Χρόνια πολλά, Λούντβιχ!

Η πανδημία από τον Covid–19 ταλανίζει τον πλανήτη από άκρου εις άκρον. Τα αεροπορικά ταξίδια απαγορευμένα και οι χερσαίες μεταφορές γίνονται μόνο για εμπορικούς λόγους. Η Ευρώπη, «το σπίτι μας», εξακολουθεί να ζει σε ρυθμούς καραντίνας. Μετράμε τα κύματα του κορονοϊού που χτυπούν και θα χτυπήσουν τη Γηραιά Ηπειρο μετρώντας τους νεκρούς, τις απώλειες σε ιατρικές κλίνες, τις οικονομικές επιπτώσεις και τα μέτρα που έρχονται.

Μέσα σ’ αυτόν τον ορυμαγδό, ανάμεσα σε νέες φαρμακευτικές αγωγές αντιμετώπισης, εμβόλια που θα ανακαλυφθούν και άλλα που δοκιμάζονται, ελέγχους, απαγορεύσεις, περιορισμούς, μάσκες, γάντια και απολυμαντικά, ο ευρωπαϊκός κόσμος υποσυνείδητα και με συναισθηματική ένταση περιμένει την αλληλεγγύη, τη συναδέλφωση των λαών, την ένωση του πλούσιου ευρωπαϊκού Βορρά και του φτωχού Νότου των μνημονίων σε κάποιον αρμονικό βηματισμό.

Οι σκέψεις της προσμονής έρχονται και πλημμυρίζουν το μυαλό καθώς με μουσικά όργανα ή απλά τραγουδώντας Ιταλοί, Γερμανοί, Ισπανοί, Βέλγοι, Τσέχοι και λοιποί Ευρωπαίοι έγκλειστοι από τα μπαλκόνια τους μέχρι και η φιλαρμονική ορχήστρα του Ρότερνταμ μέσω διαδικτύου γέμισαν κοινωνικά δίκτυα, τηλεοράσεις, ιστοσελίδες και πλατφόρμες βίντεο στρίμινγκ με την «Ωδή στη Χαρά».

Η μελωδία χρησιμοποιείται για να συμβολίζει όχι μόνο την Ευρωπαϊκή Ενωση αλλά και την Ευρώπη γενικότερα. Προέρχεται από την Ενάτη Συμφωνία που συνέθεσε ο Λούντβιχ βαν Μπετόβεν (1770-1827) το 1823, όταν μελοποίησε τους στίχους του Γερμανού ποιητή Φρίντριχ Σίλερ (1759-1805) που εκδόθηκαν το 1785 για να εκφράσει την ιδεαλιστική άποψή του για τα ιδανικά της ελευθερίας, της ειρήνης και της αλληλεγγύης των λαών, την οποία συμμεριζόταν ο Μπετόβεν.

Από το 1972, η «Ωδή στη Χαρά» έγινε ο ύμνος του Συμβουλίου της Ευρώπης, και το 1985 αναγνωρίστηκε από τους ηγέτες της Ε.Ε. ως ο ύμνος της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Δεν προορίζεται να αντικαταστήσει τους εθνικούς ύμνους, καθώς ανακρούεται κατά τις επίσημες τελετές και εκδηλώσεις, αλλά να εξυμνήσει τις κοινές αξίες των κρατών μέσα από την παγκόσμια γλώσσα της μουσικής.

Φόβος, μοναξιά, κατάθλιψη, προσμονή. Η μουσική είναι ένα φάρμακο που γιατρεύει τις πληγές μας, ένα καλό αντίδοτο σε όλα τα κακά που τυραννούν ψυχή και σώμα. Οι νότες ξεχύνονται ξορκίζοντας το κακό, παρασύρουν μακριά κάθε αρνητικό, ενώνοντας ανθρώπους με διαφορετικές ζωές, συνθήκες, κυβερνήσεις και οικονομικά μεγέθη κάτω από τον ίδιο ουρανό, μέσα στην αγκαλιά της μουσικής, «μιλώντας» ακριβώς την ίδια ελπιδοφόρα γλώσσα του μεγάλου μουσουργού σε όλους μας.

Ο Μπετόβεν γεννήθηκε στη Βόννη, τότε ήταν η πρωτεύουσα του Εκλεκτοράτου της Κολονίας, το οποίο ήταν μέρος της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (σημερινή Γερμανία). Από μικρή ηλικία έδειξε το ταλέντο του στη μουσική. Πρώτος δάσκαλός του ήταν ο πατέρας του, Γιόχαν βαν Μπετόβεν (1739-1792), καθώς καταγόταν από μουσική οικογένεια αφού και ο βαρύτονος Φλαμανδός παππούς του έγινε διευθυντής ορχήστρας και αργότερα επιφανής μουσικός στο εκκλησιαστικό πριγκιπάτο.

Σε ηλικία 21 ετών μετακόμισε στη Βιέννη, όπου μαθήτευσε υπό τον Αυστριακό συνθέτη Γιόζεφ Χάιντν (1732-1809), αποκτώντας παράλληλα τη φήμη και το ρεπερτόριο του βιρτουόζου πιανίστα. Σε αντίθεση με την πλειονότητα των συνθετών της εποχής ο Μπετόβεν δεν ανήκε στην Αυλή, ούτε εργάστηκε για την Εκκλησία, αλλά διατήρησε την ανεξαρτησία του ως συνθέτης. Κατόρθωσε να συντηρείται είτε με έσοδα από τις δημόσιες συναυλίες του είτε παράγοντας έργα κατά παραγγελία.

Το μουσικό έργο του Μπετόβεν διακρίνεται σε τρεις χρονικές περιόδους. Η πρώτη αρχίζει από τις δημιουργίες του μέχρι το 1802, οπότε και αποκτά το προσωπικό του ύφος. Τα έργα του διακρίνονται από εναλλαγές στη δυναμική και έντονες εξάρσεις. Συνθέτει και παρουσιάζει τον Απρίλιο του 1800 την 1η Συμφωνία και δύο χρόνια αργότερα τη 2η Συμφωνία, που χαρακτηρίζεται από καινοτομίες ως προς τη δομή της.

Η δεύτερη περίοδος διαρκεί περίπου μέχρι το 1816 και ο Μπετόβεν είναι ήδη ένας αναγνωρισμένος συνθέτης. Ξεκινά με την παρουσίαση της «Ηρωικής» της 3ης Συμφωνίας του – πολύ μεγάλη σε διαστάσεις για τα πρότυπα της εποχής και με «παρεκτροπές» από την κλασική δομή των συμφωνιών. Το δεύτερο μέρος της («Πένθιμο Εμβατήριο») θεωρείται αναφορά στη Γαλλική Επανάσταση (1789-1799), και ήταν αφιερωμένο αρχικά στον Ναπολέοντα Βοναπάρτη (1769-1821). Επίσης συνθέτει και τη μοναδική του όπερα «Φιντέλιο» με κεντρικό χαρακτήρα τη Λεονόρα που ενσαρκώνει τα ιδανικά της Επανάστασης. Από το 1806-1808 ολοκληρώνει την 4η, την 5η (την περισσότερο διάσημη συμφωνία του γνωστή ως «Συμφωνία της Μοίρας») και την 6η Συμφωνία («Ποιμενική»), ενώ το 1812 γράφει την 7η και την 8η Συμφωνία.

Η τραγικότητα στη ζωή του τον χτυπά νωρίς και αλύπητα. Σε ηλικία 26 ετών –από το 1796 περίπου– άρχισε να χάνει την ακοή του σταδιακά. Το 1820 θεωρείται πως ήταν ολοκληρωτικά κωφός. Το γεγονός αυτό προκάλεσε μεγάλη θλίψη στον συνθέτη αλλά συνεχίζει απτόητος να δημιουργεί μουσικά θαύματα.

Η τελευταία περίοδος διακρίνεται από την παρουσία του ρομαντικού στοιχείου στη μουσική του. Μεγαλοπρεπείς συνθέσεις, με μεγαλύτερο πνευματικό βάθος, ενώ η δομή τους θεωρείται γενικά περισσότερο ασαφής. Χαρακτηρίζεται από την ολοκλήρωση της 9ης Συμφωνίας, η οποία παρουσιάστηκε δημόσια τον Μάιο του 1824.

Είναι τελείως κωφός και δεν ακούει καν τα χειροκροτήματα του πλήθους. Η καινοτομία της υπέροχης συμφωνίας, η προαναφερόμενη «Ωδή στη Χαρά», που αποδίδεται από χορωδία και τέσσερις μονωδούς, ένα πραγματικό και μοναδικό αριστούργημα στην ιστορία της μουσικής.

Ο Λούντβιχ έζησε στη Βιέννη μέχρι και τον θάνατό του και φέτος που συμπληρώνονται και γιορτάζονται τα 250 χρόνια από τη γέννησή του, η αυστριακή πρωτεύουσα τιμώντας με εκδηλώσεις τον μεγάλο μουσουργό γέμισε με τη μουσική του.

Το Kunsthistorisches Museum (Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης) ετοίμασε και παρουσιάζει στο κοινό ένα ασυνήθιστο αφιέρωμα στον υπέροχο Λούντβιχ. Η καθολική και μοναδική για συνθέτη αποδοχή του, η διαχρονική σημασία των συνθέσεών του, η εμπορευσιμότητα της μουσικής του και η «θεοποίηση» της μορφής του, εμπνέουν και αποτελούν ανεξάντλητη πηγή δημιουργίας για τους καλλιτέχνες κάθε εποχής. Πέρα από τη μουσική, τα ανθρωπιστικά του μηνύματα επηρέασαν την ιστορία της τέχνης και του πολιτισμού γενικότερα και η πρώιμη κώφωσή του διαμόρφωσε την εικόνα του ως μιας ιδιαιτέρως τραγικής ιδιοφυΐας.

Η έκθεση με τίτλο «Beethoven moves» θα διαρκέσει μέχρι τις 5 Ιουλίου (λόγω της πανδημίας το μουσείο είναι προσωρινά και μέχρι τις 30 Μαΐου κλειστό) και παρουσιάζει καταπληκτικά σχέδια του σπουδαίου Ισπανού ζωγράφου και χαράκτη Φρανθίσκο Γκόγια (1746-1828), αριστουργηματικά γλυπτά του Γάλλου μάστερ Ογκίστ Ροντέν (1840-1917), αριστοτεχνικές υδατογραφίες του Αγγλου Ουίλιαμ Τέρνερ (1775-1851), πίνακες του ρομαντικού Γερμανού ζωγράφου Κάσπαρ Ντάβιντ Φρίντριχ (1774-1840), μαζί με έργα του Φλαμανδού ζωγράφου και σχεδιαστή Jan Cossiers (1600-1671).

Αυτά τα κλασικά έργα βρίσκονται σε αγαστή συνομιλία με αιρετικά έργα του πολυσχιδούς Αμερικανού Τζον Μπαλντεσάρι (1931-2020), μαθηματικά-αλγοριθμικά σχέδια της Γερμανίδας δημιουργού Jorinde Voigt (1977), υπέροχα παραστατικά ζωντανά «γλυπτά» σε περφόρμανς του χορογράφου-δημιουργού Τίνο Σεγκάλ (1976), περίπλοκες εγκαταστάσεις της Γερμανίδας Rebecca Horn (1944), φωτογραφίες του Γερμανού εικαστικού Ανσελμ Κίφερ (1945), βίντεο του Guido van der Werve (1977). Συνολικά παρουσιάζονται 120 δημιουργίες πολλών καλλιτεχνών, όλα μαζί σε αρμονικό διάλογο με τη μουσική και το πρόσωπο του μεγάλου Γερμανού μουσουργού.

Οι δημιουργίες, απλωμένες στις υπέροχες αίθουσες και στους χώρους του μουσείου, μπορούν και χτίζουν μια γέφυρα με το παρόν συνδέοντας τις αριστουργηματικές εικαστικές δημιουργίες με τις νότες και τη σιωπή του καταπληκτικού Λούντβιχ.

Τα πανανθρώπινα μηνύματα του Μπετόβεν εξακολουθούν και έχουν μια μόνιμη επιρροή όχι μόνο στη μουσική, αλλά και στην τέχνη και την πολιτιστική ιστορία μας. Η Βιέννη, το σπίτι όπου επέλεξε να ζήσει και να δημιουργήσει ο αγαπημένος μουσουργός, είναι ο ιδανικός χώρος για να απολαύσουμε τη μουσική του ιδιοφυΐα όχι μόνο με τα αυτιά μας αλλά και με τα μάτια και την ψυχή μας.

Να φωνάξουμε συγκλονισμένοι από το έργο του ένα μακρόσυρτο «Χρόνια πολλάαααα!» στον αθάνατο Λούντβιχ γιατί μας χάρισε όμορφη, ελπιδοφόρα μουσική που πλανιέται όχι μόνο στις μεγάλες αίθουσες μουσικής στα κονσέρτα και στις γκαλερί «αποστειρωμένη», αλλά έγινε κτήμα όλων μας, πλημμυρίζει την καρδιά με τους χτύπους της, την ύπαρξή μας και ταξιδεύει στον κόσμο ολόκληρο με προορισμό το μέλλον.

info

«Beethoven moves», στο Kunsthistorisches Museum (Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης) της Βιέννης. Μέχρι 5 Ιουλίου. (https://beethovenmoves.at/)

Μένουμε σπίτι!

Ξεναγούμαστε διαδικτυακά στο μουσείο κατεβάζοντας το σχετικό app εδώ: https://www.khm.at/en/learn/kunstvermittlung/app–khm–stories/

Απολαμβάνουμε τις μόνιμες συλλογές του εδώ: https://www.khm.at/en/objectdb/

και την μουσική της έκθεσης εδώ: https://open.spotify.com/playlist/2Imu5zX8bc3J Usgq8r4Raj