Πώς γλίτωσε ο Λυκαβηττός από τον «αφανισμό»…

Ενας ιστορικός και από τους πιο όμορφους λόφους της Αθήνας, ο Λυκαβηττός, κινδύνευσε με... αφανισμό από οικοπεδοφάγους, λατόμους και κερδοσκόπους! Το πιο καταστροφικό σχέδιο μπήκε στο «τραπέζι» με τις «πλάτες» της δικτατορίας Πάγκαλου και προέβλεπε να... ισοπεδωθεί σχεδόν ο μισός λόφος, να γίνει πλατεία(!) και να κατασκευαστεί τριώροφο ξενοδοχείο καθώς και νυχτερινό κέντρο. Παρά τη λογοκρισία και την τρομοκρατία του καθεστώτος υπήρξαν αντιδράσεις, χωρίς όμως να λείπουν και αυτοί που τάσσονταν υπέρ του… εξωραϊσμού. Δεν έλειψαν και τα τραγελαφικά δημοσιεύματα ακραίων συντηρητικών εφημερίδων που χαρακτήριζαν τα σχέδια «κομμουνιστικό κατόρθωμα»… Ευτυχώς, για το αθηναϊκό τοπίο τα φαραωνικά σχέδια ναυάγησαν ελλείψει –πιθανόν– των απαιτούμενων κεφαλαίων...

Πάντως, είναι γεγονός ότι στον Λυκαβηττό είχαν γίνει από νωρίς μεγάλες… πληγές.

Από την εποχή της Επανάστασης του 1821 ο λόφος είχε απογυμνωθεί από δένδρα και πριν ακόμα συσταθεί το ελληνικό κράτος είχε αρχίσει εκτεταμένη λατόμευση, η οποία –αν και απαγορεύτηκε το 1836– συνεχίστηκε, κατά διαστήματα, προς δόξα των πολιτικών ρουσφετολόγων.

Είναι χαρακτηριστικό ότι η εξόρυξη πέτρας από τον λόφο σταμάτησε οριστικά μόλις το 1960. Η πρώτη απόπειρα δενδροφύτευσης έγινε το 1878 και επαναλήφθηκε πολλές φορές μέχρι το 1915. Ωστόσο, οι καταπατήσεις –ακόμα και αναδασωτέων εκτάσεων– και η οικοδόμηση συνεχίζονταν, ασταμάτητα.

Το 1909, στη Βουλή, σε συζήτηση για τη διάθεση στον Δήμο Αθηναίων ενός εκατομμυρίου δραχμών για την αναδάσωση λόφων, ο γιατρός Γ. Παπαβασιλείου ανέφερε ότι ακόμα και αναδασωτέες εκτάσεις στους πρόποδες του Λυκαβηττού «κατέχονται υπό ιδιοκτήτων οικιών». Παράλληλα, γινόταν η λατόμευση με χρήση φουρνέλων, αν και τυπικά απαγορεύονταν, αλλά όπως αναφερόταν σε δημοσιεύματα της εποχής ο «ατυχής Λυκαβηττός» επιχειρείτο να μεταβληθεί «εις εμπόρευμα αγκωναριών».

Αυτή η κατάσταση επικρατούσε, το 1923, στον πολύπαθο λόφο, όταν η επαναστατική κυβέρνηση, με αρχηγό τον Πλαστήρα και ενώ η χώρα συγκλονιζόταν από τις συνέπειες της Μικρασιατικής Καταστροφής, συνάπτει σύμβαση με έναν εργολάβο (Οδυσσέας Λ. Κάκκαβος), «προς άσκησιν αποκλειστικού δικαιώματος αναλήψεως και κατασκευής διαφόρων έργων επί του Λόφου Λυκαβηττού».

Η σύμβαση κυρώνεται με Νομοθετικό Διάταγμα (ΦΕΚ 364/14.12.1923) και προβλέπει την εκπόνηση μελετών «διά την κατασκευήν σιδηροδρόμου διά την επί του λόφου του Λυκαβηττού ανάβασιν» και την κατασκευή «διαφόρων κέντρων αναψυχής και διασκεδάσεως, ήτοι ξενοδοχείων, εστιατορίων, καφενείων κ.λπ. και της εκμεταλλεύσεως των έργων τούτων».

Η οριστική σύμβαση θα υπογραφόταν με τον όμιλο κεφαλαιούχων που θα έβρισκε ο ιδιώτης. Τελικά, το σχήμα διαμορφώθηκε με τη συμμετοχή της «Αγγλοαμερικανικής τράπεζας», μιας από τις πολλές ιδιωτικές τράπεζες της εποχής, που συστάθηκε το 1924.

Με αυτό τον όμιλο (εργολάβος και εκπρόσωποι της τράπεζας) το δικτατορικό καθεστώς του Πάγκαλου σπεύδει, στις 6 Αυγούστου 1925, μόλις 11 μέρες μετά την κατάληψη της εξουσίας, να συνάψει την επικαιροποιημένη σύμβαση, μία από τις πολλές που χαρακτηρίστηκαν, αργότερα, σκανδαλώδεις.

«Αγυρτικωτέρα Σύμβασις δεν ήτο δυνατόν να συνταχθή», έγραφε χαρακτηριστικά, μετά την πτώση της δικτατορίας, η εφημερίδα «ΣΚΡΙΠ» (4.9.1926).

Η σύμβαση κυρώθηκε με Πράξη Υπουργικού Συμβουλίου (ΦΕΚ 219/21.8.1925) και προέβλεπε:

α) Κατασκευή σιδηροδρομικής γραμμής κατά μήκος της οδού Αμερικής, από τη διασταύρωση με την οδό Πανεπιστημίου, μπροστά από το μέγαρο Μ. Μελά, όπου στεγάζεται η Αθηναϊκή Λέσχη, μέχρι τη διασταύρωση με την οδό Σκουφά. Ακολούθως θα γινόταν «οδοντωτός», θα περνούσε από σήραγγα που θα κατασκευαζόταν από την πλατεία του ναού του Αγίου Διονυσίου μέχρι τη «Σχιστή Πέτρα», στους πρόποδες του Λυκαβηττού, και από το πίσω μέρος του λόφου θα έφτανε στην κορυφή.

Αργότερα, σύμφωνα με δημοσιεύματα, το σχέδιο άλλαξε προβλέποντας κατασκευή εναέριου σιδηροδρόμου (ίσως τελεφερίκ), με την ίδια αφετηρία.

β) Διαμόρφωση πλατείας έκτασης 4.000 τετραγωνικών μέτρων στην κορυφή του λόφου, όπου θα κατασκευαζόταν τριώροφο ξενοδοχείο, ένα κτίριο, πιθανόν για να λειτουργήσει ως νυχτερινό κέντρο, και μια νέα εκκλησία, αφού το υπάρχον εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου θα «εξαφανιζόταν».

Στην ουσία, ο Λυκαβηττός παραδινόταν για 60 χρόνια στις απόλυτες διαθέσεις των ιδιωτών, αφού τους δινόταν το δικαίωμα να κάνουν λατομεύσεις και όποτε ήθελαν να κατασκευάσουν νέα ξενοδοχεία, κέντρα αναψυχής, δίκτυα δρόμων κ.ά.

Επίσης, ο ανάδοχος διατηρούσε το δικαίωμα να αναθέσει την κατασκευή και την εκμετάλλευση κτιρίων σε άλλη εταιρεία, καθώς –κατά την εφημερίδα «ΣΚΡΙΠ»– στόχευαν «να εκτελέσουν διάφορα εξωραϊστικά έργα, και να... ενθυλακώσουν εκατομμύρια δολάρια από την εμπορείαν της Συμβάσεως».

Τελικά, έναν χρόνο αργότερα, λίγες μέρες πριν από την πτώση της δικτατορίας, κάτω από την πίεση των αντιδράσεων και καθώς δεν είχε γίνει κανένα έργο, ο όμιλος κηρύχτηκε έκπτωτος και η σύμβαση ακυρώθηκε.

Κατά τα φαινόμενα, ο όμιλος των αναδόχων είτε δεν μπόρεσε να εξασφαλίσει τα αναγκαία κεφάλαια για την εκτέλεση των έργων, που ο προϋπολογισμός τους ξεπερνούσε τα 35 εκατομμύρια δραχμές, είτε όπως έγραψε το «ΣΚΡΙΠ» «[...] οι επιχειρηματίαι της Συμβάσεως ταύτης απέτυχον [...]) διότι δεν εύρον ξένους κεφαλαιούχους, διά να τους πωλήσουν την Σύμβασιν και να μπλέξουν το Κράτος μετ’ αυτών!». Οπως και να έχει, ο Λυκαβηττός γλίτωσε από τον «αφανισμό»...