Αντιμέτωποι με τη ζωή της μοναχικής μειοψηφίας

Η «Μέσα Χώρα», όπως την ονομάζει, αυτό το συγκινητικό έργο ρίχνει τους προβολείς του στα γηρατειά, τη μοναξιά, την αρρώστια, τις εύθραυστες οικογενειακές σχέσεις, τη φθαρτότητα με την οποία όλοι ερχόμαστε αντιμέτωποι αλλά και όλοι αρνιόμαστε, έκανε πρεμιέρα χθες στην Εθνική Λυρική Σκηνή και συνεχίζει για τέσσερις παραστάσεις στην Αίθουσα «Σταύρος Νιάρχος».

Το σπονδυλωτό αυτό έργο –μια ανάθεση της ΕΛΣ στον συνθέτη–, σε λιμπρέτο Γιάννη Αστερή και σκηνοθεσία Νίκου Καραθάνου διευθύνει ο Ηλίας Βουδούρης. Μαζί με την Ορχήστρα και τη Χορωδία της ΕΛΣ, συμμετέχει ένα all star καστ που αποτελείται από διακεκριμένους λυρικούς τραγουδιστές όπως οι Μαρίνα Κρίλοβιτς, Χάρης Ανδριανός, Θεοδώρα Μπάκα, ερμηνεύτριες που για πρώτη φορά θα ακούσουμε σε παράσταση της Λυρικής –όπως η Σαβίνα Γιαννάτου και η Ελλη Πασπαλά-, ερμηνευτές άνω των 65 ετών, η Διαπολιτισμική Ορχήστρα και τη Χορωδία 65+.

Για τον ξεχωριστό μας σκηνοθέτη Νίκο Καραθάνο «η “Μέσα Χώρα” μιλάει για όσους στο λυκόφως της ζωής τους στραφήκαν προς τα μέσα και πέθαναν από μοναξιά. Γι’ αυτούς που βρήκαν τη σορό τους μετά από καιρό πολύ. Για όσους βλέπαν στον ουρανό μόνο τον αστερισμό του Λύκου. Για όλους όσοι έφυγαν σα μοναχικοί αστέρες όταν η μοναξιά τους ανατινάχτηκε με πάταγο».

Ενώ, ο Γιάννης Αστερής από τη μεριά του, στο λιμπρέτο του «ξετυλίγει δεκαπέντε εικόνες ανθρώπων γύρω από ένα δύσκολο κέντρο: τον θάνατο από μοναξιά... Η κηδεία μιας αθυρόστομης. Ενας άντρας τραγουδάει στη γυναίκα του. Ενας πατέρας και το άρρωστο παιδί του. Μια ασυνήθιστη ξερή για τρεις. Μια κόρη, μια μάνα, ένα σαλόνι γεμάτο χώμα, οι τρεις χάροι...».

Τι είναι όμως για τον Αγγελο Τριαντάφυλλου η όπερα αυτή; «Είναι ο μη τόπος που μας χωράει όλους, μια χαραμάδα χρόνου που κατοικούν όσοι έφυγαν, ο παππούς μου και η γιαγιά μου, οι δικοί σου επίσης, η επίγνωση της διαδρομής μας, οι σύντομες ζωές μας σε τομή, και μια μεγάλη πλατεία που θα συναντηθούμε αργά η γρήγορα όλοι μαζί και θα κοιτάξουμε ελαφρείς τις ζωές μας μέχρι να συμφιλιωθούμε και να γιορτάσουμε. Στη Μέσα Χώρα συναντάμε όλους τους ηλικιωμένους μας, τους ανθρώπους που μας μεγάλωσαν και μας καθόρισαν και τους χρωστάμε τόσα. Ανθρωποι που βρέθηκαν μόνοι σε μια απρόσμενη στροφή της ζωής».

Η μοναξιά της πανδημίας

● Μήπως όμως όλοι δεν βρεθήκαμε σε αυτή τη θέση, στην «απρόσμενη στροφή» της πανδημίας;

Οντως όλοι βιώσαμε τη μοναξιά στην πανδημία. Αλλά διατηρήσαμε τις κυψέλες μας και επικοινωνούσαμε σαν παλαβοί μεταξύ μας, γιατί δεν μπορούσαμε ούτε λεπτό να αντέξουμε μόνοι χωρίς να ακουμπάμε κάπου την απόγνωση που νιώθαμε. Σκέψου, όμως, ότι στους πρωταγωνιστές μας η εκδοχή αυτή δεν υπάρχει. Οι περισσότεροι από τους ηλικιωμένους που πεθαίνουν μόνοι τους δεν έχουν επικοινωνία με οικογένεια ή οικείους. Οι περισσότεροι φίλοι τους έχουν φύγει και όταν ο σύντροφος τους πεθαίνει δεν υπάρχει κανείς να μοιραστούν τη μοναξιά τους. Είναι οι μικρές μονάδες μέσα στις τεράστιες πόλεις που τις απορροφά ο συμψηφισμός σε ένα ποσοστό.

● Αλήθεια ποιους νομίζεις ότι επηρέασαν εντονότερα οι περίοδοι της καραντίνας: τους ήδη αδύναμους και μοναχικούς ή όσους ζούσαν σε μια διαφαινόμενη κανονικότητα;

Νομίζω ότι η πληγή της καραντίνας ήταν σαρωτική οριζόντια. Δύσκολα μπορείς να επιλέξεις. Ωστόσο όταν είσαι δρομέας και την ώρα που πας να τρέξεις το κατοστάρι κάποιος σου δένει τα πόδια, και μόνο από την έκπληξη η πτώση είναι απότομη και επώδυνη. Οπότε, ναι, στην περίοδο αυτή θεωρώ ότι οι φαινομενικά «κανονικοί» της πλειοψηφίας ήρθαν αντιμέτωποι πρώτη φορά με τη ζωή της μοναχικής μειοψηφίας. Και θα ήταν ευχής έργον αν αυτό μπορούσε να δράσει σαν μια αναπάντεχη κεκτημένη γνώση που θα τροποποιούσε τις ζωές μας από τούδε και στο εξής.

● Πες μας πώς περιγράφονται στο λιμπρέτο του έργου οι οικογενειακές σχέσεις;

Οσο πιο πραγματικές και κοντινές μας. Τραυματισμένες, κουρασμένες και ταυτόχρονα απαραίτητες. Αλλά και αίσιες. Σε μία από τις αγαπημένες μου στιγμές στη «Μέσα Χώρα» ο ηλικιωμένος σύζυγος βλέπει τη γυναίκα του που είναι στο κρεβάτι και της τραγουδάει πόσο όμορφα είναι όσα της έχει χαρίσει ο χρόνος πια. Οι ρυτίδες της, το δέρμα της, το πρόσωπό της, το σώμα της.

● Μουσικά πώς περιγράφει κανείς την τρίτη ηλικία;

Δεν περιγράφεις την τρίτη ηλικία καθεαυτή, αλλά τις επιθυμίες τους, τη χαρά τους, τη γιορτή τους, τον πόνο τους, τις αρρώστιες τους, τη σχέση με τα παιδιά τους και πάνω απ’ όλα τη μοναξιά τους. Η μουσική αφηγείται σπονδυλωτές ιστορίες, νησιά μες στη ζωή τους, καθημερινές αλλά ταυτόχρονα εξαιρετικές στιγμές. Και τέλος τους ενώνει όλους ή τουλάχιστον έτσι προτίθεται.

Ενα πακέτο «Ασσος» κι ένα τραπέζι του κουμκάν

● Αρα η μουσική που έγραψες είναι οικεία στη γενιά των πρωταγωνιστών;

Θα σου περιγράψω πώς δημιουργήθηκε η «Μέσα Χώρα». Στην αρχή ξεκινήσαμε με την ιδέα να μιλήσουμε για τον θάνατο των ηλικιωμένων από μοναξιά. Οπότε έπρεπε να βρούμε τραγουδιστές που θα μπορούσαν να αγκαλιάσουν αυτή την ιδέα. Κάναμε μια μεγάλη ακρόαση στην οποία ήρθαν επαγγελματίες και ερασιτέχνες 65+. Επιλέξαμε τους ανθρώπους που μας συγκίνησαν και τους γνωρίσαμε. Μάθαμε τι τους αρέσει, τι τραγουδούσαν ώς τώρα, τι ιστορίες έχουν. Και γράψαμε μια όπερα γι’ αυτούς και από αυτούς. Πολύ περισσότερο από το να πετύχω μια μουσική ομοιογένεια και να τηρήσω ένα προσωπικό μουσικό ύφος με ένοιαζε κάθε μουσική που θα τραγουδηθεί από τους σολίστ μας να είναι η μουσική που τον εκφράζει, με την οποία λάμπει αυτός και λαμπρύνει κι εμάς μαζί του. Οπότε μέρος της μουσικής είναι απόλυτα οικείο σε αυτή τη γενιά.

● Είναι όμως και οικείες οι εικόνες στους θεατές μιας και επιθυμία σου ήταν να τιμήσεις τη γενιά των παππούδων και γιαγιάδων μας. Από τους δικούς σου παππούδες τι θυμάσαι;

Θυμάμαι τον παππού μου να βγαίνει στο μπαλκόνι να καπνίσει «Ασσος» τσιγάρα κι επιστρέφοντας μέσα να του φωνάζει η γιαγιά μου να πάει να πλύνει τα δόντια του αμέσως. Θυμάμαι τον παππού μου να φορτώνεται τη σάκα του Δημοτικού μου, να με παίρνει από το σχολείο και να περπατάμε σπίτι, ενώ εγώ καμάρωνα που ήμουν δίπλα του. Καλοκαίρια στο εξοχικό του να μαζεύεται όλη η γειτονιά στις βεράντες και να παίζουν όλοι κουμκάν, να κάθομαι εγώ δίπλα τους 6 χρόνων και να μη θέλω να πάω για ύπνο. Θυμάμαι τη φροντίδα, την ανιδιοτελή αγάπη, την καλοσύνη και μετά την κούρασή τους, τις αρρώστιες τους. Τον παππού μου να μαραζώνει γεμάτος από καρκίνο στην κοιλιά του όλη, με παρά φύσιν έδρα, στο δωμάτιο του κι εγώ να μην μπορώ να κατανοήσω πως πρέπει να αντιδράσω και να συμπεριφέρομαι σαν νευριασμένος έφηβος. Και μετά τη γιαγιά μου με μορφίνη να προσπαθεί να αντέξει από τις κατακλίσεις σε όλο της το δέρμα από την ακινησία όσο έμενε κατάκοιτη.

Ισχυρές οικογένειες αντικαθιστούν το απόν κράτος

● Πιστεύεις, λοιπόν, πως η δομή της ελληνικής κοινωνίας και οι οικογενειακοί δεσμοί βοηθούν τους ανθρώπους στην τρίτη ηλικία σε σχέση με άλλες χώρες;

Θα σου απαντήσω με ένα πρόσφατο παράδειγμα. Τον χειμώνα εργαζόμουν για τρεις μήνες στη Σουηδία γράφοντας μουσική για μια παράσταση εκεί. Είχα, λοιπόν, αρκετό χρόνο να παρατηρώ τη ζωή, τη νοοτροπία και κυρίως το κοινωνικό κράτος των Σουηδών, τη σχέση πολίτη - κράτους. Δεν έχω ξαναδεί τόσους ηλικιωμένους πολίτες να είναι έξω, να κάνουν κανονικά τα ψώνια τους, τις βόλτες τους, να κοινωνικοποιούνται, να αισθάνονται ασφαλείς. Ολες οι πόλεις εκεί είναι προσβάσιμες με ουσιαστικό τρόπο και όλοι οι πολίτες σέβονται αναπήρους, ηλικιωμένους, μητέρες και πατέρες. Υπάρχουν παντού ειδικά αμαξίδια που επιδοτεί το κράτος σε όσους τα χρειάζονται. Πράγματι, η οικογένεια εκεί σε σχέση με την Ελλάδα είναι απούσα, αλλά το κράτος έχει αναλάβει τη στήριξη των ανθρώπων στην τρίτη ηλικία ουσιαστικά και με πράξεις. Οταν αργότερα συζήτησα με τους συναδέλφους μου εκεί για το κράτος, μου απάντησαν: «Εχουμε εμπιστοσύνη στο κράτος μας και το κράτος έχει εμπιστοσύνη σ’ εμάς». Νομίζω ότι αυτή η διαφορετική νοοτροπία είναι που καθορίζει συνολικά την αντίληψή τους. Φυσικά στην Ελλάδα βλέπεις πολύ πιο ισχυρές οικογένειες, που πρέπει ανά πάσα στιγμή να αντικαταστήσουν το απόν κράτος.

● Γήρας, μοναξιά, αρρώστια, εύθραυστες οικογενειακές σχέσεις... Αφορούν λες μόνο τους ηλικιωμένους αυτά τα ζητήματα ή μήπως θέλεις να «υπενθυμίσεις» στους νεότερους τη φθαρτότητα της ζωής;

Μας αφορούν όλους. Η φθαρτότητα μας επισκέπτεται από την πρώτη στιγμή που αρρωσταίνουμε βαριά και νιώθουμε από παντοδύναμοι ευάλωτοι. Ολοι έχουμε ημερομηνία λήξης. Ωστόσο, δεν θέλω να μιλήσω για το τέλος ούτε στους παππούδες μας ούτε στους νεότερούς μας, θέλω να μιλήσω για τη χαρά της ζωής που πρέπει να κερδίσουμε εκεί που όλα μοιάζουν μάταια και φθαρτά. Μέσα σε μια προδιαγεγραμμένη πορεία και ταυτόχρονα εξίσου απρόβλεπτη, πώς φέγγει η κάθαρσή μας. Στην αρχή αχνά μετά σαν μια μεγάλη γιορτή.

● Τι είναι αυτό που -κατά τη γνώμη σου- εξασφαλίζει σε κάποιον ευτυχισμένα γηρατειά; Τι είναι αυτό που βγάζει θετικό τον απολογισμό της ζωής;

Θα ήθελα πολύ να το ξέρω αυτό. Θα στόχευα κατευθείαν να το εξασφαλιστώ κι εγώ. Το μόνο που μπορώ να πω από απλή παρατήρηση και μόνο είναι ότι οι άνθρωποι που δεν έχουν απωθημένα και ζουν σε ένα υγιές οικογενειακό περιβάλλον φαίνονται ευτυχέστεροι. Προσωπικά θα ήθελα να φωτίσω τα σκοτάδια μου και να μπορώ να θυμηθώ τη ζωή μου με ένα χαμόγελο.

● Κι από τους ανθρώπους της τρίτης ηλικίας, με τους οποίους προετοιμάσατε τη «Mέσα Χώρα», τι κρατάς ως πολύτιμο μάθημα;

Τη γενναιοδωρία τους και την αγάπη τους. Και πάνω απ’ όλα την αξιοπρέπειά τους. Θα ήθελα πολύ μετά από τις παραστάσεις να τους δω πλήρεις. Να νιώσω ότι μπόρεσα έστω και για λίγο να τους προσφέρω κάτι κι εγώ με τη σειρά μου...

📌 «Μέσα Χώρα», Αίθουσα «Σταύρος Νιάρχος» Εθνικής Λυρικής Σκηνής, ΚΠΙΣΝ, 10, 12, 13 Ιουλίου στις 19.30 (Κυριακή: 18.30).

Ενορχήστρωση: Μιχάλης Παπαπέτρου.

Σκηνικά: Ελλη Παπαγεωργακοπούλου, Σωτήρης Μελανός.

Κοστούμια: Αγγελος Μέντης.

Χορογραφία: Αμάλια Μπένετ.

Φωτισμοί: Ελίζα Αλεξανδροπούλου.

Τιμές εισιτηρίων: €10- €60