν από τον πόλεμο είχε διαπιστωθεί ότι το νερό από τον Μαραθώνα δεν επαρκούσε για να καλύψει όλες τις ανάγκες. Γι’ αυτό είχε αρχίσει, από το 1937, η μελέτη έργων για την τροφοδότηση του Μαραθώνα και από πηγές του Παρνασσού.

Ομως, με την έναρξη του πολέμου, τα έργα σταμάτησαν και δεν συνεχίστηκαν μετά την Κατοχή αφού οι κατακτητές δεν ενδιαφέρονταν να διαθέσουν τα αναγκαία υλικά, δυναμίτες, τσιμέντα κ.λπ., για κοινωφελή έργα, προτάσσοντας την εξυπηρέτηση των πολεμικών αναγκών τους και άλλα έργα χρησιμότερα για αυτούς, όπως την αποκατάσταση των κατεστραμμένων δρόμων και των σιδηροδρομικών γραμμών.

Η διακοπή των έργων σε συνδυασμό με την αύξηση της κατανάλωσης του νερού, που επήλθε μετά το Μάιο του 1941, με την άφιξη αρχικά των γερμανικών δυνάμεων και εν συνεχεία των ιταλικών, έκανε αισθητή την ανεπάρκεια των διαθέσιμων πόρων της λίμνης του Μαραθώνα.

Σύμφωνα με στοιχεία, που δημοσιεύτηκαν στο παραπάνω άρθρο στη ΚΟΜ.ΕΠ., τον Μάιο του 1940 η κατανάλωση του νερού ήταν 1.126.080 κυβικά μέτρα (κ.μ.) ενώ τον Μάιο του 1941, τον πρώτο μήνα της εισόδου των Γερμανών στην πρωτεύουσα, η κατανάλωση αυξήθηκε κατά 510.970 κ.μ., δηλαδή σε ποσοστό 31,2%, και έφθασε σε 1.637.050 κ.μ.

Υπολογίζεται ότι οι γερμανικές δυνάμεις ανέρχονταν σε περίπου 30.000 άτομα, ενώ από τον Μάιο και τον Ιούνιο του 1941 άρχισαν να καταφτάνουν και οι πολυπληθέστεροι Ιταλοί.

Η υπερκατανάλωση νερού φάνηκε ακόμα περισσότερο το 1942, οπότε καταναλώθηκαν 27.560.000 κ.μ., περισσότερα κατά 45,6%(!) συγκριτικά με το 1940, που καταναλώθηκαν 18.922.000 κ.μ.

Από το σύνολο της κατανάλωσης του 1942, για ιδιωτική χρήση του πληθυσμού απορροφήθηκαν περίπου 10 εκατ. κ.μ., οι αρχές κατοχής ξόδεψαν περίπου 6 εκατ. κ.μ. και τα υπόλοιπα διατέθηκαν σε βιομηχανίες, κήπους, πάρκα κ.λπ.

Αποτέλεσμα αυτής της υπερκατανάλωσης ήταν τον Μάρτιο του 1943 η διαθέσιμη ποσότητα νερού στη λίμνη του Μαραθώνα να έχει μειωθεί σε 17,8 εκατ. κ.μ., από 40,9 εκατ. κυβικά μέτρα που ήταν τον Μάρτιο του 1940!

«Για όλη αυτή την τραγική κατάσταση ευθύνονται πρώτα-πρώτα οι καταχτητές: 1) γιατί σπαταλούν το ένα τρίτο του νερού που ξοδεύει όλος ο πληθυσμός και 2) γιατί δεν δίνουν τα χρειαζούμενα υλικά για να συνεχιστούν γρήγορα τα απαιτούμενα συμπληρωματικά έργα. [...] Οι καταχτητές μη παραχωρώντας τα υλικά, πούνε άλλωστε όλα ντόπια, δυσκολεύουν την εκτέλεσή τους και με το ρυθμό που γίνονται δεν τελειώνουν ούτε σε 5 χρόνια», αναφερόταν στο άρθρο της ΚΟΜ.ΕΠ.

Ετσι, φτάνοντας το καλοκαίρι του 1943 η έλλειψη στο νερό αρχίζει να γίνεται αισθητή.

Ο Κώστας Βάρναλης σε χρονογράφημά του στην εφημερίδα «Πρωία» (21.7) αναδεικνύει εύστοχα το πρόβλημα, για να «ξεφύγει» από τη λογοκρισία, γράφοντας για την αξία του νερού.

«Οταν ο Πίνδαρος έλεγε “άριστον μεν ύδωρ”, δεν έκαμνε ό,τι συνήθως όλοι οι ποιητές, μιαν εντυπωσιακήν υπερβολή. Ο μεγάλος ποιητής έλεγε μια μεγάλη αλήθεια. Η ζωή δεν είναι τίποτες άλλο παρά οργανοποιημένο νερό. Γι’ αυτό ο υψιπετής υμνωδός το έβαζε πριν από το χρυσάφι», ξεκινούσε το χρονογράφημά του, που τιτλοφορούνταν «Η δίψα». (Κ. Βάρναλης, «Αττικά», εκδόσεις Αρχείο, σελ. 301-303).

Ομως, οι δωσιλογικές κυβερνήσεις αρχικά του Κ. Λογοθετόπουλου και στη συνέχεια του Ιωάννη Ράλλη δεν θέλησαν να διαταράξουν τις σχέσεις τους με τους κατακτητές ζητώντας είτε να περιορίσουν την κατανάλωσή τους είτε να παραχωρήσουν τα αναγκαία υλικά για την ολοκλήρωση των έργων ύδρευσης.

Αντίθετα, ακολούθησαν την... εύκολη λύση της μετάθεσης των βαρών στις πλάτες του λαού, με εξοντωτικές χρεώσεις και τη διοχέτευση δημοσιευμάτων για τους «κακότροπους καταναλωτές», που σπαταλούσαν το πολύτιμο νερό.

Τα πρώτα μέτρα ήρθαν στις αρχές του 1943. όταν έγιναν με υπουργικές αποφάσεις (ΦΕΚ Β’ 26/13.3.1943) διαδοχικές αυξήσεις στα τιμολόγια του νερού «επί σκοπώ του περιορισμού των μεγάλων καταναλώσεων καταστάντος αναγκαίου συνεπεία του υποβιβασμού της στάθμης της Λίμνης Μαραθώνος».

Δεν πέρασε ένας μήνας και με νέα υπουργική απόφαση (ΦΕΚ Β’ 39/6.4.1943) επιβάλλεται η τρίτη και πιο δυσβάσταχτη αύξηση, διότι: με τις δύο πρώτες αυξήσεις, η μηνιαία κατανάλωση νερού μέχρι τα 15 κυβικά μέτρα τιμολογούνταν σε δύο κατηγορίες, ξεκινώντας από 250 δραχμές ανά κυβικό για κατανάλωση από 0-10 κυβικά μέτρα και έφτανε σε 400 δραχμές ανά κυβικό για κατανάλωση από 11-15 κ.μ.

Με τη νέα αύξηση, η χρέωση ξεκινούσε από 400 δραχμές το κυβικό για τα πρώτα 4 κυβικά, αυξανόταν σε 1.000 δραχμές ανά κυβικό για τα επόμενα 5-6 κ.μ., ανέβαινε σε 3.000 δραχμές για 7-10 κυβικά και πάνω από 10 κυβικά η χρέωση έφτανε 7.000 δραχμές το κυβικό!

Την ίδια ώρα, πολλοί συνταξιούχοι λάμβαναν συντάξεις μεταξύ 5.000 και 10.000 δραχμών!

Επίσης, επιβαλλόταν περιορισμός στην κατανάλωση που έφτανε από 30% έως 70% σε σύγκριση με τον αντίστοιχο μήνα του 1942, ενώ σε περίπτωση υπέρβασης γινόταν διακοπή της υδροδότησης ή επιβολή προστίμου μέχρι 50.000 δραχμές.

Με το νέο τιμολόγιο, επιβλήθηκαν αυξήσεις και στην κατανάλωση βιομηχανιών, μεγάλων επιχειρήσεων παραγωγής ηλεκτρισμού και συγκοινωνίας, σε ξενοδοχεία, λουτρά κ.λπ., οι οποίες δύο μήνες αργότερα ανακλήθηκαν...

Αντίθετα, για το ευρύ κοινό, το ίδιο διάστημα, η τρίτη δωσιλογική κυβέρνηση Ιωάννη Ράλλη επέσυρε το... χαρτί της καταστολής, της απόδοσης ευθυνών στους πολίτες και εξαπόλυσης απειλών.

Καταχωρίσεις στο ελεγχόμενο από την κατοχική λογοκρισία Τύπο έχουν τίτλο «Αυστηρά προειδοποίησις διά τους υδρολήπτας».

Εκεί διαβάζουμε («Καθημερινή» φ. 6.7.1943) ότι «παρά τας επανειλημμένας συστάσεις και απαγορευτικάς διατάξεις [...] παρατηρείται ακόμη ότι πολλοί υδρολήπται εξακολουθούσι να ποτίζωσι κήπους και να χρησιμοποιώσι το πόσιμον ύδωρ προς πλύσιν αυτοκινήτων, αυλών κ.λπ. Ως εκ τούτου σημειούται μεγάλη κατανάλωσις ύδατος εκθέτουσα το σύνολον των κατοίκων των δύο πόλεων και των προαστείων των εις άμεσον κίνδυνον λειψυδρίας».

Η δημοσίευση κατέληγε με την προειδοποίηση ότι θα εφαρμοστεί ο νόμος με επιβολή προστίμων ή διακοπή υδροδότησης, ενώ η εφημερίδα σε σχόλιό της υπερθεμάτιζε γράφοντας ότι «μόνον διά βαρυτάτων προστίμων και διά μιας, έστω και προσωρινής διακοπής του παρεχομένου προς αυτούς ύδατος, θα συνετισθούν οι κακότροποι ούτοι καταναλωταί».

Βεβαίως, από την κυβερνητική ανακοίνωση γίνεται σαφές ότι αυτή η υπερκατανάλωση δεν αφορούσε την πλειονότητα του λαού, που ούτε αυτοκίνητο είχε ούτε μπορούσε να πληρώνει νερό για να πλένει αυλές…

Η ΕΑΜική αντίσταση δεν μπορούσε να μην ασχοληθεί με αυτό το θέμα. Ετσι, όπως διαβάζουμε στην ΚΟΜ.ΕΠ., τέθηκε ως πλαίσιο διεκδικήσεων: α) να χορηγούνται 4 κ.μ. νερό σε κάθε οικογένεια (σ.σ. χωρίς χρέωση) β) να πιεστεί η κυβέρνηση Ράλλη να επιμείνει: 1) να περιορίσουν οι κατακτητές τη σπατάλη του νερού, 2) να χορηγήσουν τα χρειαζούμενα υλικά και να γίνουν υδραυλικά έργα με τον πιο δυνατό ρυθμό, 3) να γίνουν ανάλογα έργα ύδρευσης και σε άλλες περιοχές της Αττικής, 4) να επιδιορθωθεί το δίκτυο διανομής και να μη γίνονται διαρροές (σ.σ. είναι δυνατόν να παραμένει επίκαιρο το τελευταίο αίτημα; Είναι...).

«Η κινητοποίηση του λαού της Αθήνας-Πειραιά θα προλάβει το φοβερό κίνδυνο έλλειψης του νερού που στις τωρινές συνθήκες εξάντλησης των οργανισμών (σ.σ. από την πείνα και την κακή διατροφή) θα έχει βαριές συνέπειες για τη ζωή του πληθυσμού», κατέληγε το άρθρο.

Κάπως έτσι εξελίχθηκε ο «πόλεμος του νερού» στην κατοχική Αθήνα...

Ωστόσο, για την ιστορία να πούμε ότι μετά το 1945 και μέχρι το 1951 έγιναν διάφορα έργα για τη μεταφορά νερού στον Μαραθώνα. Το 1955 ξεκίνησε η χρησιμοποίηση και του νερού της Υλίκης, ενώ οι λειψυδρίες στις δεκαετίες 1970 και 1990 και ο αυξανόμενος πληθυσμός της Αθήνας δημιούργησαν την ανάγκη για νέα έργα.