Στη «Γέρμα» του Σάιμον Στόουν, εμπνευσμένη από το θεατρικό έργο του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, που ανεβαίνει φέτος στην Αθήνα σε σκηνοθεσία Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου, η ηρωίδα είναι μια χειραφετημένη δημοσιογράφος και μπλόγκερ με μεγάλο αριθμό φόλοουερ και προοδευτικές ιδέες. Στο έργο, που παρουσιάστηκε για πρώτη φορά με μεγάλη επιτυχία το 2017 στο Λονδίνο, ο σύντροφος της Γέρμα είναι επιχειρηματίας που στηρίζει τις μοντέρνες και φεμινιστικές απόψεις της αγαπημένης του.
Το ζευγάρι είναι άτεκνο και σεξουαλικά απελευθερωμένο. Μέχρι που η ηρωίδα εκφράζει την επιθυμία για παιδί, μια επιθυμία που σταδιακά γίνεται τοξική εμμονή που τους καταστρέφει. Γιατί μια φαινομενικά ευτυχισμένη γυναίκα, πετυχημένη τόσο επαγγελματικά όσο προσωπικά –δεδομένου πως ο άντρας εμφανίζεται υποστηρικτικός σε όλα τα σενάρια απόκτησης ή μη απόκτησης παιδιού– καταστρέφει τη ζωή τους και την ψυχική της υγεία εξαιτίας της αδυναμίας της να αποκτήσει ένα βιολογικό παιδί;
Τα πράγματα δεν φαίνεται να είναι τελικά τόσο διαφορετικά από τη «Γέρμα» του Λόρκα, που γράφτηκε στο πρώτο μισό του προηγούμενου αιώνα. Οι γυναίκες τού χθες και του σήμερα μοιάζει να παραμένουν εγκλωβισμένες στην αναπαραγωγική λειτουργία που έχει υπάρξει διαχρονικά πεδίο βιοπολιτικών αναμετρήσεων. Το ζήτημα αναπαραγωγικών και σεξουαλικών δικαιωμάτων μπαίνει αδιάκοπα στη δημόσια σφαίρα καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας της δυτικής νεωτερικότητας. Ακόμα και στις μετανεωτερικές κοινωνίες, η μητρότητα είναι ιερή, ενώ η ζωή της γυναίκας ασήμαντη. Και ο τρόπος εγγραφής των φύλων στο γλωσσικό σύστημα γύρω από τον άξονα της πατριαρχικής εξουσίας είναι, όπως όλα δείχνουν, η ρίζα του κακού.
Τα έμφυλα υποκείμενα δεν έχουν πάψει, δηλαδή, να διαμορφώνονται από τον δημόσιο λόγο, ακόμα και για θέματα γενετήσιας ζωής εκ νέου, και η κοινωνική κατασκευή της «φύσης» της γυναίκας δεν έχει πάψει να γίνεται βάσει των αναπαραγωγικών της λειτουργιών. Εξάλλου η πειθάρχηση –έννοια δανεική από τον Μισέλ Φουκό– δεν αφορά μόνο μια σχέση ανοιχτής επιβολής ή καταστολής, αλλά διαχεόμενες στον κοινωνικό ιστό σχέσεις παραγωγής υποκειμένων... Τι σημαίνει αυτό; Γυναίκες σύγχρονες και φιλελεύθερες οι οποίες, παρά τη χειραφέτησή τους, πεθαίνουν ψυχικά και κοινωνικά γιατί δεν υπηρετούν το αναπαραγωγικό πεπρωμένο τους. Γιατί; Διότι το δίκτυο ελέγχου διαπερνά εντέχνως τις ανθρώπινες δράσεις και τις κοινωνικές συμπεριφορές διαμορφώνοντας υποκείμενα και η πειθαρχική πολιτική επιτήρησης συνεχίζει να ρυθμίζει τις πιο ιδιωτικές πτυχές της ζωής μας υπηρετώντας συμφέροντα σχετικά με τον έλεγχο της αναπαραγωγής και της σεξουαλικότητας.
Τα γυναικεία σώματα βρίσκονται, λοιπόν, ακόμα και σήμερα, κάτω από τον εποπτικό κοινωνικό έλεγχο της βιοεξουσίας. Απλώς με τρόπο συγκεκαλυμμένο. Οι γυναικείες αναπαραστάσεις επικεντρώνονται πάντα είτε στον ρόλο της μητέρας είτε στον ρόλο του σεξουαλικού αντικειμένου είτε στον ρόλο της «σκύλας».
Στη «Φόνισσα» του Παπαδιαμάντη, που έγινε φέτος κινηματογραφική ταινία, παρακολουθούμε τη γυναίκα –ως υποκείμενο– να συγκροτείται ως ελλειμματική εκδοχή του ανδρικού υποκειμένου, που υποφέρει από την υποτίμηση και την κατώτερη μοίρα της σε μια ασφυκτικά πατριαρχική κοινωνία, με αποτέλεσμα να αρχίσει να αφανίζει τα μικρά κορίτσια του περιβάλλοντός της για να τα απαλλάξει από το βαρύ φορτίο του φύλου τους. Αν θεωρήσουμε ότι η βασική γυναικεία φαντασίωση που εκπληρώνεται είναι η μητρότητα, μπορούμε να υποθέσουμε ότι η «δολοφονία ενός παιδιού» είναι η αντίθετη ανάγνωση της ίδιας φαντασίωσης, η οποία πλήττει το φαλλικό αντικείμενο.
Για τις γυναίκες, η αγάπη των ανδρών είναι απολύτως απαραίτητη. Η Μήδεια και η Γέρμα είναι η απόδειξη. Η σχέση της γυναίκας με το παιδί της εξαρτάται από τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η αγάπη του άνδρα, σύμφωνα με την ψυχαναλυτική θεωρία. Μόνο που η κοινωνική οργάνωση της αγάπης δεν σταματά να ενισχύει την εξουσία των ανδρών πάνω στις γυναίκες. Και ως γνωστόν, τη λαμβάνουμε ως παιδιά, συνήθως τη μεταδίδουμε ως ενήλικες, είτε στους άλλους είτε στον εαυτό μας.
Η «Φόνισσα» δημοσιεύεται το 1903 και αναδεικνύει πως η ζωή μιας φτωχής κοπέλας αποτελεί ένα βάσανο τόσο γι’ αυτήν όσο και για τους γονείς της, οι οποίοι θα έπρεπε να τη μεγαλώσουν και να την προικίσουν.
Το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη όπως και η ταινία της Εύας Νάθενα θίγουν το πώς οι γυναίκες «κυκλοφορούν» ανάμεσα στους άντρες ως αντικείμενα ανταλλαγής ή μέσα διακίνησης των περιουσιών ανάμεσα στις οικογένειες... Η λέξη που διατρέχει τον νου κατά τη διάρκεια της θέασης της «Φόνισσας» είναι «κακοποιητικά αντισώματα», δηλαδή η βία που ασκούν γυναίκες προς γυναίκες, μητέρες προς τα κορίτσια τους για να τα προικίσουν με κακοποιητικά αντισώματα. Πίσω από αυτή τη βία κρύβεται η βία των αντρών προς αυτές. Δίχως αυτό να σημαίνει πως οι άντρες δεν σηκώνουν ένα τεράστιο βάρος. Στην πραγματικότητα, η πατριαρχία πλήττει το ίδιο σοβαρά και τους άντρες, ενώ σαμποτάρει τις ετερόφυλες σχέσεις.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας