«Ο,τι κι αν έχω κάνει, πάντα αναρωτιόμουν τι θα έλεγε ο Μάνος αν ζούσε»

Πάνω στο πιάνο είναι ακουμπισμένες παρτιτούρες των «Cry me a river», «The man I love», «My funny Valentine», «Fly me to the moon», «You don’t know what love is». Στο αναλόγιο δίπλα υπάρχει μια μεγάλη φωτογραφία του Μάνου Χατζιδάκι. Και στο κέντρο του δωματίου έχει γίνει χώρος γιατί όπου να ’ναι καταφτάνουν οι μουσικοί για τις πρόβες.

Θα έλεγε κανείς πως σε μια γωνιά του σπιτιού της Ελλης Πασπαλά χωρά ολόκληρος ο κόσμος της. Το χθες και το σήμερα, οι πιο βαθιές αγάπες, όπως το πιάνο που της αγόρασε ο μπαμπάς της στην Αμερική όταν κατάλαβε πως το κοριτσάκι του ανθίζει μέσα στις νότες, η αξεπέραστη σχέση με τον Χατζιδάκι που την καθόρισε με το που πάτησε στην Ελλάδα, οι μουσικοί -μεταξύ αυτών πια και ο γιος της Τόμι Λιντς- με τους οποίους έστηνε πάντοτε τους πιο δημιουργικούς διαλόγους, οι δύο πατρίδες: η Νέα Υόρκη όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε, η Αθήνα την οποία επισκέφθηκε ένα καλοκαίρι κι έμεινε για πάντα.

Οι πρόβες που επρόκειτο να ξεκινήσουν αμέσως μετά τη συνάντησή μας με την Ελλη Πασπαλά αφορούν την παράσταση «Elly loves jazz - Vol.2», με την οποία η σημαντική ερμηνεύτρια, ύστερα από απουσία δύο ετών, επιστρέφει στη μουσική ζωή της πόλης. Λίγο πριν από το τσουνάμι της πανδημίας είχε ετοιμάσει την παράσταση «Elly loves Jazz», αφιερωμένη στην τεράστια αμερικανική μουσική παράδοση. Σύντομα όμως αναγκάστηκε να σταματήσει απότομα λόγω των λοκντάουν.

Ετσι, σε λίγες μέρες, πλαισιωμένη από κορυφαίους σολίστες (Ντέιβιντ Λιντς-σαξόφωνα, φλάουτο, Τάκης Φαραζής-πιάνο, Πέτρος Βαρθακούρης-κοντραμπάσο, Γιάννης Αγγελόπουλος-τύμπανα, Τόμι Λιντς-σαξόφωνο), η υπέροχη φωνή της θα δοκιμαστεί ξανά σε κορυφαία jazz standards. Από τη Δευτέρα 21 Νοεμβρίου και για τέσσερις Δευτέρες (21, 28/11 και 5, 12/12) την περιμένουμε στο θέατρο «Αλσος».

● Πάντοτε θεωρούσα ότι φλερτάρατε με την τζαζ.

Είχα λίγο περιπλανηθεί στον χώρο της τζαζ μέσα από διάφορες συνεργασίες και διάσπαρτες διασκευές αλλά αυτή είναι μια δουλειά εξ ολοκλήρου αφιερωμένη σε θρυλικά τραγούδια. Δεν χόρτασα την παράσταση καθώς μας σταμάτησαν τη στιγμή που έπαιρνε απρόσμενη φόρα. Μου έμεινε η νοσταλγία κι η γλύκα και ήθελα να το ξαναγευτώ.

Δεν είμαι τζαζ τραγουδίστρια αλλά γνωρίζω αυτή τη μουσική γλώσσα, την αγαπώ βαθιά και λέω τα τραγούδια με τον τρόπο μου. Ωστόσο το γεγονός ότι δεν την έχω σπουδάσει, άρα και οικειοποιηθεί, με αποτρέπει από το να έχω άνεση να αυτοσχεδιάσω παρ’ όλο που δίπλα μου θα έχω κορυφαίους μουσικούς. Προσπαθώ λοιπόν να κρατηθώ σεμνή και ταπεινή.

● Θα είναι πάντως οικεία στη σκηνή. Μέχρι τον γιο σας θα έχετε μαζί. Αισθάνεστε ότι ο Τόμι δεν θα μπορούσε να ξεφύγει από τον δρόμο της μουσικής;

Δεν είναι αυτονόητο. Πάρτε εμένα για παράδειγμα: Ο πατέρας μου είχε μια τρομερή φωνή, απίστευτη μουσική αίσθηση. Η μητέρα μου, αντιθέτως, δεν είχε καία επαφή. Θα μπορούσα να κληρονομήσω τα δικά της χαρακτηριστικά.

Ο Τόμι έχει ένα χάρισμα εντελώς ξεχωριστό και μια τρομερή επικοινωνία με την ουσία της μουσικής. Μπαίνει κατευθείαν στην ψυχή της. Κι αυτό με συγκινεί τρομερά σε όλα τα νέα παιδιά που βρίσκουν γρήγορα το μεδούλι, ακόμα κι αν δεν έχουν κατακτήσει τη δεξιοτεχνία.

● Πάντως όσο και να κατηγορούμε συχνά την τεχνολογία και τον τρόπο που μεγαλώνουν πια τα παιδιά, είναι εκτεθειμένα σε κόσμους ολόκληρους για τους οποίους εμείς δεν είχαμε ιδέα.

Οντως, έχουν πηγές, ερεθίσματα, εργαλεία για τα οποία εμείς έπρεπε να μοχθήσουμε. Ωστόσο, δεν σημαίνει ότι αφομοιώνουν με τον ίδιο τρόπο, διότι συχνά στα νέα παιδιά εμφανίζονται καταστάσεις και πληροφορίες σε ηλικίες που δεν μπορούν να τις επεξεργαστούν και να τις διαχειριστούν. Επίσης δεν έχουν την πολυτέλεια του χρόνου που είχαμε εμείς και η οποία στην τέχνη είναι πολύτιμη.

Θυμάμαι τη δασκάλα μου να μου λέει «you’re a late bloomer» γιατί καταλάβαινε ότι χρειάζομαι τους χρόνους μου. Καμιά φορά σκέφτομαι ότι σήμερα ίσως και να μη με περίμεναν τα πράγματα. Η διάσταση της μουσικής είναι ο χρόνος. Παλιά καθόμασταν και ακούγαμε μουσική. Σήμερα με ανησυχεί και με προβληματίζει που δεν αφιερώνουμε χρόνο στη μουσική, στην οικογένεια, τη φιλία, τις προσωπικές στιγμές.

● Από την άλλη, δύο χρόνια που μας χαρίστηκε ο χρόνος λόγω πανδημίας δεν ξέραμε τι να τον κάνουμε.

Η αρχή ήταν ωραία. Διάβασα και απόλαυσα το να μην κάνω τίποτε. Με τον καιρό όμως αυτός ο εγκλεισμός ήταν τόσο περιοριστικός που μετά δυσκολεύτηκα να βγω. Δεν φοβόμουν μην κολλήσω Covid, απλώς ένιωθα ένα περίεργο συναίσθημα αυτοπεριορισμού, σαν να μην άντεχα να βγω από τη φωλιά μου. Γι’ αυτό και πονάω πολύ τα παιδιά της γενιάς του Τόμι. Ενηλικιώθηκαν μέσα στη βαθιά κρίση και πάνω που άνοιγαν τα φτερά τους τα υποχρεώσαμε να πατήσουν απότομα φρένο.

● Τα δικά σας νεανικά χρόνια πώς ήταν;

Εμένα -σε αντίθεση με τα δύο μεγαλύτερα αδέρφια μου που γεννήθηκαν στη Θεσσαλονίκη- οι γονείς μου με απέκτησαν στη Νέα Υόρκη. Μπορεί να μην είχαμε οικονομική άνεση, αλλά μας μεγάλωσαν άνθρωποι με τρομερό σθένος και αγάπη. Ο πατέρας μου δούλεψε πολύ σκληρά στη ζωή του. Ανήκε σε εκείνη τη γενιά που έβγαλε πολύ καταπιεσμένους ανθρώπους. Ηθελε να γίνει μουσικός αλλά δεν το επέτρεψε η μητέρα του. Στην Αμερική δούλευε όλη μέρα. Τον έβλεπα μόνο Σαββατοκύριακο. Το πρωί ήταν ο διαχειριστής της πολυκατοικίας που μέναμε, που στην Αμερική ήταν σοβαρή δουλειά γιατί ήταν υπεύθυνος για τη συντήρηση του κτιρίου.

Και από το μεσημέρι ώς τη νύχτα εργαζόταν στο αεροδρόμιο για την TWA. Η μητέρα μου ήταν στο σπίτι αλλά συγχρόνως είχε την επίβλεψη της πολυκατοικίας όταν ο μπαμπάς έφευγε για την απογευματινή δουλειά. Εχω τρομερές εικόνες από τον αγώνα που έδιναν καθημερινά. Η πολυκατοικία είχε 72 διαμερίσματα, οπότε καταλαβαίνετε πως ο καυστήρας ήταν σαν ένα μεγάλο δωμάτιο. Καμιά φορά, όταν έβρεχε πολύ, το υπόγειο όπου βρισκόταν πλημμύριζε και η μητέρα μου, αυτή η μικροκαμωμένη γυναίκα, φορούσε γαλότσες και προσπαθούσε να καθαρίσει τα τεράστια σιφόνια. Πάλευε με ένα σιδερένιο τέρας, γεμάτο πελώριες σωληνώσεις. Ηταν σαν να έβλεπα το δικό μου δυστοπικό Blade runner.

● Και η σχέση σας με τη μουσική;

Από πάρα πολύ μικρή τραγουδούσα, χόρευα κι απαιτούσα να έχω κοινό. Ο μπαμπάς, που κάτι κατάλαβε, με ρώτησε αν ήθελα να μάθω πιάνο. Στην πολυκατοικία έμενε ο κύριος Γκουλντ που ήταν χορδιστής πιάνου και διατηρούσε ένα μικρό κατάστημα με μεταχειρισμένα όργανα. Από εκεί μου αγόρασε αυτό το πιάνο που βλέπετε εκεί. Είναι αυτό στο οποίο έμαθα.

Πήγε μια μέρα στο κατάστημα, βρήκε ένα πιάνο που άντεχε το βαλάντιό του, 250 δολάρια το πλήρωσε, τόσα μπορούσε, κι έπειτα με πήγε στο μαγαζί και μου είπε “διάλεξε”, αλλά στην πραγματικότητα με οδήγησε εντέχνως σε αυτό που είχε πληρώσει. Σήμερα αυτό το πιάνο είναι ένας γεράκος, καθόλου μυώδης τύπος. Σαν αυτούς τους ηλικιωμένους που μπορεί να μην έχουν μυϊκή δύναμη αλλά έχουν σοφία και εμπειρία. Επειτα μπήκα στο Μουσικό Γυμνάσιο, μετά στο Πανεπιστήμιο για τραγούδι, μετά ήρθαν οι πρώτες μου εμφανίσεις στις μπουάτ της Αστόρια.

● Κι όταν επιστρέψατε στην Ελλάδα πώς σας φάνηκε η κατάσταση εδώ;

Καταρχάς ήμουν ολομόναχη σε μια πόλη που δεν τη γνώριζα καθώς η καταγωγή μας ήταν από τη Θεσσαλονίκη. Ημουν μουσικός, είχα σπουδάσει, ήμουν καλά προετοιμασμένη και μπήκα με μεγάλη σιγουριά.

● Κακά τα ψέματα, τότε οι σπουδές δεν ήταν αυτονόητες για τους ανθρώπους που ήθελαν να ασχοληθούν με το τραγούδι.

Οχι ότι αφαιρεί κάτι από το ταλέντο η έλλειψη μόρφωσης, αλλά πράγματι το σύνηθες τότε ήταν να είναι αυτοδίδακτοι οι τραγουδιστές. Ισως γι’ αυτό οι μουσικοί εκτίμησαν αυτήν την πλευρά μου. Η πρώτη μου εμφάνιση θα γινόταν στο 1ο Φεστιβάλ Τραγουδιού στην Ιθάκη. Εκεί γνώρισα τους μουσικούς του Χατζιδάκι, ο οποίος είχε μόλις ανεβάσει την «Πορνογραφία». Πέρασα από οντισιόν και την επόμενη κιόλας μέρα βρέθηκα στο στούντιο μαζί του. Παραήταν αγχωτική εμπειρία.

● Καταλαβαίνατε αυτό που σας συνέβαινε τότε;

Ηταν εκθαμβωτικό το μέγεθος και το εκτόπισμά του. Το δέος που πρωτοένιωσα για τον Χατζιδάκι δεν μου έφυγε ποτέ. Επί έξι χρόνια που έζησα πολύ κοντά του, τον άκουγα. Δεν κάναμε διάλογο, έμενα σιωπηλή γιατί ήθελα να είμαι απίκο, να ρουφάω κάθε του σκέψη γιατί η διάσταση που έδινε στα πράγματα ήταν ασύγκριτη. Τόσα χρόνια μετά κι ακόμα υπάρχουν φορές που ανατρέχω στις κουβέντες του.

● Τον είχατε ανάγκη ως πατρική φιγούρα;

Οχι. Αν κι ο ίδιος δεν αναγνώριζε στον εαυτό του τον ρόλο του δασκάλου, εγώ τον είχα μέντορά μου. Ηθελα να μάθω από εκείνον, όχι να με προστατεύει. Ο Χατζιδάκις δεν ήθελε να γεράσει. Εχω την αίσθηση ότι δεν θα άντεχε τη φθορά. Οταν του είπαν ότι έπρεπε να μειώσει τις δραστηριότητές του, νομίζω ότι αυτό τον κατέβαλε. Συν το γεγονός ότι λίγο πριν πεθάνει χρειάστηκε να αποχαιρετήσει τον Γκάτσο και τη Μελίνα.

● Δυσκολευτήκατε να ξεφύγετε από την ετικέτα «τραγουδίστρια του Χατζιδάκι»;

Την κουβαλάω μέσα μου κι αυτό δεν αλλάζει. Ο,τι κι αν έχω κάνει στη ζωή μου πάντα αναρωτιόμουν τι θα έλεγε ο Μάνος αν ζούσε. Δεν είναι ότι έχω έννοια τον ίδιο αλλά με απασχολεί αν στέκομαι στο επίπεδο που πρέπει. Είναι σαν να βάζει ακόμα τα ερωτήματα: Εχει λόγο ύπαρξης αυτό που κάνω; Εχει νόημα; Μπορώ να το μεταδώσω; Ενδιαφέρεται κανείς για να πάρει το μήνυμα;

● Νιώθατε να διχάζεστε ανάμεσα σε δύο χώρες;

Γενικά είναι μεγάλη κατάρα να ανήκεις σε δύο πατρίδες, να τις αγαπάς και τις δύο. Από μικρή το όνειρό μου ήταν να ζήσω στην Ελλάδα. Ωστόσο το καλοκαίρι που ήρθα δεν είχα σκοπό να μείνω. Ο στόχος ήταν να κάνω κάτι σαν παρατεταμένες διακοπές.

Αλλά το ένα έφερε το άλλο, μετά μπήκε ο Χατζιδάκις στη ζωή μου κι έτσι το όνειρο αντιστράφηκε: έμεινα στην Ελλάδα κι ονειρευόμουν πότε θα ξαναπάω πίσω στην Αμερική για μεταπτυχιακό ή για άλλους λόγους. Γι’ αυτό σας λέω: Είναι κατάρα. Γιατί όπου κι αν είσαι, πάντα κάτι θα σε ζητάει πίσω. Πάντα μια φωνή θα σε τραβάει να επιστρέψεις κάπου. Αυτό το πήγαινε-έλα κρατάει πολύ, για κάποιους κρατά μια ολόκληρη ζωή...