Οικολογική συνείδηση και σύγχρονοι καλλιτέχνες

Οικολογία, κλάδος της βιολογίας, της επιστήμης που μελετά τους ζωντανούς οργανισμούς και ερευνά τις σχέσεις μεταξύ τους και του περιβάλλοντός τους.

Η έννοια του περιβάλλοντος περιλαμβάνει και όλους τους άλλους γύρω οργανισμούς αλλά και τον φυσικό κόσμο. Περιλαμβάνει επίσης σχέσεις μεταξύ ατόμων εντός ενός πληθυσμού και μεταξύ ατόμων διαφορετικών πληθυσμών. Αυτές οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ ατόμων, μεταξύ πληθυσμών και μεταξύ οργανισμών και του περιβάλλοντός τους σχηματίζουν οικολογικά συστήματα ή οικοσυστήματα.

Η οικολογία έχει οριστεί και διαφορετικά, ως «η μελέτη των σχέσεων των οργανισμών με το περιβάλλον τους και μεταξύ τους», ως «η οικονομία της φύσης» και ως «η βιολογία των οικοσυστημάτων».

Η οικολογία είναι η ένωση πολλών τομέων μελέτης, επειδή ο ορισμός της είναι τόσο περιεκτικός και φυσικά υπάρχουν πολλά είδη σχέσεων μεταξύ οργανισμών και του γύρω περιβάλλοντός τους. Οταν μιλάμε για οργανισμούς μπορεί να σημαίνει μεμονωμένα άτομα, ομάδες ατόμων, όλα τα μέλη ενός είδους, το άθροισμα πολλών ειδών ή τη συνολική μάζα των ειδών (βιομάζα) σε ένα οικοσύστημα.

Ο όρος περιβάλλον περιλαμβάνει όχι μόνο φυσικά και χημικά χαρακτηριστικά αλλά και το βιολογικό περιβάλλον, το οποίο περιλαμβάνει ακόμη περισσότερους οργανισμούς.

Τα θέματα ενδιαφέροντος στην οικολογία, λοιπόν, περιλαμβάνουν τη βιοποικιλότητα, τη κατανομή, τη βιομάζα και τους πληθυσμούς των οργανισμών, καθώς και τη συνεργασία και τον ανταγωνισμό εντός και μεταξύ των ειδών.

Τα οικοσυστήματα είναι δυναμικά αλληλεπιδρώντας με άλλα συστήματα οργανισμών, είναι οι κοινότητες που συνθέτουν αλλά και τα μη ζωντανά συστατικά του περιβάλλοντός τους. Οι διαδικασίες του οικοσυστήματος, όπως η πρωτογενής παραγωγή, η παθογένεση, ο κύκλος των θρεπτικών συστατικών και η κατασκευή εξειδικευμένων, ρυθμίζουν τη ροή ενέργειας και ύλης μέσω ενός περιβάλλοντος. Αυτές οι διαδικασίες υποστηρίζονται από οργανισμούς με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά ιστορικού ζωής.

Η οικολογία αλληλεπικαλύπτεται με τις στενά συνδεδεμένες επιστήμες της εξελικτικής βιολογίας, της γενετικής και της ηθολογίας. Ενας σημαντικός στόχος για τους οικολόγους είναι να βελτιώσει την κατανόηση του πώς η βιοποικιλότητα επηρεάζει την οικολογική λειτουργία.

Οι οργανισμοί (συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων) και οι πόροι συνθέτουν οικοσυστήματα τα οποία, με τη σειρά τους, διατηρούν μηχανισμούς βιοφυσικής ανάδρασης που μετριάζουν τις διεργασίες που δρουν σε ζωντανά (βιοτικά) και μη ζώντα (αβιοτικά) συστατικά του πλανήτη.

Τα οικοσυστήματα διατηρούν λειτουργίες που υποστηρίζουν τη ζωή και παράγουν φυσικό κεφάλαιο όπως παραγωγή βιομάζας (τρόφιμα, καύσιμα, ίνες και φάρμακα), τη ρύθμιση του κλίματος, τους παγκόσμιους βιογεωχημικούς κύκλους, το φιλτράρισμα του νερού, τον σχηματισμό εδάφους, τον έλεγχο της διάβρωσης, την προστασία από πλημμύρες και πολλά άλλα φυσικά χαρακτηριστικά επιστημονικής, ιστορικής, οικονομικής ή εγγενούς αξίας.

Μερικά από τα πιο πιεστικά προβλήματα λόγω των ανθρώπινων παρεμβάσεων -διευρυνόμενοι πληθυσμοί, ελλείψεις τροφίμων, ρύπανση του περιβάλλοντος, συμπεριλαμβανομένης της υπερθέρμανσης του πλανήτη, εξαφάνιση φυτικών και ζωικών ειδών και όλα τα συνακόλουθα κοινωνιολογικά και πολιτικά προβλήματα- τα ονομάζουμε, σε μεγάλο βαθμό, οικολογικά.

Oι επιβλαβείς συνέπειες της ανθρώπινης δραστηριότητας είναι ευρέως διαδεδομένες πλέον στον πλανήτη μας, και οι πληθυσμοί που ζουν συμβιωτικά με τον φυσικό κόσμο πλήττονται περισσότερο.

Ο κόσμος μας αλλάζει ή, μάλλον, άλλαξε. Η κλιματική αλλαγή συντελείται. Η ερώτηση που μας ταλανίζει είναι αν υπάρχει επιστροφή από το δυστοπικό μέλλον που προβάλλει στον ορίζοντα τρομακτικό.

Η αποψίλωση των δασών, η τήξη των πάγων, η ρύπανση, η υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων και τα είδη φυτών και ζώων που εξαφανίζονται είναι μερικές μόνο από τις επιπτώσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας στο κλίμα και στα οικοσυστήματα. Επιταχυνόμενη από τη βιομηχανική επανάσταση, αυτή η δραστηριότητα προκάλεσε μία άνευ προηγουμένου περιβαλλοντική κρίση που επηρεάζει όλα τα έμβια όντα.

Την εποχή της κλιματικής αναταραχής τα οικολογικά ζητήματα είναι ζωτικής σημασίας και είναι φυσικό οι σύγχρονοι καλλιτέχνες να ασχολούνται με αυτά τα θέματα στην πρακτική και τη σκέψη τους.

Αυτήν την εποχή, το Μουσείο Καλών Τεχνών του Μόντρεαλ (MMFA), το πρωτοπόρο ίδρυμα στον μακρινό μας Καναδά φέρνει στο προσκήνιο το οικολογικό ζήτημα. Με μια έκθεση που έχει τίτλο «Ecologies - A Song for Our Planet» έρχεται μέσα από το έργο ευαισθητοποιημένων δημιουργών να μας αφυπνίσει. Περιλαμβάνει εγκαταστάσεις, βίντεο, γλυπτά, πίνακες, σχέδια και φωτογραφίες που μεταφέρουν τη σχέση της ανθρωπότητας με τη φύση.

Μέσα από 90 έργα τέχνης -που προέρχονται κυρίως από τη συλλογή του MMFA και περιλαμβάνουν αρκετές πρόσφατες εξαγορές-, σπουδαίοι ανήσυχοι καλλιτέχνες, όπως οι Jocelyne Alloucherie (1947), Shuvinai Ashoona (1961), Olafur Eliasson (1967), Charles Gagnon (1934-2003), Alec Lawson Tuckatuck (1976), Monique Mongeau (1940), Marie-Jeanne Musiol (1950), Peter Qumaluk Itukalla (1954), Claude Simard (1943-2014) και Barbara Steinman (1950) μας βάζουν με ένταση στον πυρήνα της οικολογικής μας συνείδησης.

Η καταστρεπτική δύναμη της ανθρωπότητας είναι ένα από τα κεντρικά θέματα αυτής της έκθεσης που εκφράζεται μέσα από έργα τέχνης των Edward Burtynsky (1955), Isabelle Hayeur (1969) και Robert Longo (1953).

Στον Καναδά, όπως και σε άλλες χώρες με ιστορία αποικισμού, η κατοχή των προγονικών εδαφών και η εκμετάλλευση των φυσικών πόρων είχαν καταστροφικές συνέπειες στο περιβάλλον και στον τρόπο ζωής των αυτόχθονων πληθυσμών, ζητήματα που δίνονται παραστατικά από καλλιτέχνες όπως οι Adrian Stimson (1964) και Lawrence Paul Yuxweluptun (1957). Το συμπέρασμα βγαίνει αυθόρμητα καθώς το ζήτημα της «περιβαλλοντικής αδικίας» και της κλιματικής αλλαγής συνδέεται άρρηκτα με τα δεινά των αυτόχθονων λαών.

Η έκθεση, που θα διαρκέσει μέχρι τις 27 Φεβρουαρίου 2022, περιλαμβάνει επίσης υπέροχες απεικονίσεις της φύσης που προσφέρουν την αντίθεση, την προοπτική της ελπίδας απέναντι στις ανησυχητικές αποτυπώσεις που παρουσιάζονται.

Τα έργα του Andreas Feininger (1906-1999) και της Justine Kurland (1969) εντυπωσιάζουν με την ομορφιά και τη δύναμη του κόσμου μας, ενώ τα έργα της Lorraine Gilbert (1955) και της Jessica Houston (1970) μας ταξιδεύουν σε νέους κόσμους που γίνονται από την εποικοδομητική ανθρώπινη δραστηριότητα ακόμα καλύτεροι, με τοπία σύνθετων εικόνων ή πραγματικών σκηνών που μετατρέπονται στις ουτοπίες μας και λούζονται στο χρώμα.

Αντιπαραβάλλονται έτσι, παραστατικά, «ζωντανές», ελπιδοφόρες δημιουργίες καλλιτεχνών με υλικά της βιόσφαιράς μας, για να ξορκίσουν την περιβαλλοντική καταστροφή και τα άλλα φρικτά αποτελέσματα της ανθρώπινης παρέμβασης στον κόσμο γύρω μας.

Στην έκθεση παρουσιάζεται επίσης το καταπληκτικό βίντεο «Requiem for a Glacier» (Ρέκβιεμ για έναν Παγετώνα, 2013) του Paul Walde, μια ηχητική παράσταση με πέντε μουσικά κομμάτια που εκτελέστηκαν ζωντανά από ορχήστρα 50 μουσικών στον παγετώνα Farnham στα βουνά Purcell. Στη συνέχεια, από τον δημιουργό εξελίχθηκε σε εντυπωσιακή πολυκάναλη εγκατάσταση ήχου και βίντεο.

Η έκθεση διεγείρει τον προβληματισμό για την αειφόρο ανάπτυξη και φέρνει στο φως εναλλακτικές λύσεις για έναν ασφαλέστερο κόσμο. Εναν κόσμο που ονειρευόμαστε, κληρονομιά για τις μελλοντικές γενιές, που επιτυγχάνεται μόνο μέσω μιας πιο αρμονικής σχέσης μεταξύ της ανθρωπότητας και της φύσης.

? «Ecologies - A Song for Our Planet», Μουσείο Καλών Τεχνών (ΜMFA), του Μόντρεαλ. Μέχρι 27 Φεβρουαρίου 2022 https://www.mbam.qc.ca/en/exhibitions/ecologies/

? Μένουμε σπίτι, μένουμε ασφαλείς! Λόγω της πανδημίας ξεναγούμαστε και απολαμβάνουμε διαδικτυακά εκθέσεις και συλλογές.