Με αφορμή την «προσφορά» της «Εφημερίδας των Συντακτών» (24-25.2.2023) «Ο άγνωστος Μπάιρον και οι εξεγερμένοι Λουδίτες», επιστρέφω στο βιβλίο μου: «Προς την “Τέταρτη βιομηχανική επανάσταση”» (Αθήνα 2020, passim) για να διαπιστώσω τον προβληματισμό μου σ’ αυτή τη θεματική.
Οι φοιτητές –και όχι μόνο αυτοί– αντιλαμβάνονται αυτά τα προβλήματα σε συνάρτηση με τον αριθμό των εισακτέων και την ακώλυτη επαγγελματική αποκατάσταση. Ορισμένη μερίδα συσχετίζει την αναβάθμιση των Πανεπιστημίων με τον εκσυγχρονισμό των προγραμμάτων σπουδών και την «παροχή ειδίκευσης σε όλους τους φοιτητές», γεγονός που θα μπορούσε να συμβάλει στη «νέου τύπου ανάπτυξη» της χώρας. Από διαφορετική οπτική γωνία διαπιστώνεται ότι πλειάδα «υποβαθμισμένων» σχολών θα εκπαιδεύει στρατιά νέων «αποειδικευμένων» που θα στελεχώνουν τις κατώτερες θέσεις της «εκτελεστικής-διανοητικής εργασίας». Με σημείο αναφοράς τη Φιλοσοφική Σχολή δηλώνεται ότι οι φοιτητές αρνούνται τον καταμερισμό του γνωστικού αντικειμένου και επιμένουν στο ενιαίο πτυχίο.
Η πρώτη άποψη ολισθαίνει στην τεχνοκρατική σύλληψη του σύνθετου προβλήματος της ειδίκευσης των σπουδών, επιδιώκοντας να καλύψει με το λαϊκίστικο πέπλο της το σύνολο του προπτυχιακού φοιτητικού πληθυσμού, και η δεύτερη παραπέμπει στη μηχανιστική αναγωγή των αναδιαρθρώσεων του Πανεπιστημίου, όπως ακριβώς και του εργοστασίου, στην κρίση των οικονομικών δομών της χώρας. Εμφανίζονται ωστόσο προτάσεις που προσπαθούν να προσπεράσουν ταυτόχρονα τον Ford και τους Luddites και να διακριβώσουν τα όρια της επιστημονικής ειδίκευσης και της επαγγελματικής κατάρτισης των πτυχιούχων της Φιλοσοφικής Σχολής, αυτού του υπεραιωνόβιου γερμανικής καταγωγής μορφώματος.
1. Βλ. και μέρος της επιφυλλίδας μου: «Με τον Φορντ ή με τους Λουδίτες;» («Τα Νέα», 7.4.1988):
2. Ως προς το πρόβλημα της ειδίκευσης, διατυπώθηκαν τελευταία, με αφορμή τις καταλήψεις, δύο διαμετρικά αντίθετες εκδοχές που συνάγονται από διαφορετικές μήτρες ιδεών και εκφράζουν διαφορετικές στάσεις του πολιτικού πεδίου για το Πανεπιστήμιο.
Η πρώτη, την οποία εισηγείται η μεγαλύτερη σε αριθμούς μερίδα της «κοινοβουλευτικής» Αριστεράς, συναρτά την «αναβάθμιση» των Πανεπιστημίων με τον «εκσυγχρονισμό» των προγραμμάτων σπουδών και την «παροχή ειδίκευσης σ’ όλους τους φοιτητές». Ετσι, η «αναβάθμιση» των προπτυχιακών σπουδών θα συμβάλει στη «νέου τύπου ανάπτυξη» της χώρας.
Η δεύτερη εκδοχή που προβάλλεται από αξιόλογη τάση της «εξωκοινοβουλευτικής» Αριστεράς συνδέει την «εξειδίκευση» με την «κρίση του τρόπου ανάπτυξης» του ελληνικού καπιταλισμού, διαπιστώνοντας ότι πλειάδα «υποβαθμισμένων» σχολών θα εκπαιδεύει στρατιά νέων «αποειδικευμένων» που θα στελεχώνουν τις κατώτερες θέσεις της «εκτελεστικής-διανοητικής εργασίας». Απ’ αυτή την οπτική γωνία και με σημείο αναφοράς τη Φιλοσοφική Σχολή δηλώνεται ότι οι φοιτητές αρνούνται τον «κατακερματισμό» του γνωστικού αντικειμένου και επιμένουν στο ενιαίο πτυχίο.
Από τη μια πλευρά είναι ορατή η ολίσθηση στην τεχνοκρατική σύλληψη του σύνθετου προβλήματος της ειδίκευσης των σπουδών, που επιδιώκει να καλύψει με το λαϊκίστικο πέπλο της όλο τον προπτυχιακό φοιτητικό πληθυσμό, και από την άλλη η μηχανιστική αναγωγή των αναδιαρθρώσεων του Πανεπιστημίου, όπως ακριβώς και του εργοστασίου, στην «κρίση» του εγχώριου καπιταλισμού στοιχειοθετεί μια ανεδαφική, παρά την εναλλακτική της διάθεση, πρόταση για τη ματαίωσή τους.
Πέρα από τον Φορντ (αναμφίβολα μπορούν να σκιαγραφηθούν ορισμένες μόνο αναλογίες ανάμεσα στη διοίκηση του εργοστασίου και στον τρόπο λειτουργίας των Πανεπιστημίων) και τους Λουδίτες (όπως απλουστευτικά καταγράφεται στην κίνηση των Luddites η αντιτεχνολογική συμπεριφορά) θα έπρεπε να επιχειρηθεί η εκ των έσω περιγραφή των συναφών φαινομένων και επομένως να τεκμηριωθεί μια επαρκής ερμηνεία τους. Θα παραμείνουμε αποκλειστικά στη Φιλοσοφική Σχολή, αυτό το υπεραιωνόβιο γερμανικής καταγωγής μόρφωμα, εξετάζοντας τα όρια της επιστημονικής ειδίκευσης και της επαγγελματικής κατάρτισης των πτυχιούχων της.
3. Για τον Lord Byron ως ένθερμο συμπαραστάτη των «Λουδιτών» βλ. N. Roe (επιμ.), Romanticism, Oxford 2005, 24,26: The Major Works, επιμ. J.J. McGann, Oxford 2000, 734.
4. Για το «κίνημα των Λουδιτών» («Ludditenbewegung») βλ. Marx, Das Kapital, τ.1 (1867), MEW, τ.23, 452: «Απαιτείται χρόνος και εμπειρία ώσπου να μάθει ο εργάτης να ξεχωρίζει τις μηχανές από την κεφαλαιοκρατική χρησιμοποίησή τους, και επομένως έως ότου στρέψει τις επιθέσεις του από τα υλικά μέσα παραγωγής στην κοινωνική μορφή εκμετάλλευσής τους».
5. Για τον «επαναστατικό ρομαντισμό» βλ. Πώς η ιστορία (2009:200/2021). Βλ και: Ο Marx στον καθρέφτη (2014:41, 42, 233).
6. Κ. Sale, Rebels against the future (1995) - Εξέγερση ενάντια στο μέλλον. Οι Λουδίτες και ο πόλεμός τους ενάντια στη βιομηχανική επανάσταση, μτφρ. Γ. Ζέρβα, «Futura», Αθήνα 2018. Τουτέστιν, Lessons for the computer age - Διδάγματα για την ψηφιακή εποχή. Μνημονεύεται (260) το κείμενο: «Σημειώσεις για ένα νεο-Λουδιτικό μανιφέστο», έτους 1990 καθώς (280) και η «νεο-λουδιτική» ομάδα έτους 1993…
7. Κατά τον A. Kein (How, 2018: 4) οι «αντιδραστικοί», «κυρίως Luddites και ρομαντικοί συντηρητικοί», ήθελαν να «καταστρέψουν τον νέο τεχνολογικό κόσμο». Στην άλλη πλευρά κατατάσσει, προφανώς γενικόλογα, τους «ιδεαλιστές», δηλαδή τόσο τους «ασυμβίβαστους/καπιταλιστές της ελεύθερης αγοράς» όσο και τους «επαναστάτες κομμουνιστές», που πίστευαν στην επίτευξη μιας «ουτοπικής οικονομίας απεριόριστης αφθονίας». Για να υπάρξει έτσι περιθώριο για τους «μεταρρυθμιστές» και τους «ρεαλιστές» που εστίασαν το ενδιαφέρον τους στη «χρήση του ανθρώπινου παράγοντα» για τη «διόρθωση των πολλών προβλημάτων που δημιουργήθηκαν απ’ αυτήν τη νέα τεχνολογία».
8. Ο A. Kein (How, 2018: 5) αντιπαρατίθεται στους «techno-utopians» της Silicon Valley, που ευαγγελίζονται ένα [post-capitalist] μέλλον αφθονίας», με το «ίσως» («maybes») να παραμερίζει τόσο τους «ουτοπικούς» όσο και τους «dystopians», κινούμενος σε ένα εγχείρημα που ούτε «δαιμονοποιεί» ούτε «αποθεώνει» την τεχνολογία.
9. Ο A. Kein (How, 2018:16) επιμένει: «Ζούμε συνάμα στην πιο utopian και dystopian εποχή». Στη μία πλευρά συναγελάζονται οι «τεχνόφιλοι» («technophiles») που υπόσχονται «ένα ψηφιακό (digital) μέλλον αφθονίας» και από την άλλη πλευρά οι «Luddites» που κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για μια «επερχόμενη techno-apocalypse». Πάντως το «πρώτο βήμα» για τον προσδιορισμό του μέλλοντος είναι να «αποφύγουμε την παγίδα είτε της εξιδανίκευσης (idealizing) είτε της δαιμονοποίησης (demonizing) της τεχνολογίας». Με κατακλείδα: αν θέλουμε να «ελέγξουμε πού πηγαίνουμε, πρέπει να θυμηθούμε από πού προερχόμαστε».
10. Ο A. Kein (How, 2018: 70/71) δεν συγκαταλέγει τον J. Sachs, οικονομολόγο στο Columbia University, στους «Luddites» επειδή έχει τη γνώμη ότι συντελείται με τη «smart technology» η μετακίνηση της «κατανομής του πλούτου» από την «εργασία στο κεφάλαιο». Πρόκειται για μια ανησυχία μήπως αυτή η τεχνολογία «κάνει τους ανθρώπους χειρότερα»...
11. Κατά τον A. Kein (How, 2018: 292), οι «νέοι άνθρωποι» –χωρίς να διανύουν μια «στιγμή Λουδιτών»– δεν «διαλύουν τις ψηφιακές συσκευές τους». Στρέφονται στην ακρόαση «μουσικών ηχογραφήσεων υψηλής ποιότητας» και στην ανάγνωση ή τη συγγραφή «complex ideas». Ετσι στις Ηνωμένες Πολιτείες οι νέοι ηλικίας δεκαοχτώ έως είκοσι τεσσάρων ετών, που πληρώνουν τις ηλεκτρονικές τους υποχρεώσεις, αυξήθηκαν από 4% το 2016 σε 18% το επόμενο έτος. Σε κάθε περίπτωση, με τη μνεία του Nicholas Carr, δεν κυοφορήθηκε ποτέ «countercultural movement» χωρίς τους νέους. Γιατί όχι, και ο ίδιος υποψιάζεται ότι κινούμαστε πια στα «πρόθυρα μιας νεανικής εξέγερσης» που στρέφεται ενάντια σε έναν «συνεχώς συμμορφούμενο ψηφιακό τρόπο ζωής» των «ατέλειωτων tweets, των ενημερώσεων του Facebook και του Snapchats». Θα επανέλθω…
Υ.Γ. για την ώρα: «Για τον “τοπικό προφορικό πολιτισμό”», «Εφημερίδα των Συντακτών», 7-8.1.2023, για την απαράμιλλη δημιουργία του Μανόλη: Μουσικός θησαυρός της Κω…
*Ομότιμος καθηγητής Κοινωνικής και Πολιτικής Φιλοσοφίας του Παν/μίου Ιωαννίνων
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας