Αυτοκίνητο: σύμβολο πόθου αλλά και καταστροφής

Αυτήν την εποχή στο Λονδίνο συναντάς ατελείωτες ουρές αυτοκινήτων και μηχανών έξω από πρατήρια καυσίμων. Με μια απίστευτη κίνηση η συντηρητική βρετανική κυβέρνηση ανέστειλε τη νομοθεσία περί ανταγωνισμού ώστε οι ανταγωνιστές προμηθευτές καυσίμων και οι εταιρείες να μπορέσουν να συντονιστούν και να ανταλλάξουν πληροφορίες για να αντιμετωπίσουν τις ελλείψεις σε βενζίνη.

Στα διυλιστήρια και στους τερματικούς σταθμούς προμήθειας υπάρχει αφθονία καυσίμων όμως υπάρχει το ζήτημα με τις αλυσίδες εφοδιασμού, εξαιτίας τις έλλειψης οδηγών στον τομέα ειδικά των οδικών μεταφορών.

Κατά κύριο λόγο το Μπρέξιτ και η πανδημία έφερε ελλείψεις στις αγορές (πλήττουν και τον αγροδιατροφικό τομέα επίσης) καθώς η απουσία 100.000 οδηγών φορτηγών έφερε τη βρετανική οικονομία σε μια άνευ προηγουμένου κατάσταση.

Πολλοί κλάδοι προειδοποιούσαν εδώ και μήνες για το τι μέλλει συμβεί και το τι θα ακολουθήσει μέχρι τις πολυπόθητες χριστουγεννιάτικες γιορτές που θα πρέπει να λειτουργήσουν όλες οι αγορές, όμως η απόφαση της βρετανικής κυβέρνησης ήταν να χορηγήσει μόλις 5.000 θεωρήσεις εισόδου σε ξένους οδηγούς για να διευθετήσει την κρίση. Μόλις μια μικρή σταγόνα στον ωκεανό των προβλημάτων.

Μάλιστα η εφημερίδα Guardian έγραψε πως ο βρετανικός στρατός θα μπορούσε να κληθεί να παραδώσει καύσιμα σε πρατήρια βενζίνης που έχουν έλλειψη καυσίμων σε όλη τη χώρα στο πλαίσιο ενός σχεδίου έκτακτης ανάγκης. Αυτό συμβαίνει ήδη, και οι στρατιωτικοί ήδη εκπαιδεύονται.

Στο κέντρο του Λονδίνου η κίνηση μηχανοκίνητων οχημάτων είναι ελάχιστη. Ολοι προτιμούν να μετακινούνται με τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς με αποτέλεσμα οι δρόμοι να είναι γεμάτοι μόνο με πεζούς και ποδηλάτες.

Και αν το κέντρο έχει αδειάσει από αυτοκίνητα οι περιφερειακοί δρόμοι ταχείας κυκλοφορίας και οι αυτοκινητόδρομοι γύρω από τη βρετανική πρωτεύουσα -όπου υπάρχουν και τα περισσότερα πρατήρια καυσίμων με τις μεγάλες ουρές- εξακολουθούν να έχουν αυξημένη ροή και συνήθη μποτιλιαρίσματα.

Το αυτοκίνητο, πέρα από ένα εξυπηρετικότατο απλό μέσο μεταφοράς, αντιπροσωπεύει πλέον ένα από τα φετίχ στην καθημερινότητα και τη ζωή του ανθρώπου.

Ετυμολογικά η λέξη «αυτοκίνητο» προέρχεται από το ουσιαστικοποιημένο ουδέτερο του αρχαίου επιθέτου «αὐτοκίνητος» (αυτός που κινείται μόνος του, με δικές του δυνάμεις, {αὐτός και κινέω}).

Ενα αυτοκίνητο λοιπόν είναι ένα τροχοφόρο μηχανοκίνητο όχημα που χρησιμοποιείται για τη μεταφορά. Κινούνται κυρίως σε δρόμους, έχουν τέσσερις τροχούς, και μεταφέρουν κυρίως ανθρώπους -από ένα έως οκτώ άτομα- παρά αγαθά.

Αρχισαν να χρησιμοποιούνται παγκοσμίως κατά τον 20ό αιώνα και οι ανεπτυγμένες οικονομίες εξαρτώνται από αυτά.

Ιστορικά, το 1886 θεωρείται το έτος γέννησης του αυτοκινήτου όταν ο Γερμανός εφευρέτης Karl Benz (1844-1929), κατοχύρωσε με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας το Benz-Motorwagen όχημά του. Τα αυτοκίνητα έγιναν διαθέσιμα στο πλατύ κοινό στις αρχές του 20ού αιώνα. Ενα από τα πρώτα αυτοκίνητα, ονομαστό προσβάσιμο στις μάζες όχημα ήταν το 1908 Model T, ένα αμερικανικό μοντέλο που κατασκευάστηκε από την Ford Motor Company.

Τα αυτοκίνητα εξαπλώθηκαν και κυριάρχησαν γρήγορα στις ΗΠΑ, όπου αντικατέστησαν άμαξες και καροτσάκια που είχαν υποζύγια ζώα. Στην Ευρώπη και σε άλλα μέρη του κόσμου, η ζήτηση για αυτοκίνητα δεν αυξήθηκε παρά μόνο μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Τα αυτοκίνητα διαθέτουν χειριστήρια για οδήγηση, στάθμευση, άνεση επιβατών και μια ποικιλία φώτων για διάφορες χρήσεις. Στη διάρκεια των χρόνων νέα χειριστήρια προστέθηκαν στα οχήματα, καθιστώντας τα σταδιακά πιο πολύπλοκα, αλλά και πιο αξιόπιστα και ευκολότερα στη χρήση. Κάμερες οπισθοπορείας, κλιματισμός, ηλεκτρονικά συστήματα πλοήγησης και ασφάλειας, αλλά φυσικά και μέσα για την ψυχαγωγία των επιβατών.

Τα περισσότερα αυτοκίνητα κινούνται με κινητήρα εσωτερικής καύσης, που τροφοδοτείται από την καύση ορυκτών καυσίμων. Τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, έγιναν εμπορικά διαθέσιμα τη δεκαετία του 2000 και προβλέπεται να κοστίζουν λιγότερο για αγορά από τα βενζινοκίνητα πριν από το 2025 (!).

Η μετάβαση από ορυκτά καύσιμα σε ηλεκτρικά αυτοκίνητα εμφανίζεται ιδιαίτερα στα περισσότερα σενάρια μετριασμού της κλιματικής αλλαγής

Υπάρχουν και κόστη και οφέλη από τη χρήση αυτοκινήτου. Το κόστος για το άτομο περιλαμβάνει την απόκτηση του οχήματος, πληρωμές τόκων (εάν το αυτοκίνητο χρηματοδοτείται), επισκευές και συντήρηση, καύσιμα, απόσβεση, χρόνο οδήγησης, τέλη στάθμευσης, φόρους και ασφάλιση.

Το κόστος για την κοινωνία περιλαμβάνει τη διατήρηση δρόμων, τη χρήση της γης, την κυκλοφοριακή συμφόρηση, την ατμοσφαιρική ρύπανση, τη δημόσια υγεία, την υγειονομική περίθαλψη και τη διάθεση του οχήματος στο τέλος της ζωής του. Δυστυχώς οι τροχαίες συγκρούσεις είναι η μεγαλύτερη αιτία θανάτων που σχετίζονται με τραυματισμούς παγκοσμίως.

Τα προσωπικά οφέλη περιλαμβάνουν μεταφορά σε οποιοδήποτε χρόνο, κινητικότητα, ανεξαρτησία και ευκολία. Τα κοινωνικά οφέλη περιλαμβάνουν οικονομικά οφέλη, όπως δημιουργία θέσεων εργασίας και πλούτου από την αυτοκινητοβιομηχανία, παροχή μεταφορών, κοινωνική ευημερία από ευκαιρίες αναψυχής-ταξιδιού και δημιουργία εσόδων από φόρους.

Η ικανότητα των ανθρώπων να μετακινούνται με ευελιξία από τόπο σε τόπο έχει εκτεταμένες επιπτώσεις στη φύση των κοινωνιών. Υπολογίζεται πως υπάρχουν περίπου 1 δισεκατομμύριο αυτοκίνητα σε χρήση παγκοσμίως.

Αυτήν την εποχή στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης (ΜοΜΑ) στη Νέα Υόρκη παρουσιάζει την «Automania», μια μεγάλη έκθεση που ερευνά τα παγκόσμια αντικρουόμενα συναισθήματα που αναπτύχθηκαν σε όλους μας ως απάντηση στο φαινόμενο και την κουλτούρα του αυτοκινήτου στον 20ό αιώνα.

Αυτή η έκθεση με εξαιρετικές παρουσιάσεις μοντέλων αυτοκινήτων από τις αρχές του 20ού αιώνα σε συνδυασμό με την τέχνη, είναι σε δυο μέρη, στις γκαλερί του τρίτου ορόφου (4 Ιουλίου 2021 – 2 Ιανουαρίου 2022), στο λόμπι του πρώτου ορόφου και στον Κήπο των Γλυπτών (4 Ιουλίου-10 Οκτωβρίου 2021).

Αποκαλύπτει τον περίπλοκο ρόλο τους, εξετάζοντας σε βάθος ένα αντικείμενο που έχει εμπνεύσει αμέτρητα παραδείγματα καινοτομίας, κοινωνικού μετασχηματισμού και κριτικής συζήτησης μεταξύ σχεδιαστών και καλλιτεχνών που εργάζονται σε ποικίλα μέσα. Ερευνώνται τα οχήματα ως σύγχρονα βιομηχανικά προϊόντα και εικονικά στιλ, διερευνώντας επίσης τις δυσμενείς επιπτώσεις τους στους δρόμους και τα ατυχήματα, στη δημόσια υγεία αλλά και στα οικοσυστήματα του πλανήτη, εστιάζοντας στις οικολογικές καταστροφές στην εποχή του πετρελαίου.

Η απολαυστική παρουσίαση για τους λάτρεις των vintage αυτοκινήτων συγκεντρώνει αυτοκίνητα και ανταλλακτικά, σχεδιαστικά μοντέλα, ταινίες, φωτογραφίες, αφίσες, πίνακες ζωγραφικής και γλυπτά, που κυμαίνονται από τα σχέδια της Γερμανίδας Lilly Reich (1885-1947) στη δεκαετία του 1930 για ένα σωληνωτό ατσάλινο κάθισμα αυτοκινήτου μέχρι το συγκλονιστικό «Orange Car Crash Fourteen Times» του Αντι Γουόρχολ, (Andy Warhol, 1928-1987) όπου τα αυτοκίνητα του σκοτώνουν ανθρώπους.

Η έκθεση φέρνει αλληλοσυγκρουόμενα συναισθήματα σε κάθε επισκέπτη, καθώς υιοθετούνται στάσεις σκεπτικισμού και λύπης. Αλλά η λατρεία και ο ενθουσιασμός υπερτερεί. Τα αυτοκίνητα ακρωτηριάζουν και σίγουρα μολύνουν τον κόσμο μας, όμως μας έχουν δώσει ένα είδος ελευθερίας. Σαγηνεύουν με τις σέξι αεροδυναμικές γραμμές τους και τη λιτή μηχανική τους.

Εδω συναντάμε ένα 30χρονο αυτοκίνητο Ferrari Formula 1, ένα κόκκινο θηρίο ταχύτητας, σχεδιασμένο για να ξεφεύγει απαλά στον δρόμο και να γλιστράει μέσα στον άνεμο, που όμως κάθεται αδρανές σε εσωτερικούς χώρους. Είναι μια δεμένη τίγρη που την ακούς μέσα σου να βρυχάται...

Επίσης τα τοτέμ της μεταπολεμικής οικονομικής επιτυχίας, ένα Fiat Cinquecento, -το μικροσκοπικό αντρικό μοντέλο της ιταλικής εργατικής και μεσαίας τάξης-, ένα Citroën DS (προφέρεται «déesse», που στα γαλλικά σημαίνει θεά), -το άρμα χαμηλών τόνων της γαλλικής αστικής τάξης-, ένα στρατιωτικό τζιπ, -ο απογυμνωμένος πρόγονος του σύγχρονου SUV-, ένα πρόσφατα ανακαινισμένο Volkswagen Type 1 sedan (πιο γνωστό ως Beetle), εξαιρετικά πρακτικά οχήματα, που αντιπροσώπευαν επίσης τις πιο θεμελιώδεις επιθυμίες στην καθημερινή ζωή της μεσαίας τάξης, όπως η ελευθερία, ο ελεύθερος χρόνος και η ανεξαρτησία.

Υπάρχει επίσης η Porsche 911 του 1965, ένα «μυώδες» μηχανικό θαύμα αισθητικής, που σχεδιάστηκε για να «πυροβολήσει» το τοπίο σαν σφαίρα.

Το μουσείο κοιτάζει με αγάπη στο παρελθόν σε μια εποχή που το τιμόνι ήταν ένα μεγάλο βήμα στο ταξίδι της ανθρωπότητας προς την ελευθερία. Εχουν αλλάξει τις ιδέες μας για την κινητικότητα, συνδέοντάς μας με τις μεγάλες αποστάσεις με προσδοκίες για ολοένα μεγαλύτερες ταχύτητες. Δυστυχώς οι μηχανές εσωτερικής καύσης και τα ορυκτά καύσιμα έφεραν την πετρελαϊκή κρίση και την περιβαλλοντική καταστροφή μέχρι την κλιματική αλλαγή που βιώνουμε.

Τα αυτοκίνητα, σύμβολα πόθου αλλά και καταστροφής, υποσχέθηκαν ότι θα κατακτήσουν τη γη και θα μας οδηγήσουν στη Γη της Επαγγελίας, αλλά θα καταλήξουν να δημιουργήσουν έναν κόσμο που δεν έχει αρκετό χώρο και αέρα για να τα φιλοξενήσει.

?«Automania», στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης (ΜοΜΑ), Νέα Υόρκη. Μέχρι 2 Ιανουαρίου 2022