Η Λένα και τα τέρατα

Ανελέητη σάτιρα, χιούμορ της δεκαετίας του ’80, νεανικές ακολασίες και αμαρτίες γονέων. Μια αγαπημένη οικογένεια, μια αράχνη που βγάζει δηλητήριο, ένα γραφείο κηδειών, ένα εργαστήριο κεραμικής, ένας ευαίσθητος νέος που δεν θέλει να δημιουργήσει κανένα τέρας… Θα τα καταφέρει όμως να αντισταθεί στη μοίρα του ανθρώπου να δημιουργεί τέρατα; Ο βικτοριανός μύθος του Φράνκενσταϊν, του δημιουργού που έπλασε το ανθρωπόμορφο κτήνος, οδήγησε τη Λένα Κιτσοπούλου στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης, όπου από τις 18 Μαΐου έως και αύριο, με αχαλίνωτο σαρκασμό και έναν ατρόμητο θίασο (αποτελούμενο από την ίδια αλλά και τους Νίκο Καραθάνο, Έμιλυ Κολιανδρή, Γιάννη Κότσιφα, Ιωάννα Μαυρέα, Πάνο Παπαδόπουλο κ.ά.) μας παρασύρουν να δούμε το «Φράνκενσταϊν - Ο χαμένος παράδεισος» και να αναρωτηθούμε: Μήπως το τέρας είμαι εγώ; Ή εσύ;

Στην πραγματικότητα η συγγραφέας, σκηνοθέτρια, περφόρμερ, εικαστικός και μοναδική περσόνα του ελληνικού θεάτρου, Λένα Κιτσοπούλου, με τον ανατρεπτικό, ωμό τρόπο της άντλησε πρώτη ύλη από το πιο εμβληματικό μυθιστόρημα τρόμου, προκειμένου να μιλήσει για τα τέρατα της σημερινής καθημερινότητας, για τη μοναξιά, τον ναρκισσισμό, την απελπισία, τη βία, τους σταρ δολοφόνους, τους ηθικούς αυτουργούς που θεωρούνται αθώοι, τον χαμένο παράδεισο της νιότης, τον τρόπο που οι αγίες οικογένειες «στραγγαλίζουν» τα παιδιά τους. Για όλα αυτά δηλαδή που με τον γνώριμο καταιγιστικό της τρόπο μίλησε και σε μας.

● Τι γέννησε αυτά τα τέρατα που βλέπουμε στην παράσταση;

Το μυαλό μου γεννάει τέρατα, τα μάτια μου βλέπουν γύρω τους τέρατα, τα χέρια μου όταν ζωγραφίζουν ζωγραφίζουν τέρατα. Το μυαλό μου, όταν βρίσκομαι σε φάση δημιουργίας ενός έργου ή μιας παράστασης, τρέχει πολύ γρήγορα και καταγράφει συνέχεια περιστατικά που σχετίζονται με το θέμα που καταπιάνομαι. Το τέρας είναι ο ίδιος ο άνθρωπος. Μόνο ο άνθρωπος μπορεί να χτίσει ένα τερατικό κτίριο μέσα σε ένα όμορφο περιβάλλον, ένα πουλί δεν μπορεί να χτίσει μια κακόγουστη φωλιά. Ο άνθρωπος μόνο μπορεί να είναι παράφωνος και ενοχλητικός. Πέρα από τα αυτονόητα τέρατα, τους φονιάδες, βιαστές, δικτάτορες, εγκληματίες, τους οποίους πού και πού, όχι πάντα, αναλαμβάνει η Δικαιοσύνη, ο νόμος, τα δικαστήρια και οι φυλακές, υπάρχουν πολλά νομιμοποιημένα και αποδεκτά τέρατα, τα οποία μεγαλώνουν παιδιά, διδάσκουν σε σχολεία, κυβερνούν ανθρώπους και χαίρουν και ιδιαίτερης εκτίμησης από τον τερατικό τους περίγυρο.

● Αν δεν είχε μεσολαβήσει η πανδημία πώς θα ήταν το τέρας δίπλα μας; Και πώς θα ήμασταν εμείς;

Δεν νομίζω ότι η πανδημία επηρέασε ουσιαστικά κανέναν. Ο άνθρωπος απλώς ευχήθηκε να τελειώσει η πανδημία για να βρεθεί και πάλι εκεί που βρισκόταν, να ξαναπάρει τα λεφτά που έπαιρνε, να ξαναπάει στα μαγαζιά που πήγαινε, να ξαναπιάσει στη δουλειά του το πόστο που είχε. Αυτό που αποκάλυψε η πανδημία είναι ότι ο άνθρωπος νόμιζε πως ήταν καλά πριν από την πανδημία. Αν τώρα ξεσπάσει μια πανούκλα, ο άνθρωπος θα εύχεται να επιστρέψει στον κορονοϊό. Και αν μετά την πανούκλα, τον χώσουν μέσα σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, θα αναπολεί τις χρυσές εποχές της πανούκλας. Ο άνθρωπος δυστυχώς δεν έχει δύναμη να ονειρεύεται οτιδήποτε είναι καλό για εκείνον, θεωρεί ότι το ιδανικό είναι να υποφέρει όλη μέρα για να αντεπεξέρχεται στους λογαριασμούς της ΔΕΗ και του κινητού του τηλεφώνου και νιώθει και ευγνώμων που δεν του έχουν περάσει ακόμα χαλινάρια στον λαιμό. Ζούμε κάτω από ένα παγκόσμιο φασιστικό καθεστώς και δεν καταλαβαίνουμε ότι το πριν που νοσταλγούμε ήταν απλώς ο βατήρας για το σήμερα που μας τρομάζει.

● Υπάρχει σε όλους τους ανθρώπους κρυμμένο ένα τέρας;

Σίγουρα ναι. Ο άνθρωπος είναι ικανός για το καλύτερο και για το χειρότερο. Από ’κεί και πέρα υπάρχουν τα βιώματα, το DNA, η παιδεία, η οικογένεια, τα οποία ανεβοκατεβάζουν τον βαθμό «τερατικότητας» του καθενός μας. Πιστεύω ότι η παραδοχή του «τερατικού» μας εαυτού είναι ένας τρόπος κάπως να τον πολεμήσουμε. Γιατί υπάρχει και το τέρας που λέγεται υποκρισία. Καταπιέζουμε τον τερατικό μας εαυτό για να γίνουμε αποδεκτοί, υπάρχουν άνθρωποι που κάνουν τον σταυρό τους και πηγαίνουν στην εκκλησία και το βράδυ κακοποιούν την οικογένειά τους. Αν αποδέχονταν τον εαυτό τους, θα γλίτωναν τουλάχιστον τη μία από τις δύο δραστηριότητές τους.

● Η οικογένεια Φράνκενσταϊν, όπως παρουσιάζεται στην παράσταση, είναι η «ελληνική» οικογένεια Φράνκενσταϊν;

Νομίζω ότι δεν είναι μόνο ελληνική η οικογένεια αυτή. Μια ταινία που όλοι γνωρίζουμε και λέγεται «Οικογενειακή γιορτή» αναφέρεται στο περιβάλλον της βόρειας Ευρώπης. Κάθε χώρα απλώς έχει άλλον τρόπο έκφρασης. Στην Ελλάδα η επιθετικότητα είναι πιο φωναχτή, στη βόρεια Ευρώπη πιο ψυχρή και εσωστρεφής. Εγώ φυσικά εκφράζω περισσότερο την ελληνικότητα, μιας και από αυτήν εμπνέομαι και η γλώσσα μου αυτήν κλέβει. Είναι αναπόφευκτο. Στο έργο μας υπάρχει μια οικογένεια που δεν αφήνει το παιδί της ελεύθερο. Το τραβάει συνέχεια πίσω. Η αγάπη είναι στα λόγια, η αγάπη λειτουργεί ως δηλητήριο, είναι φόλα καλομαγειρεμένη.

● Δεν υπάρχει κάτι θετικό σε όλη αυτή την παθογένεια;

Δεν νομίζω. Θετικά υπάρχουν στις λίγες εξαιρέσεις όπου λείπει η παθογένεια. Θετικό είναι να μη θες τα παιδιά σου να σε γηροκομήσουν, θετικό είναι να μη θες τα παιδιά σου να ζουν μαζί σου, να μη θεωρείς ότι σου ανήκουν.

● Ας δούμε κάποια θέματα που χρησιμοποιήσατε ως πρώτη ύλη ξεκινώντας από τον χαμένο παράδεισο της νιότης. Δεν είναι ένδειξη αθεράπευτης νοσταλγίας το γεγονός ότι τοποθετούμε πάντα τον παράδεισο στο χθες;

Τον παράδεισο δεν τον τοποθετώ τόσο στη νιότη, όσο στην αθωότητα. Δηλαδή στην περιοχή εκείνη όπου ο άνθρωπος πιστεύει ότι μπορεί να κάνει τα πάντα, ότι οι άλλοι σκέφτονται σαν κι αυτόν, ότι ο έρωτας είναι κάτι που από τη στιγμή που θα μπει μέσα του, θα μπει με τον ίδιον τρόπο και στον άλλον. Ο χαμένος παράδεισος έχει να κάνει με τον φόβο απέναντι στον θάνατο, με την έλλειψη πίστης στη δύναμη του καλού ή στο ότι το όμορφο θα νικήσει το άσχημο. Πυρπολούμαστε από έναν εφιαλτικό αρνητισμό καθημερινά. Εκπαιδευόμαστε στον φόβο. Ζούμε υπό το καθεστώς μιας απειλητικής θρησκείας, αντί να εκπαιδευόμαστε στην αυτοπεποίθηση και στην ελευθερία του πνεύματος.

● Πώς θα μπορούσαμε να παραμείνουμε αθώοι απέναντι σε όλα αυτά;

Για να παραμείνεις αθώος και παραδεισένιος, πρέπει να είσαι τολμηρός πολύ, να έχεις φτερά και να πετάς, να είσαι έτοιμος να καείς ολόκληρος, να πιστεύεις ότι σου ανήκει το θαύμα. Εμείς βομβαρδιζόμαστε από τρόπους πρόληψης και τρόπους προστασίας, οι οποίοι είναι ουσιαστικά η υποταγή μας στον φόβο. Τι είναι ακριβώς αυτή η παγκόσμια ειρήνη και η παγκόσμια υγεία; Πότε υπήρχε για να υπάρχει σήμερα; Πώς ακριβώς θέλουν να μας παρουσιάσουν τον παράδεισο; Με βιταμίνες και εξετάσεις και χάπια και αυτοάνοσα και φοβίες και ψυχιάτρους και μηδέν απόλαυση; Αυτή είναι η πρόταση για την κατάκτηση της ευτυχίας; Η πρόληψη, ο φόβος για τα πάντα και η απαγόρευση του τσιγάρου; Υπάρχει κάτι μέσα σε όλη αυτή την ενημέρωση που να σου λέει να μη φοβάσαι; Η αθωότητα λοιπόν δεν είναι θέμα ηλικίας. Η αθωότητα είναι θέμα εξυπνάδας και αντίστασης απέναντι σε όλο αυτό το τερατικό σύστημα που προτείνει ευτυχίες ανύπαρκτες, αντί να δυναμώνει τον άνθρωπο και να τον ωθεί στην επίθεση.

● Γιατί ποτέ ο παράδεισος δεν ανήκει στο μέλλον;

Στη σπουδαία παραβολή του Αδάμ και της Εύας αναφέρεται η βαθιά σοφία που λέει ότι παράδεισος δεν υπάρχει. Ο άνθρωπος με το που βρέθηκε με ακόμα έναν δίπλα του, κατέστρεψε τον παράδεισο. Δεν είναι ο παράδεισος για τον άνθρωπο, δεν είχε ποτέ μέλλον, ούτε παρελθόν. Το παρελθόν ωραιοποιούμε συνήθως, όχι τον παράδεισο, και το παρελθόν μας μοιάζει παραδεισένιο. επειδή είναι χαμένο για πάντα.

● Οι σταρ δολοφόνοι που αναφέρετε στην παράσταση ποιοι είναι; Και γιατί τους προσδώσαμε αυτήν την ιδιότητα;

Είναι αυτοί που ο κόσμος τούς αποκαλεί με το μικρό τους όνομα. Αυτή η δυστυχία που συμβαίνει, δεν ανήκει όμως στον δολοφόνο, ανήκει σε εκείνους που έχουν ανάγκη να τον βλέπουν και στην άθλια ενημέρωση που εκμεταλλεύεται όλο αυτό και το πουλάει. Είναι τραγικό να περιμένεις μπροστά από μια τηλεόραση τρώγοντας πίτσα, να μάθεις την ερωτική ζωή του Κώστα ή του Γιάννη που τεμάχισε τη γυναίκα του, να θες να μάθεις αν έφαγε γιουβαρλάκια πριν το φονικό και αν είχε εξωσυζυγικές σχέσεις. Πολύ φοβάμαι ότι ο κόσμος, αυτό που υποτίθεται πως καταδικάζει και κατακρίνει, κατά βάθος το ζηλεύει για τη δημοσιότητά του. Αλλιώς δεν μπορώ να εξηγήσω πώς το παρακολουθεί με τέτοιο έρωτα.

Εκείνοι που κακοποιούν με το γάντι

● Tι σημαίνει αλήθεια χιούμορ της δεκαετίας του ’80;

Σημαίνει ότι σήμερα υπάρχει μια μόδα, που δεν υπήρχε το ’80, η οποία ονομάζεται πολίτικαλ κορέκτ και υπάρχει κίνδυνος να μας επιστρέψει σε χουντικές καταστάσεις και λογοκρισίες που ανήκουν σε πολύ επικίνδυνα καθεστώτα. Το να αλλάζουμε όνομα στην μπανάνα και να μην μπορούμε να την πούμε μπανάνα, αλλά να πρέπει να την πούμε κίτρινο μακρυνάρι, και μετά να μην μπορούμε να πούμε ούτε τη λέξη μακρυνάρι, επειδή παραπέμπει σε κάτι το σεξουαλικό και γενικά το να αλλάζουμε ονομασίες στα πράγματα, επειδή νομίζουμε ότι έτσι εξευγενιζόμαστε και σεβόμαστε τον διπλανό μας, είναι μεγάλη υποκρισία. Υπάρχουν πάρα πολλοί άνθρωποι που κακοποιούν με το γάντι, υπάρχουν καθώς πρέπει εγκληματίες και υπάρχουν και κάποιοι με γλώσσα τραχιά, άφοβοι, οι οποίοι προσφέρουν καλοσύνη και μοιράζουν δικαιοσύνη καθημερινά. Αλλάζουμε ονομασίες στα πράγματα και οι καινούργιες ονομασίες που μπαίνουν, πάλι τα διαφοροποιούν, πάλι ένα έξτρα χαρακτηριστικό τούς προσδίδουν.

● Η πολιτική ορθότητα πώς επηρέασε τη σχέση μας με το γέλιο;

Εμένα καθόλου, ίσα ίσα τη χρησιμοποιώ για να γελάω περισσότερο.

● Παρ’ όλα αυτά δε γελάμε σήμερα με τα ίδια αστεία.

Είναι πολύ λεπτή η γραμμή μεταξύ χιούμορ και προσβολής. Χιούμορ μπορεί να κάνει αυτός που έχει χιούμορ. Δεν είναι κατά τη γνώμη μου θέμα λέξεων. Οι λέξεις είναι προσβλητικές ή όχι, αναλόγως με το πώς εκφέρονται, με τι ύφος, μέσα σε ποιο περιεχόμενο, σε ποια στιγμή κ.λπ. Δεν έχουν μειωθεί οι άνθρωποι με χιούμορ στην εποχή μας, το λεξιλόγιο σίγουρα αλλάζει, η γλώσσα εξελίσσεται, αλλά οι άνθρωποι με χιούμορ δεν το χάνουν λόγω εποχής, ίσα ίσα το εμπλουτίζουν. Το αστείο, έτσι κι αλλιώς, είναι το ίδιο πράγμα με το σοβαρό, είναι η άλλη του όψη. Είναι μια ευφυΐα το αστείο: σχολιάζει το τραγικό από ψηλά, έχει πόνο και σεβασμό.