«Στην Ελβετία δεν υπάρχει star system»

Οσοι αναρωτιέστε γιατί το όνομα δεν μας είναι οικείο, ο λόγος είναι απλός: η Αννα έχει ως έδρα τη Γενεύη εδώ και πολλά χρόνια. Εκεί, στο πλαίσιο του ιστορικού Φεστιβάλ La Bâtie, παρουσίασε τη νέα της δουλειά «G.O.L.D.», μια σπουδή πάνω στην αποτυχία με ποίηση, χιούμορ και ευαισθησία, και μια λαμπρή ομάδα περφόρμερ - μακάρι να το δούμε και στην Αθήνα.

Αμέσως μετά την τελευταία παράσταση, εν θερμώ, στην αυλή ενός υπέροχου θεάτρου πλάι στο ποτάμι, μιλήσαμε για την πορεία της. Ιδού η Αννα Λεμονάκη, μια χαρισματική καλλιτέχνις της διασποράς.

• Είσαι μια καλλιτέχνις που με το που εμφανίζεται στη σκηνή φέρει μια αλήθεια. Αυτός που σε βλέπει σε πιστεύει. Πόσο εύκολο είναι αυτό το ξεγύμνωμα επί σκηνής;

Από τη μια είναι εύκολο, γιατί δεν μπορώ να κάνω αλλιώς. Πάντα γράφω αυτό που ζω εκείνη τη στιγμή. Από την άλλη, είναι επώδυνο· αυτό το έργο και το «Μπλε» είναι πολύ προσωπικά. Ηταν μεγάλη πρόκληση να τα εκθέσω. Βέβαια, όλοι αυτοί οι δαίμονες, οι χαρές, οι φαντασιοπληξίες, ακόμα και η ελπίδα που παντρεύεται με την απελπισία, δίνουν στο πρώτο μέρος του έργου το κουράγιο για να υπάρξει το δεύτερο. Είναι ένα ζέσταμα για το κοινό, και για μένα.

• Η αποτυχία είναι μυθικό υλικό. Υπάρχει κανείς που να μην έχει αποτύχει;

Μάλλον κανείς. Εκανα ερωτήσεις σε κόσμο για την αποτυχία. Υπάρχουν άνθρωποι που σκέφτονται μια βδομάδα ποια είναι η αποτυχία τους. Εμένα αν με ρωτήσεις το πρωί, το μεσημέρι θα σου πω αρκετές! Είχα διαβάσει ένα φανταστικό άρθρο, που έλεγε ότι την αποτυχία τη ζούμε ανάλογα με τους στόχους που βάζουμε και με το πώς αποφασίζουμε να εκτεθούμε. Στον τομέα της τέχνης είμαστε συνέχεια κάτω από αυτή την τυραννία των open calls: να αποδείξεις ποιος είσαι, ξεκινάς πάλι από την αρχή. Λες: Στα 30 έχω αποθέματα, αλλά στα 40 πώς θα περάσω στη ζωή μου λίγο καλύτερα, πώς θα γίνουν τα πράγματα πιο εύκολα;

Ζω σε μια χώρα όπου όταν δεν έχεις επαγγελματική ταυτότητα, δεν έχεις απολύτως τίποτα. Στην Ελβετία, το πρώτο πράγμα που κάνουμε όταν γνωριστούμε, είναι να πούμε με τι ασχολούμαστε - είναι πολύ βαθιά ριζωμένο. Στην Ελλάδα δεν ντρεπόμαστε να εκθέσουμε την αποτυχία μας, να πούμε: Πήγα σε αυτήν την ακρόαση, χάλια! Εδώ υπάρχει μια ντροπή. Εχω συμμετάσχει σε πολλούς διαγωνισμούς και μου έχει τύχει πολλές φορές να είμαι το νούμερο 2. Πολλές φορές οι ιδέες μου προχωράνε, γιατί ως Ελληνίδα που ζει εδώ έχω κάτι το εξωτικό.

Η δική μας γενιά και οι επόμενες είμαστε γυναίκες με γλώσσες, με αμέτρητα πτυχία, ένα σωρό διαφορετικές επαγγελματικές εμπειρίες, και πάλι πρέπει να παλέψεις. Είναι πολύ άδικο και πολύ ταμπού. Τουλάχιστον στην Ελλάδα ξέρουμε ότι είμαστε όλοι μέσα στο χάος, την τρέλα, ότι όλοι είναι μέσα στην ανασφάλεια, και αυτό λέγεται δημόσια. Εδώ όλοι προσπαθούμε να κρυφτούμε πίσω από το δάχτυλό μας.

• Τι σε οδήγησε στο θέατρο και τι σε έφερε στη Γενεύη;

Θέατρο ήθελα να κάνω από πολύ μικρή, από 9 χρόνων. Είμαι το κλασικό μπανάλ παράδειγμα ελληνικής οικογένειας όπου σου λένε: Αποκλείεται να το κάνεις! Πήρα το κλασικό μονοπάτι των σπουδών. Πολιτικό Νομικής, μετά Δημοσιογραφία και Κοινωνιολογία. Εκανα το μεταπτυχιακό μου στην Ελβετία γιατί ήμουν ερωτευμένη με Ελβετό και πήρα μια υποτροφία. Οταν ξεκίνησα το μεταπτυχιακό είδα πόσο δύσκολο είναι να κάνω φίλους - ήμουν η μόνη ξένη. Και γράφτηκα στη θεατρική ομάδα του Πανεπιστημίου, όπου κάναμε παραστάσεις με απόλυτο πάθος, μεράκι και κέφι. Από εκεί έμαθα για τη Σχολή Θεάτρου Serge Martin.

Οταν παίρνεις μια χιλιομετρική απόσταση από τους γονείς σου, είναι κάπως πιο εύκολο να κάνεις αυτό που θες. Είναι πολύ καλή σχολή, όμως δεν διαθέτει networking, όπως η Σχολή της Λωζάννης, να σπρώξει αυτούς που βγαίνουν, οπότε βρίσκεσαι κάπως ξεκρέμαστος. Οταν ήρθα σε αυτή την πόλη, οι μόνοι που ήξερα ήταν πέντε άνθρωποι από τη σχολή. Είναι μια χώρα κοινωνικά ανάπηρη - δεν θα γνωρίσεις εύκολα κόσμο. Πήγαινα στις οντισιόν και μου έλεγαν: Εχεις προφορά στα γαλλικά. Σταμάτησα να πηγαίνω.

Σκέφτηκα: Πάντα έγραφα, θα γράψω μια παράσταση. Αν πάει καλά, ίσως από εκεί να βρω δουλειά. Μετά μπήκα στο τριπ της σκηνοθεσίας. Η σχολή που πήγα έχει κάτι πολύ ιδιαίτερο: δεν βάζει βαθμούς. Στο τέλος της χρονιάς λαμβάνεις μια κόλλα Α4, όπου η εκπαιδευτική ομάδα λέει τι πιστεύει για σένα: ποια είναι τα δυνατά και τα αδύνατά σου σημεία, τι πρέπει να δουλέψεις. Σε μια μετακόμιση βρήκα αυτό το χαρτί. Είχαν γράψει: Η Αννα να πάει στη σκηνοθεσία. Αγαπάω να δουλεύω με τους ηθοποιούς, τους περφόρμερ, αγαπάω το γράψιμο. Και αγαπάω πολύ όταν μου δίνουν ένα κείμενο και πρέπει να ανέβει: τη σκηνοθεσία. Ετσι κατέληξα εδώ.

• Στην Αθήνα είδαμε το «Μπλε». Σήμερα είδαμε το «G.O.L.D.», ακρωνύμιο: Glory of Little Dreams. Εχεις μια εμμονή στα χρώματα ως τίτλο. Πώς σου προέκυψε;

Τυχαία. Στην αρχή, είπα: Θα κάνω τρεις παραστάσεις. «Μπλε», «Αιματηρό Φούξια» και «Λευκό».

• Σαν τον Κισλόφσκι!

Ναι! Μάλιστα τις ταινίες του Κισλόφσκι τις είχα δει πολύ μικρή, δεν είχα καταλάβει τίποτα. Μας είχε πει ο διευθυντής μας δύο εβδομάδες πριν αποφοιτήσουμε: Αν σε τέσσερα-πέντε χρόνια δεν έχετε ακόμα δουλειά, βλέπετε ότι δεν μπαίνετε στους θεσμούς ή δεν έχετε προτάσεις ως ανεξάρτητοι, αλλάξτε επάγγελμα. Το είχα σημειώσει στο τετραδιάκι μου και είχα γράψει: 2013, άρα μέχρι το 2018 πρέπει να έχω μπει. Το 2015 ξεκίνησα να δουλεύω, άνοιξα την εταιρεία για να κάνω την πρώτη παράσταση.

Για μένα το χρώμα απλά συμβολίζει πολύ έντονα κάτι. Το μπλε είναι η θάλασσα. Νηνεμία - και σε δέκα δευτερόλεπτα μπορούν να έρθουν τα πάνω κάτω. Ηταν ο απόλυτος παραλληλισμός με τις κρίσεις πανικού, το πώς μέσα σε δέκα λεπτά αλλάζει ο κόσμος όλος.

Στο «Αιματηρό Φούξια» μιλούσα για τις σχέσεις του ζευγαριού. Πώς είμαστε με τον άνθρωπό μας, πώς είμαστε με τους γονείς... Ηθελα ένα χρώμα καυτό, αλλά συγχρόνως γλυκό. Στο «Λευκό» μιλούσα για τον θάνατο. Σκέφτηκα ότι ο θάνατος είναι κάτι που εξαγνίζει και δεν ήθελα να πάω στο μαύρο. Οσο για το «G.O.L.D.», από τη μία πλευρά έχει τον εντυπωσιασμό και τη δόξα και από την άλλη κρύβει μέσα όλους τους πόνους του κόσμου. Αλλιώς είναι το χρυσό στη χώρα όπου κάνουμε τη συνέντευξη, αλλιώς είναι στην Αφρική.

Θα ακολουθήσει το «Black, what a beauty -full catastrophe», ένα έργο που θέλω να κάνω πάνω στην κατάρρευση (collapsology). Τα θέματα που επιλέγω είναι ταμπού. Η κρίση πανικού είναι ένα μικρό ταμπού, δεν αφορά όλο τον πληθυσμό. Τις διαπροσωπικές σχέσεις, τον έρωτα τα έχουμε ζήσει όλοι. Ο θάνατος - δεν αποκλείεται κανείς απ’ αυτόν. Και το θέμα της αποτυχίας το ζούμε από παιδάκια, με την πρώτη μας ζωγραφιά. Οταν μιλάω για την κατάρρευση, ειδικά στην Ελλάδα, βλέπω ότι οι άνθρωποι με κοιτάνε σαν τρελή. Τελικά είναι το πιο ταμπού θέμα, γιατί αρνούμαστε να δούμε αυτό που συμβαίνει γύρω μας, πώς θα είναι τα επόμενα 30 χρόνια, πώς θα είναι η απόλυτη κατάρρευση.

• Τι είναι το καλύτερο στο να ζει κανείς στην Ελβετία και τι στην Ελλάδα;

Στην Ελλάδα είναι οι ανθρώπινες σχέσεις. Η ανθρώπινη επαφή. Βέβαια, στην ηλικία των 40 είναι πολύ διαφορετικά. Είναι μια δεκαετία περίεργη. Στην Ελβετία δεν είναι για να είσαι καλλιτέχνης, είναι ο ιδανικός τόπος να έρθεις να κάνεις άλλο επάγγελμα, όπου θα βγάζεις αρκετά λεφτά και θα επιστρέψεις στην Ελλάδα με μια άλλη ποιότητα ζωής. Είναι βασικό κίνητρο για την πλειονότητα των Ελλήνων που έχουν έρθει εδώ - έχουν έρθει πάρα πολλοί.

Με την κρίση γέμισε η Ελβετία Ελληνες γιατρούς για να κάνουν ειδικότητα. Γιατί στην Ελλάδα περιμένουν μέχρι να γίνουν 50, οπότε κάνουν καριέρα εδώ. Και στις πολυεθνικές. Αλλά στην Ελβετία δεν υπάρχει star system. Για παράδειγμα, θα ήταν μεγάλη ντροπή να σε καλέσει στο γραφείο του ο διευθυντής του φεστιβάλ και να ζητήσει από τον βοηθό του να σου φτιάξει καφέ: θα το κάνει ο ίδιος.

• Πώς είναι να είσαι καλλιτέχνης εδώ;

Πολύ δύσκολο. Εχουμε δύο σχολές στο γαλλικό κομμάτι της Ελβετίας - είχαμε τρεις, η μία κλείνει. Μικρές πόλεις, αρκετά θέατρα για το μέγεθος της πόλης, αλλά όχι στην κλίμακα την ελληνική. Είναι απερίγραπτα ανταγωνιστικό. Αν περίμενα να δουλέψω ως ηθοποιός, θα είχα αλλάξει δουλειά ένα χρόνο αφότου τελείωσα τη σχολή. Ισως το γεγονός ότι γρήγορα πήγα στη σκηνοθεσία βοήθησε στο να έχω δουλειά, αλλά χωρίς σταθερότητα. Το «G.O.L.D.» είναι η πιο μεγάλη παραγωγή που έχουμε κάνει - πάνω από 20 άτομα έχουν προσληφθεί για την παράσταση. Παραείναι μεγάλη για το μέγεθος της εταιρείας μας.

Από το 2017 ετοιμάζεται για να πληρωθούν όλοι όπως πρέπει, μέχρι και την τελευταία ώρα πρόβας. Αλλά κι αυτό ήταν «ατύχημα» ενός διαγωνισμού. Αυτό το έργο ήταν μεταξύ των έξι φιναλίστ του πιο μεγάλου διαγωνισμού που έχουμε στο γαλλικό κομμάτι της Ελβετίας. Γίνεται κάθε δύο χρόνια. Δεν μπορούν πολλοί να συμμετάσχουν γιατί τα κριτήρια είναι δύσκολα. Υποστηρίζουν μεγάλα πρότζεκτ, ο σκοπός είναι να υπάρχουν πολλοί μισθωτοί, να δουλέψει κόσμος.

Το δυσκολότερο είναι πως πρέπει ήδη να έχεις βρει συμπαραγωγούς. Ποτέ δεν έχω κάνει παράσταση που να έχω ήδη τους παραγωγούς. Αυτή είναι η εξαίρεση. Τελικά δεν πήραμε το βραβείο. Αλλά η ιδέα είχε στηθεί για κάτι μεγάλο. Ο μόνος τρόπος να παραμείνει μεγάλο, ήταν να κάνουμε πρόβες τον μισό χρόνο από όσο είχαμε προβλέψει.

* Δημοσιογράφος, σκηνοθέτης και μεταφραστής