Βία και νοθεία στον Πειραιά

Η εκλογική νοθεία, με δωροδοκίες, πλαστοπροσωπίες και… νεκρανάσταση πεθαμένων, έχει μεγάλη… ιστορία. Στον Πειραιά, μάλιστα, πριν από 120 χρόνια, στις πρώτες δημοτικές εκλογές του 20ού αιώνα, που χαρακτηρίστηκαν από αιματηρές συμπλοκές, με νεκρούς και τραυματίες, αποκαλύφθηκε, με τη… βούλα των δικαστηρίων, μια σειρά από καλπονοθετευτικά τεχνάσματα…

Τελικά, κάτω από το βάρος της εκτεταμένης επιχείρησης νόθευσης του αποτελέσματος και της βίας, η κυρίαρχη οικονομική τάξη του μεγάλου βιομηχανικού κέντρου της εποχής υποχρεώθηκε να παραδώσει, οριστικά, τον δήμο.

Το μέγεθος της ανατροπής που συντελέστηκε με την ανάδειξη στο δημαρχιακό αξίωμα του γιατρού Παύλου Δαμαλά αποτυπώνεται στο ότι α) δεν εκλέχτηκε, ξανά, δήμαρχος από την κυρίαρχη οικονομική τάξη βιομηχάνων, εφοπλιστών και μεγαλεμπόρων και β) αποσύρθηκε από τα αυτοδιοικητικά δρώμενα της πόλης η οικογένεια Μουτζόπουλου (ή Μουτσόπουλου).

Ηταν δύο αδέλφια από την Αρκαδία, ο Δημήτρης και ο Τρύφωνας, μεγαλέμποροι, που από το 1866 -έτος καθιέρωσης της εκλογής δημάρχου (σ.σ. μέχρι τότε διοριζόταν από τον βασιλιά)- μέχρι το 1903, δηλαδή σε μια χρονική περίοδο 37 ετών, κατείχαν το δημαρχιακό αξίωμα για 25 χρόνια!

Από την 25ετία, τα 8 χρόνια (1866-1874) δήμαρχος ήταν ο Δημήτρης και τα υπόλοιπα ο Τρύφωνας Μουτζόπουλος.

Στις δημοτικές εκλογές που έγιναν στις 8 Σεπτεμβρίου 1903, η οικογένεια Μουτζόπουλου διεκδίκησε για μία ακόμα φορά το δημαρχιακό αξίωμα, με τον βουλευτή Αθανάσιο Μουτζόπουλο, γιο του Δημήτρη, που φιλοδοξούσε να παραλάβει τον δήμο από τον θείο του και μέχρι τότε δήμαρχο, Τρύφωνα.

Ομως, τα αποτελέσματα έκρυβαν μια μεγάλη έκπληξη καθώς ο Αθανάσιος Μουτζόπουλος έλαβε 4.104 ψήφους, μόλις 22 περισσότερες από τον Δαμαλά.

Αμέσως, ακούστηκαν καταγγελίες για νοθεία και ενώ οι εκπρόσωποι του Δαμαλά επεδίωξαν να δουν τα επίσημα πρακτικά για να συλλέξουν στοιχεία συνάντησαν πεισματική άρνηση και εμπόδια από τις εφορευτικές επιτροπές, που τότε διορίζονταν από τον δήμο.

Αυτό προκάλεσε εντάσεις και την επομένη των εκλογών έγινε πορεία από τον Πειραιά στην Αθήνα 3.000- 4.000 Πειραιωτών, που υπέβαλαν υπομνήματα στον πρωθυπουργό Δ. Ράλλη και στον διάδοχο Κωνσταντίνο, ζητώντας επανάληψη των εκλογών. Τις επόμενες μέρες, η πλευρά Δαμαλά, με πολλές δυσκολίες, συγκέντρωσε στοιχεία και προσέφυγε στο Πρωτοδικείο Αθηνών.

Η απόφαση του δικαστηρίου ήταν αβέβαιη διότι η οικογένεια Μουτζόπουλου υποστήριζε το κόμμα του πρωθυπουργού. Ομως, εκείνος επέδειξε αξιοθαύμαστη ακεραιότητα και παρότι δέχτηκε «παραινέσεις» για να παρέμβει στη Δικαιοσύνη, ξεκαθάρισε ότι «η Δικαιοσύνη θα αφεθεί ελευθέρα να πράξει το καθήκον της και εάν πράγματι είναι νόθος η εκλογή να ακυρωθεί».

Πραγματικά, το Πρωτοδικείο Αθηνών με την υπ’ αριθμ. 6222/1903 απόφασή του ακύρωσε την εκλογή, διαπιστώνοντας τη νοθεία και καταγράφοντας ότι:

Διπλοψήφισαν τουλάχιστον 8 άτομα, ψήφισαν δύο μη εγγεγραμμένοι, εμφανίστηκαν να ψηφίζουν 22 πεθαμένοι (!), ψήφισαν 7 άτομα που έλειπαν στο εξωτερικό και 10 άτομα χωρίς δικαίωμα ψήφου.

Ομως, αυτό το όργιο νοθείας δεν ήταν κάτι πρωτοφανές. Η πειραϊκή εφημερίδα «Σφαίρα», παρότι υποστήριζε την πλευρά Μουτζόπουλου, μετά και την επικύρωση της απόφασης από το Εφετείο σημείωνε (φ. 3.11.1903):

«(..) από του 1879 ήρξαντο αναφαινόμεναι και συν τω χρόνω συστηματοποιούμεναι αι εκλογικαί νοθείαι και από της εποχής τούτης ανεφάνη η δωροδοκία, ως πρώτης τάξεως εκλογικός παράγων. (…) η πλαστοπροσωπία είχε λάβη έκτοτε τόσον επίφοβον ανάπτυξιν, ώστε εκατέρα των τοπικών μερίδων είχεν ειδικώς μορφωθέν επιτελείον προς εξακρίβωσιν των τεθνεώτων και των απόντων».

Μετά και την απόφαση του Εφετείου προκηρύχτηκαν επαναληπτικές εκλογές για τις 30 Νοεμβρίου, αλλά η πλευρά Μουτζόπουλου αποσύρθηκε από τη διεκδίκηση του δήμου δηλώνοντας ότι θα στηρίξει τον μηχανικό Σπύρο Κριτσιλή.

Ταυτόχρονα, ξέσπασε κύμα βίας στην πόλη με ξυλοδαρμούς και ανταλλαγή πυροβολισμών, που κορυφώθηκε τη μέρα των εκλογών.

Στην πόλη λεγόταν ότι αντίπαλοι του Δαμαλά βλέποντας το προβάδισμά του ξεκίνησαν τα αιματηρά επεισόδια.

«Οπως λεγόταν φίλοι του Κριτσιλή θέλοντας να διασπάσουν το πλήθος των Δαμαλικών και να σπείρουν τον τρόμο σε ψηφοφόρους για να μην ψηφίσουν» άρχισαν να πυροβολούν, έγραφε, την επομένη των εκλογών, η πειραϊκή εφημερίδα «Χρονογράφος».

Τα πρώτα μεγάλα επεισόδια έγιναν στην πλατεία Τερψιθέας, έξω από το σπίτι του Κριτσιλή (τότε τα σπίτια των πολιτευτών ήταν εκλογικά κέντρα), με αποτέλεσμα να σκοτωθεί ένας οπαδός του Δαμαλά, ονόματι Αθανάσιος ή Βασίλειος Δαμαλίτης με καταγωγή από τις Σπέτσες και να τραυματιστούν δύο πολίτες και ένας δεκανέας του ιππικού.

Το ιππικό έσπευσε και παρατάχθηκε ανάμεσα στους οπαδούς των δύο υποψηφίων και με πυροβολισμούς στον αέρα διέλυσε το πλήθος.

Αργότερα, επεισόδια έγιναν στη σημερινή οδό Βενιζέλου (τότε Ηφαίστου), στα Κρητικά, προς τον Προφήτη Ηλία, ενώ συμπλοκές έγιναν στα Υδραίικα με τρεις τραυματίες.

Ακόμα έξι άτομα τραυματίστηκαν σοβαρά και πολλοί ελαφρύτερα έξω από το σχολικό συγκρότημα στη Γούβα του Βάβουλα, όπου στεγάζονταν δύο εκλογικά τμήματα, όταν έγινε αναίτια επέλαση του ιππικού εναντίον συγκεντρωμένων.

Οπως αναμενόταν, ο Δαμαλάς εξελέγη με διαφορά 570 ψήφων. Ομως, η δημαρχιακή θητεία του ήταν ταραγμένη καθώς η επαναληπτική εκλογή αφορούσε μόνο τον δήμαρχο, ενώ θεωρήθηκε έγκυρη η εκλογή των παρέδρων και των δημοτικών συμβούλων. Αποτέλεσμα ήταν η παράταξη Μουτζόπουλου να έχει την πλειοψηφία.

Ο Δαμαλάς έκανε «άνοιγμα» σε αυτούς ανακηρύσσοντας τον Τρύφωνα Μουτζόπουλο ευεργέτη του δήμου και δίνοντας το όνομά του σε κεντρικό δρόμο. Ομως, αρκετοί δημοτικοί σύμβουλοι δεν σταμάτησαν να θέτουν εμπόδια. Παρ’ όλα αυτά, επί των ημερών του, έγιναν ορισμένα έργα (υδροδότηση συνοικιών, επέκταση ηλεκτρικού φωτισμού σε αρκετές συνοικίες, ασφαλτόστρωση πλατείας Λουδοβίκου κ.ά.).

Ωστόσο, αλόγιστες σπατάλες εκτροχίασαν τα οικονομικά, με αποτέλεσμα το έλλειμμα του δήμου να αυξηθεί σε 575.000 δραχμές, ποσό πολύ μεγάλο για την εποχή.

Τέσσερα χρόνια αργότερα, αντίπαλος του Δαμαλά βρέθηκε ο μεγαλοβιομήχανος Αλέξανδρος Ρετσίνας, συγκροτώντας ψηφοδέλτιο με πολλούς μεγαλοεπιχειρηματίες, εφοπλιστές και άλλους ισχυρούς οικονομικούς παράγοντες.

Ομως, ύστερα από μια επίσης έντονη, γεμάτη επεισόδια εκλογική αναμέτρηση, το «ψηφοδέλτιο των βιομηχάνων» ηττήθηκε καθώς νικητής αναδείχτηκε, με μεγάλη διαφορά, ο στρατιωτικός Δημοσθένης Ομηρίδης Σκυλίτσης. Ο Δαμαλάς περιορίστηκε στην τρίτη θέση.