Μετά τη δολοφονία του Αφροαμερικανού Τζορτζ Φλόιντ από αστυνομικούς στις 25 Μαΐου 2020 στη Μινεάπολη της Μινεσότα και το παγκόσμιο κίνημα Black Lives Matter που απλώθηκε σε όλες τις γωνιές αυτού του κόσμου, παρά τις απαγορεύσεις και την καραντίνα λόγω της πανδημίας Covid-19, πολλά μουσεία, γκαλερί, καλλιτέχνες, επιμελητές εκθέσεων και άνθρωποι της Τέχνης γενικότερα προσπαθούν να αναδείξουν τη βία και τη σκληρότητα της αποικιοκρατίας και του δουλεμπορίου που τραυμάτισαν ανεπανόρθωτα τη συλλογική συνείδηση αυτού του κόσμου.
Αρπάζοντας την ευκαιρία, το υπέροχο Rijksmuseum, το εθνικό μουσείο της ολλανδικής πρωτεύουσας, μπόρεσε να συγκεντρώσει από τις ανεπανάληπτες συλλογές του, να βγάλει στη θέα και να προσφέρει στο κοινό 140 αντικείμενα που κυμαίνονται από πορτρέτα του Ρέμπραντ (1606-1669) μέχρι ανθρώπινα περιλαίμια και αλυσίδες αστραγάλου, σε μια μεγάλη έκθεση με τον απλό, μεστό τίτλο «Slavery» (Σκλαβιά).
Αν και το μουσείο παρέμενε κλειστό κατά τη διάρκεια της πανδημίας, στους δύο προηγούμενους μήνες που ξανάνοιξε τις πόρτες του με αυστηρά μέτρα για το κοινό κατάφερε να συγκεντρώσει πλήθος θεατών για να αναδείξει ένα πραγματικά ευαίσθητο θέμα για την ολλανδική ψυχή.
Οι πάντα ανήσυχοι επισκέπτες στέκονται με δέος στην είσοδο της έκθεσης κάτω από πέντε καμπάνες που κρέμονται στη σειρά. Συγκεντρωμένες από τις πρώην ολλανδικές αποικίες Batavia (Ινδονησία), Curaçao (Κουρασάο), Suriname (Σουρινάμ), Cape of Good Hope (Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας)και Demerara (Ντεμεράρα, τμήμα της Γουιάνας), οι καμπάνες σηματοδοτούν το τεράστιο εύρος της ολλανδικής δουλείας και αποικιοκρατίας από τον 17ο έως τον 19ο αιώνα.
Ψηλά στη θέση τους, οι καμπάνες φαίνονται βαριές και παράξενα δυσοίωνες, αλλά συγχρόνως μακρινές και βουβές. Η αρχική τους λειτουργία μπορεί να ήταν ο έλεγχος κάθε στιγμής στη ζωή των σκλαβωμένων ανθρώπων, που προκαλούσαν με τον ήχο τους όλα τα σκληρά και αποτρόπαια συναισθήματα εξαναγκασμού, αλλά τώρα, ως αδρανή μουσειακά αντικείμενα, ενσωματώνουν την πρόκληση κάθε έκθεσης που αντιμετωπίζει κατάματα την ιστορία: να μπορέσει να μεταφερθεί η βία της δουλείας και της αποικιοκρατίας, διδάσκοντας πως η ευρωπαϊκή υπεροχή έφερε μόνο μίσος, αίμα και ξεριζωμό και δεν χρειάζεται ποτέ μα ποτέ να επαναληφθεί.
Οι τρεις επιμελήτριες της έκθεσης επέλεξαν να αντιμετωπίσουν τις ουσιαστικές προκλήσεις στη θεματολογία, οργανώνοντας την έκθεση γύρω από δέκα ιστορίες ανθρώπων που εμπλέκονται στο εμπόριο σκλάβων με διαφορετικούς τρόπους. Φυσικά, το φόντο της έκθεσης είναι το ίδιο το Rijksmuseum, του οποίου τα αντικείμενα που έχει στην κατοχή του κάποτε θεωρούνταν εμβληματικά της «Χρυσής Εποχής» (17ος αιώνας). Ως θεσμός εδραιωμένος στην ολλανδική εθνική ταυτότητα, το μουσείο έχει συνήθως αποφύγει να αντιμετωπίσει τους τρόπους με τους οποίους η συλλογή του ενσαρκώνει τον πλούτο που οι Κάτω Χώρες «έβγαλαν» από τις αποικίες μέσω της δουλείας. Η στρατηγική της έκθεσης σχεδιάστηκε ως ένα απόσπασμα μιας συνολικής προσπάθειας να μεταφέρει με τον καλύτερο και πιο αληθινό τρόπο τις προοπτικές των σκλαβωμένων ανθρώπων.
Η έκθεση, που θα διαρκέσει μέχρι τις 28 Φεβρουαρίου 2022, ξεκινά με μια πραγματικά εντυπωσιακή εγκατάσταση πολλαπλών μέσων του Romuald Hazoumé (1962) με τίτλο «La Bouche du Roi» (1997-2005). Τα κύρια συστατικά της Bénin είναι 304 «μάσκες» φτιαγμένες από μαύρα πλαστικά δοχεία βενζίνης που σχηματίζουν όλες μαζί ένα σκάφος μεταφοράς σκλάβων, ένα CD με ήχους και φωνές και μια ταινία μικρού μήκους που περιγράφει τη ζωή των μοτοσικλετιστών που μεταφέρουν βενζίνη μεταξύ Bénin (Μπενίν, πρώην Δαχομέη) και Νιγηρίας, μια μορφή σύγχρονης δουλείας που συνεχίζεται.
Το έργο είναι ένας προπομπός των δέκα ιστοριών που ακολουθούν.
Η πρώτη από αυτές είναι του João, που απήχθη στην Αφρική και μεταφέρθηκε στη Βραζιλία. Στο κέντρο του δωματίου βρίσκονται αλυσίδες για τα πόδια σχεδιασμένες να περιορίζουν τους σκλαβωμένους ανθρώπους.
Η επόμενη ιστορία είναι του Wally, ο οποίος εργάστηκε σε μια φυτεία ζάχαρης στο Σουρινάμ. Με την ιστορία του, η έκθεση φωτίζει το βασανιστικό έργο που σχετίζεται με την παραγωγή ζάχαρης, καθώς και εφιστά την προσοχή στις τεχνολογίες ελέγχου που ασκούνταν εξ αποστάσεως από το ολλανδικό κράτος σε έναν ιδιοκτήτη φυτείας.
Στη συνέχεια, η έκθεση στρέφει το βλέμμα της στη συλλογή του Rijksmuseum, με την ιστορία της Oopjen, μιας πλούσιας Ολλανδής που επωφελήθηκε από τη συμμετοχή των δύο συζύγων της στη δουλεία και το εμπόριο ανθρώπινων ψυχών. Μεγάλοι πίνακες της Oopjen και του πρώτου της συζύγου –των μεγαλύτερων πορτρέτων που ζωγράφισε ποτέ ο Ρέμπραντ– κυριαρχούν στον χώρο. Σε αυτή τη συνάντηση με το έργο του Ρέμπραντ οι επισκέπτες καλούνται να σκεφτούν πώς αποκτήθηκε ο πλούτος και τι έφερε τη λαμπρότητα των ενδυμάτων αυτών των ανθρώπων. Αναρωτιέται ο επισκέπτης, προβληματίζεται σε ποιες πραγματικά ανθρώπινες υπάρξεις και απώλειες βασίστηκε η άνθηση της κοινωνίας στις Κάτω Χώρες εκείνες τις εποχές.
Η αστική ζωή στην Ολλανδία περνά μέσα από την ιστορία του Paulus, ο οποίος εργάστηκε ως υπηρέτης στο σπίτι του Nassau La Lecq. Ενα χρυσό κολάρο με το εθνόσημο των Nassau –το οποίο χαρακτηριζόταν «κολάρο για σκύλους»(!)– εμφανίζεται δίπλα σε μια προτομή του 18ου αιώνα, ενός «Αφρικανού» άνδρα που φορούσε παρόμοιο κολάρο, αλλά και έναν πίνακα στον οποίο ένας μαύρος τυμπανιστής που ακόμη και ως ζωτικό μέλος ενός συντάγματος ιππικού φορά το ίδιο αποτρόπαιο χαρακτηριστικό αξεσουάρ.
Η ιστορία του Van Bengalen δεν αφορά ένα άτομο, αλλά περιγράφει τους τρόπους που πολλοί άνθρωποι αιχμαλωτίστηκαν στον κόλπο της Βεγγάλης, υποδουλώθηκαν, τους απήγαγαν και μεταφέρθηκαν στην Ινδονησία, στα νησιά Μπάντα και στην αποικία του Ακρωτηρίου. Το δίκτυο της σκλαβιάς και της αποικιοκρατίας που άπλωνε τα πλοκάμια του σε όλο τον κόσμο αποδεικνύεται από τη χρήση του ονόματος Van Bengalen σε έναν κόσμο που εκμεταλλευόταν ανελέητα ανθρώπους υπό την κρατική εταιρεία VOC (Dutch East India Company).
Η εξέγερση, η άρνηση και η χειραφέτηση αποτελούν έναν σύνδεσμο των πέντε τελευταίων ιστοριών. Ο Surapati διέφυγε από τη σκλαβιά, οδήγησε μια ομάδα πολεμιστών και σκοτώθηκε στη μάχη εναντίον του στρατού της VOC. Πολλά ιστορικά κείμενα αλλά και πολλές αφηγήσεις που πέρασαν παραδοσιακά από στόμα σε στόμα στην Ινδονησία αναφέρονται στα επιτεύγματά του και στους αγώνες του.
Η ιστορία της Sapali μιλά για μια διαφορετική «εξέγερση». Κατάφερε και απέδρασε από μια φυτεία στο Σουρινάμ αφού έκρυψε ρύζι στα πλεγμένα μαλλιά της, έτσι ώστε αυτή και οι σύντροφοί της να έχουν μια πηγή τροφής όταν θα ήταν ασφαλείς. Σήμερα, αυτή η ποικιλία ρυζιού –Sapali and Milly– εξακολουθεί να καλλιεργείται από τους κατοίκους του Okanisi στο Σουρινάμ.
Ο Tula, σκλάβος σε μια φυτεία στο Κουρασάο, εμπνεύστηκε από την απελευθέρωση του Σεν-Ντομίνγκ (σημερινή Αϊτή) και τους μαχητές της ελευθερίας. Υποστήριξε την κατάργηση της δουλείας στο Κουρασάο με βάση τις αρχές που προωθήθηκαν από τον ευρωπαϊκό Διαφωτισμό. Οταν τα επιχειρήματά του απορρίφθηκαν από τους τοπικούς άρχοντες, οδήγησε τους σκλαβωμένους σε εξέγερση, που όμως έφερε και την εκτέλεσή του από την αποικιακή κυβέρνηση.
Ο Dirk, αν και Ολλανδός, υπήρξε υπέρμαχος της κατάργησης της δουλείας, όμως ήταν τελικά και ανίκανος να καταλάβει τι πραγματικά σημαίνει απελευθέρωση. Ενώ προώθησε το τέλος της δουλείας, στο τέλος απελπίστηκε από την απροθυμία των απελευθερωμένων σκλαβωμένων ανθρώπων να παραμείνουν(!) στην υπηρεσία του.
Η τελευταία ιστορία της έκθεσης είναι για τη Lohkay, μια σκλαβωμένη γυναίκα που διέφυγε από ένα ορυχείο-ράντσο διαμαντιών. Συνελήφθη και το ένα στήθος της ακρωτηριάστηκε ως τιμωρία. Απτόητη, διέφυγε για άλλη μια φορά και παρέμεινε ελεύθερη. Η συγκινητική ιστορία της διατηρείται στην προφορική παράδοση και φέρνει ακόμα ρίγη δέους και μεγαλοσύνης του ανθρώπινου πόθου για ελευθερία.
Η έκθεση παρουσιάζει την αληθινή ιστορία της ολλανδικής «χρυσής εποχής». Ο βασιλιάς Willem-Alexander επισκέφθηκε την έκθεση και μάλιστα η παρουσία του εκεί μεταδόθηκε ζωντανά από την εθνική τηλεόραση. Αν και το μουσείο δεν είχε καμιά πρόθεση να πάρει μέρος σε μια πολιτική και πολιτιστική συζήτηση για όλη αυτήν τη σκοτεινή και απάνθρωπη εποχή, εκείνος θέλησε να αναδείξει τη σημασία της έκθεσης για την ολλανδική κοινωνία. Ο πλούτος που αποκτήθηκε με τη σκληρότητα και τις καταδικαστέες συμπεριφορές αφορά όλους όσοι ζουν στην όμορφη χώρα με τα κανάλια, από όποια γωνιά της Γης κι αν κατάγονται.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας