Στο αστυνομικό θρίλερ του Αλί Αμπάσι, η ιερή πόλη του Ιράν μετατρέπεται σε έναν εφιαλτικό τόπο εγκλημάτων, σε μια μαύρη τρύπα που την κυριεύει απύθμενο σκοτάδι. Ο κατά συρροή δολοφόνος που καταζητείται «σκοτώνει μόνο ανήθικες γυναίκες», γυναίκες δηλαδή που το μόνο που τις χωρίζει από τη σύζυγό του είναι ένα πιάτο φαΐ.
Μια δημοσιογράφος φτάνει από την Τεχεράνη για να ερευνήσει την υπόθεση που παραμένει ανεξιχνίαστη από τις Αρχές και έρχεται αντιμέτωπη με το ένα εμπόδιο μετά το άλλο. «Μα είσαι χαζή; Καθαρίζει τους δρόμους απ’ αυτές και θα τον πιάσουν οι μπάτσοι;» της λέει η μητέρα της κοπέλας που βρέθηκε στραγγαλισμένη το προηγούμενο βράδυ.
Η «Ιερή Αράχνη» (2022), που βραβεύτηκε στις Κάνες και σήμερα παίζεται στις ελληνικές αίθουσες, είναι, όπως τονίζει ο Αμπάσι, «το πρώτο περσικό φιλμ νουάρ» και ως τέτοιο αξίζει να ιδωθεί. Η μυθοπλασία δεν είναι ντοκιμαντέρ ούτε πολιτική δήλωση. Στη μορφή της είναι που οφείλεται η δύναμή της και ο αντίκτυπός της είναι ασύγκριτα μεγαλύτερος από αυτόν μιας δήλωσης.
Μια ταινία άλλωστε δεν θα καταφέρει να σε συνταράξει με τις εικόνες της παρά μόνο αν είναι συνταρακτική η αλήθεια που κουβαλούν μέσα τους. Και αυτή ακριβώς είναι η περίπτωση της «Ιερής Αράχνης». Σε ατμόσφαιρα ατέρμονου φόβου και αγωνίας από το πρώτο κιόλας πλάνο, αισθάνεσαι το τέρας του μισογυνισμού να παραμονεύει σε κάθε γωνιά για να χτυπήσει. Καμιά διδαχή για τη φρίκη μιας μακρινής θεοκρατικής δικτατορίας δεν μπορεί να επιδράσει επάνω σου τόσο ισχυρά όσο επιδρά η τέχνη: δηλαδή η αναβίωση του φόβου που έχεις νιώσει εσύ η ίδια.
Αράχνες
Ο Ιρανός σκηνοθέτης στην αρχή κρατά το πρόσωπο του δολοφόνου του στο σκοτάδι, τέχνασμα που εντείνει την αποστροφή και τον τρόμο που ήδη αισθάνεσαι. Βλέπουμε όμως το δαχτυλίδι με την κόκκινη πέτρα που φορά στο αριστερό του χέρι. Παρόμοιο δαχτυλίδι φοράει και ο ρεσεψιονίστ στο ξενοδοχείο όπου διαμένει η δημοσιογράφος, όπως επίσης ο αρχηγός της αστυνομίας αλλά και άλλοι χαρακτήρες.
Για τα λίγα λεπτά της ταινίας που δεν αποκαλύπτεται το πρόσωπο του κτήνους σκέφτεσαι πως μπορεί να είναι ο καθένας από αυτούς. Ενας αστυνομικός, ένας γιατρός, ένας δάσκαλος ή ένας εργάτης. Ενας που θα συναντούσες σε οποιαδήποτε έκφανση της κοινωνίας. Υψηλά ή χαμηλά ιστάμενος. Οπως ήταν αυτοί που βίαζαν ένα μικρό παιδί στον Κολωνό. Εδώ, μακριά από τη βίαιη Μέση Ανατολή.
Μετά την επιλογή της Ζαρ Αμίρ-Εμπραΐμι για τον πρωταγωνιστικό ρόλο της δημοσιογράφου Ραχίμι -ούσα ήδη casting director της παραγωγής- το σενάριο διαμορφώθηκε αρκετά βάσει των προσωπικών της εμπειριών στην πατρίδα της. «Οταν είσαι γυναίκα στο Ιράν όλοι προσπαθούν να σε σταματήσουν» εξηγεί σε συνέντευξη Τύπου. «Η Ραχίμι θέτει τη ζωή της σε κίνδυνο γιατί επιθυμεί μια κοινωνία που θα είναι ασφαλής όχι μόνο για εκείνες τις γυναίκες αλλά για τις γυναίκες παντού».
Ισως το πορτρέτο ενός ψυχωτικού εκτελεστή που αναζητά άφεση για τα εγκλήματά του στον θρησκευτικό φανατισμό να μοιάζει ανοίκειο στη Δύση. Κι όμως, σκηνές της ταινίας όπως εκείνη όπου ο αρχηγός της αστυνομίας παρενοχλεί σεξουαλικά τη δημοσιογράφο στο δωμάτιό της, προκειμένου να της παρέχει πρόσβαση σε στοιχεία για την έρευνά της, όπως θα όφειλε, δεν είναι καθόλου άγνωστες σε εμάς. Οχι μόνο για τον δραματικό χρόνο του έργου (2000-2001) αλλά και για σήμερα, που οι γυναικείες κραυγές για ισότητα και προστασία από τον νόμο είναι πιο εκκωφαντικές από ποτέ άλλοτε.
«Παράτα τα»
Το αίσθημα της απειλής στην «Ιερή Αράχνη» είναι αδιάκοπο και η μουσική του Μάρτιν Ντίρκοβ που το συνοδεύει πραγματικά σε στοιχειώνει. Οπως σε στοιχειώνουν και οι ερμηνείες των εξαιρετικά διαλεγμένων ηθοποιών, ειδικά αυτές των θυμάτων. Το ρεσιτάλ ωστόσο ανήκει στον Μεχντί Μπαζεστανί, που δίνει μια χαμηλόφωνη, άκρως τρομακτική απόδοση της τρέλας.
Οσο για τη σκληρότητα της ταινίας, δεν ξεπερνά όση αντέχει να δει ο θεατής της χολιγουντιανής αφήγησης, γιατί για τέτοια πρόκειται, σε αντίθεση με τις κατηγορίες. Ολοι σχεδόν οι συντελεστές της ταινίας είναι Ιρανοί που έχουν εγκαταλείψει τη χώρα τους λόγω του καθεστώτος και μαρτυρούν κάτι που γίνεται άμεσα αντιληπτό και χωρίς επεξηγήσεις: η βιαιότητα της πραγματικότητας είναι ασύλληπτα αγριότερη.
Παρακολουθώντας τον συνεργάτη της Ραχίμι να την παροτρύνει να εγκαταλείψει την υπόθεση, με άλλα λόγια από εκείνα της εθισμένης στο όπιο μητέρας που η κόρη της έχει μόλις δολοφονηθεί, αλλά με την ίδια διάθεση παραίτησης, ξαναγυρνώ (πάλι) στην ατάκα του Πολάνσκι «Forget it, Jake, it’s Chinatown». Και καθώς η ταινία εκτυλίσσεται, ο παραλογισμός βαθαίνει. Ο παραλογισμός τού να μισούν οι γυναίκες άλλες γυναίκες. Να στρατολογούνται ξέγνοιαστα παιδιά στην παράνοια αυτού του μίσους. Και οι πιθανότητες ουσιαστικής δικαίωσης όλο να λιγοστεύουν.
Οπως συμβαίνει στους φαύλους κύκλους μίσους σε κάθε ολοκληρωτισμό ή συνθήκη καταπίεσης. Ομως η ανάδειξη μιας ανέλπιδης κατάστασης στο σινεμά γίνεται από μόνη της αγωγός ελπίδας. Και τότε αναλογίζομαι το φινάλε μιας άλλης ταινίας, όπου ένας δημοσιογράφος πολεμούσε με έννομους τρόπους την πορνεία και την «ανηθικότητα» («Οι εχθροί», 1965, σκην. Ντίνου Δημόπουλου, σε σενάριο Νίκου Φώσκολου): «Οι μόνοι και παντοτινοί εχθροί του ανθρώπου είναι η αρρώστια κι ο πόλεμος, ο φόβος κι η φτώχεια».
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας