Βουτιά στο άπειρο και στις αντανακλάσεις

Η ζωή στο Λονδίνο μπαίνει σε καλοκαιρινούς ρυθμούς. Δειλά και σταθερά προσπαθεί και η καθημερινότητα να επιστρέψει καθώς η πανδημία υποχωρεί λόγω του προγράμματος εμβολιασμών αλλά και των παρατεταμένων για καιρό περιοριστικών μέτρων.

Με ενθουσιασμό δέχονται οι πολίτες τις ανακοινώσεις για μηδενικούς θανάτους εξαιτίας της Covid-19, έχοντας όμως στραμμένη την προσοχή τους στις προειδοποιήσεις των ειδικών για τη νέα ινδική μετάλλαξη που σπέρνεται ήδη στην κοινότητα και χτυπά δυνατά συναγερμό για τρίτο κύμα πανδημίας.

Ενώ υψηλές θερμοκρασίες καλύπτουν το μεγάλο νησί του Βορρά, οι καλοκαιρινές διακοπές για τους Βρετανούς στον ευρωπαϊκό ηλιόλουστο Νότο παραμένουν σχέδια επί χάρτου καθώς η υποχρεωτική καραντίνα της επιστροφής με τα πολλαπλά προπληρωμένα μοριακά τεστ αναβάλλουν μέχρι νεωτέρας τις μετακινήσεις.

Οι Λονδρέζοι, με τον φόβο ενός νέου εγκλεισμού και περιοριστικών μέτρων, κινούνται με ευχαρίστηση σε όλα τα πλάτη της βρετανικής πρωτεύουσας απολαμβάνοντας τις «παραδοσιακές» συνήθειές τους. Οι παμπ γεμίζουν, τα πάρκα ασφυκτιούν και τα γυμναστήρια «αναστενάζουν».

Στα μεγάλα εμπορικά κέντρα και καταστήματα επέστρεψαν οι πελάτες, τηρουμένων των αποστάσεων και της υποχρεωτικής χρήσης μασκών για εργαζόμενους και πελάτες, με χρονοβόρες ουρές αναμονής.

Συγκρατημένα ξεκινούν μουσικές συναυλίες και ψυχαγωγικά δρώμενα, με τα μουσεία και τις γκαλερί να εξαγγέλλουν ευτυχώς νέες αλλά και εξ αναβολής εκθέσεις και εκδηλώσεις, παραμένοντας όμως σε ένα ιδιότυπο καθεστώς με λίγους θεατές και «σφιχτά» υγειονομικά πρωτόκολλα.

Η τέχνη! Ενα αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής στο πολυπολιτισμικό Λονδίνο, που τη συναντάς καθημερινά, σε όλες της τις εκφάνσεις και βαθμούς κάθε δευτερόλεπτο στην κατά τα άλλα θορυβώδη ζωή της πόλης.

Οταν πριν από λίγο καιρό επισκέφθηκα μεγάλο κατάστημα γνωστής σουηδικής εταιρείας στο Νορθ Γκρίνουιτς, προχωρώντας στην έξοδο λίγο πριν από τα ταμεία με έκπληξη και ευχαρίστηση διαπίστωσα πως είχαν δημιουργήσει έναν μικρό χώρο, μια μικρή σκοτεινή εσοχή που την είχαν «ντύσει» με καθρέφτες δημιουργώντας έναν άπειρο χώρο με το πολλαπλό είδωλο καλοσχεδιασμένου, μοντέρνου φωτιστικού τους να «φεύγει μακριά». Το στιγμιαίο «ταξίδι» σε συνεπαίρνει και σε χαλαρώνει παρά την κατάσταση... εγρήγορσης που βρίσκεσαι λόγω της «διαδικασίας» αγορών των καταναλωτικών αγαθών.

Ο νους βέβαια πηγαίνει αυτόματα στην υπέροχη Γιαπωνέζα δημιουργό Γιαγιόι Κουσάμα (Yayoi Kusama, 1929) και τα απίθανα έργα της με τους αντικαθρεφτισμούς. Η σειρά εγκαταστάσεων «Infinity Mirrors» είναι ξακουστή καθώς δημιουργεί σαγηνευτικούς κόσμους ψευδαίσθησης του απείρου.

Αυτόν τον καιρό, μετά από έναν ολόκληρο χρόνο αναμονής, στη μεγάλη Πινακοθήκη Μοντέρνας Τέχνης, Tate Modern, στην καρδιά του Λονδίνου παρουσιάζεται μια σπάνια ευκαιρία να ζήσουμε –με όλη τη σημασία της λέξης– δύο από τα αξιοθαύμαστα Infinity Mirror Rooms της θρυλικής Γιαγιόι. Αυτές οι συναρπαστικές εγκαταστάσεις μάς μεταφέρουν στο μοναδικό όραμα των ατελείωτων αντανακλάσεων της Κουσάμα.

Η ειδική αυτή έκθεση είχε προαναγγελθεί για τον Μάιο 2020 με αφορμή την επέτειο των εορτασμών για τη συμπλήρωση 20 χρόνων λειτουργίας από τα εγκαίνια του πρωτοποριακού μουσείου σύγχρονης τέχνης. Ομως λόγω κορονοϊού όλα, εκθέσεις και εκδηλώσεις, αναβλήθηκαν και τώρα ήρθε η ώρα να δοθούν στο κοινό.

Η Tate Modern αποτελεί μέρος του δικτύου πινακοθηκών Tate στην Αγγλία, που περιλαμβάνει τη ναυαρχίδα Tate Britain, την Tate Λίβερπουλ και την Tate Σεντ Αϊβς. Στεγάζουν σημαντικές συλλογές της τέχνης και στέκουν παγκόσμια ως πρωτοποριακά σημεία αναφοράς.

Ακριβώς δίπλα στη ροή του Τάμεση, στο Bankside, η Tate Modern στεγάζεται από το 2000 σε ένα παλιό εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που ανοικοδομήθηκε.

Το 2012 τα υπόγειά της ενώθηκαν αρμονικά με τα υπόγεια ενός γειτονικού παλιού κτιρίου στα νότια –ανήκε σε παλιά ναυτιλιακή εταιρεία και ήταν αποθηκευτικές δεξαμενές πετρελαίου, γνωστός σήμερα ως εικαστικός χώρος «The Tank»– που έμελλε το 2016, αφού κατασκευάστηκε το Blavatnik Building, ένα νέο οικοδόμημα να γίνει η νέα επέκταση της πινακοθήκης που στεγάζει τις μόνιμες συλλογές. Το υπέροχο 11 ορόφων νέο, ανακατασκευασμένο «Switch» κτίριο, αληθινό κόσμημα, δένει εξαιρετικά με το παλαιότερο αλλά και με τον περιβάλλοντα χώρο στα ντοκ του ποταμού. Η παλιά τσιμινιέρα του εργοστασίου στέκει περήφανα και ενωτικά με το όλο σύνολο.

Ενα από τα αξιοθαύμαστα της πινακοθήκης είναι πως στο κέντρο και σε όλο το μήκος του παλιού εργοστασίου ηλεκτρικής ενέργειας εκτείνεται το Turbine Hall, η αίθουσα που φιλοξενούσε τις ηλεκτροπαραγωγούς τουρμπίνες. Πρόκειται για έναν τεράστιο εσωτερικό στεγασμένο χώρο 6 ορόφων, έκτασης 3.400 τετραγωνικών μέτρων, που στα επίπεδα 1 και 4 κόβεται από γέφυρες που ενώνουν τα δύο κτίρια, το παλιό με το νέο. Ο όμορφος αδιαίρετος χώρος από τη δυτική είσοδο είναι κεκλιμένος, σαν ράμπα, ενώ το ανατολικό επίπεδο άκρο του χρησιμοποιείται για να φιλοξενεί εξαιρετικά μεγάλα έργα τέχνης λόγω του ασυνήθιστου ύψους του. Κάθε χρόνο η Tate έχει καθιερώσει μεταξύ Οκτωβρίου και Μαρτίου η χαοτικά υπέροχη αίθουσα να χρησιμοποιείται ώστε να προβάλλονται μεγάλα ειδικά έργα σύγχρονων καλλιτεχνών.

Θαύμα αρχιτεκτονικής και εικαστικής λειτουργικότητας η Tate Modern, με τα «ανακυκλώσιμα» κτίριά της, συγκεντρώνει το απαύγασμα της πρωτοπορίας στη μοντέρνα και σύγχρονη τέχνη, πάντα θέτοντας προβληματισμούς και στόχους για το παγκόσμιο γίγνεσθαι. Από τότε που εγκαινιάστηκε επίσημα από τη βασίλισσα Ελισάβετ καλωσόρισε σχεδόν 100 εκατομμύρια επισκέπτες. Το 2018 ξεναγήθηκαν περισσότεροι από 5,8 εκατομμύρια επισκέπτες στις αίθουσες και γκαλερί της. Το 2020 λόγω της πανδημίας παρέμεινε κλειστή για 173 ημέρες και δέχτηκε μόλις 1.432.991 επισκέπτες.

Στον τέταρτο όροφο, στην «The George Economou Gallery», αυτές τις μέρες και μέχρι τις 12 Ιουνίου 2022, για έναν ολόκληρο χρόνο δηλαδή, εγκαταστάθηκε για χάρη της επετείου το άπειρο σύμπαν που δημιουργεί η θρυλική 92χρονη Γιαγιόι Κουσάμα.

Η πρώτη θεματική δημιουργία είναι το δωμάτιο «Filled with the Brilliance of Life» (Γεμάτο με τη λαμπρότητα της ζωής), μία από τις μεγαλύτερες εγκαταστάσεις της Κουσάμα μέχρι σήμερα, η οποία αρχικά φτιάχτηκε για την αναδρομική της έκθεση το 2012 στην Tate Modern.

Οι επισκέπτες περνούν μέσα από έναν διάδρομο ντυμένο με πλακάκια καθρέφτη. Οι τοίχοι και η οροφή του δωματίου αντικατοπτρίζονται επίσης ντυμένοι με καθρέφτες, και το δάπεδο που περιβάλλει τον διάδρομο είναι καλυμμένο με μια ρηχή λίμνη νερού. Κρεμαστά από την οροφή υπάρχουν εκατοντάδες μικρά, στρογγυλά φώτα LED που αναβοσβήνουν σε έναν χρονομετρημένο προγραμματισμό, με διαφορετικές χρωματικές αναλαμπές κάθε φορά. Τα φωτεινά στίγματα στο κατά τα άλλα σκοτεινό δωμάτιο φαίνεται να αντανακλούν ατέλειωτα στους καθρέφτες και το νερό, δίνοντας στον θεατή την εμπειρία να βρίσκεται σε έναν φαινομενικά ατελείωτο χώρο. Οπως υποδηλώνει το δεύτερο μέρος του τίτλου του μεγαλειώδους έργου, επιδιώκει να απεικονίσει τη ζωή ως μια «λαμπρή» εμπειρία.

Συνοδεύεται από το «Chandelier of Grief» (Πολυέλαιος της θλίψης), ένα δωμάτιο που δημιουργεί την ψευδαίσθηση ενός απέραντου σύμπαντος περιστρεφόμενων πολυελαίων. Εξωτερικά πρόκειται για μια λευκή εξαγωνική δομή, ύψους σχεδόν τεσσάρων μέτρων. Ο θεατής εισέρχεται στο δωμάτιο μέσω μιας συρόμενης πόρτας και μόλις αυτή κλείσει πίσω του, βρίσκεται σε περιβάλλον αντικατοπτρισμών στο οποίο υπάρχει μία μοναδική πηγή φωτός, δηλαδή ένας πολυέλαιος σε μπαρόκ στιλ που αναρτάται πάνω από το ύψος του κεφαλιού του θεατή, από την οροφή της κατασκευής.

Ο πολυέλαιος είναι στερεωμένος σε περιστρεφόμενο μηχανισμό και σε συνδυασμό με τα τρεμοπαίγματα των αντανακλάσεων, τα παλμικά φώτα και τα κατοπτρικά τοιχώματα, δημιουργείται ένα αποσταθεροποιητικό αλλά μαγευτικό αποτέλεσμα. Κομψός και διφορούμενος ο τίτλος του έργου, αν και δεν αντιπροσωπεύει κάποιο συγκεκριμένο γεγονός στην προσωπική ζωή της Κουσάμα, λειτουργεί σύμφωνα με το ενδιαφέρον της ώστε να εκπροσωπούνται μέσω της σύνθετης ψυχολογικής κατάστασης στην τέχνη της έννοιες όπως το πένθος.

Μαζί εκτίθεται μια μικρή παρουσίαση φωτογραφιών και μικρών ταινιών –μερικές εκτίθενται για πρώτη φορά– οι οποίες αναδεικνύουν το ιστορικό πλαίσιο που έχει δημιουργηθεί παγκόσμια για το αριστουργηματικό φαινόμενο που ενυπάρχει μέχρι σήμερα στις εγκαταστάσεις με τους καθρέφτες της Κουσάμα.

Γεννημένη στο Ματσουμότο της Ιαπωνίας, η Κουσάμα απέκτησε παγκόσμια προβολή στη δεκαετία του 1960 στη Νέα Υόρκη, με την ευρεία δημιουργική πρακτική της που περιλαμβάνει εγκατάσταση, ζωγραφική, γλυπτική, σχέδιο μόδας και γραφή. Είναι γνωστή στο ευρύ κοινό από τα γλυπτά της, τις κολοκύθες της και τη ζωγραφική με πουά. Ολοι την απολαμβάνουμε να ενσωματώνεται μέσα στις δημιουργίες της με τα έντονα χρώματα. Το 1965 χρησιμοποίησε για πρώτη φορά στα έργα της καθρέφτες και μετέτρεψε τους πίνακές της σε μια αντιληπτική εμπειρία.

Οι κρυστάλλινοι κόσμοι της είναι ένα ταξίδι ενδοσκόπησης, καθώς μπαίνοντας στα δύο δωμάτια αιωρείσαι στην ψυχεδελική βιωματική τέχνη της. Συζητήσεις και προβληματισμοί για το μέλλον του πλανήτη, του κόσμου μας και του ανθρώπου στο άπειρο σύμπαν μέσα από το σχεδιαζόμενο μέλλον ανοίγουν δυναμικά από το έργο της. Ενα είναι σίγουρο, πως η γεμάτη εμπειρίες τέχνη της θα συνεχίζει να μας οδηγεί επ’ αόριστον στο άπειρο με και χωρίς ψευδαισθήσεις.

? «Yayoi Kusama: Infinity Mirror Rooms», στην Tate Modern του Λονδίνου. Μέχρι 12 Ιουνίου 2022. 

? Μένουμε ασφαλείς! Λόγω της πανδημίας που έφερε μεγάλο πρόβλημα στις μετακινήσεις, μπορούμε να απολαμβάνουμε διαδικτυακά εκθέσεις και συλλογές.