«Μόνο μέσω της ταπεινότητας προχωράμε αναίμακτα»

Μπαίνοντας στο διαμέρισμα της Λένας Πλάτωνος αλλάξαμε πόλη, αλλάξαμε χώρα, αλλάξαμε σύμπαν. Η ιέρεια της ηλεκτρονικής εναλλακτικής μουσικής στην Ελλάδα μάς μετέφερε στον δικό της κόσμο.

Πάνω σε «μια γαλάζια κιθάρα που παίζει όσα δεν λέμε και διώχνει ένα-ένα τα σκοτάδια, σαν αστερισμός από διαμάντια» φύγαμε από το σήμερα και ταξιδέψαμε στην Ελλάδα του '70, στη Βιέννη, στο Ζάλτσμπουργκ, στο Βερολίνο και σε άλλους σταθμούς της ζωής της.

Τέσσερις ώρες είναι αυτή η συνέντευξη. Δεν ήξερα τι να πρωτοχωρέσω εδώ. Ο λόγος στη Λένα Πλάτωνος. 

↳ «Τώρα κάνω μια δεύτερη καριέρα. Είναι οι “νεολενοπλατωνιστές”! Oταν πρωτοέβγαλα τα τραγούδια μου οι νέοι της εποχής τα άκουγαν με μια ευλάβεια, μια θρησκευτική κατάνυξη. Τώρα τα νέα παιδιά που ανακαλύπτουν τα τραγούδια μου εκφράζονται περισσότερο ψυχικά και σωματικά! Χορεύουν και τραγουδάνε τους στίχους, χωρίς να τους κριτικάρουν»

● Τι πρόκειται ν’ ακούσουμε την Κυριακή 6 Μαΐου στο «Six D.o.g.s.»; 

Κυρίως από τις δουλειές «Μάσκες Ηλίου», «Γκάλοπ», «Λεπιδόπτερα», αλλά θ’ ακούσετε και λίγο «Σαμποτάζ», «Καβάφη» και «Μη μου τους κύκλους τάραττε». 

● Εχω να σου εξομολογηθώ κάτι. Πριν από λίγο καιρό σε μια μουσική σκηνή άκουσα τον Γιάννη Παλαμίδα να τραγουδά «Το Κοπερτί», μάλιστα στο κοινό ήταν και η Μαριανίνα Κριεζή, δεν μπορώ να σου περιγράψω τη συγκινητική και ενθουσιώδη αντίδραση του κοινού… 

● Ναι. Σου κάνει εντύπωση; 

Δεν μου κάνει εντύπωση γιατί τώρα κάνω μια δεύτερη καριέρα. Είναι οι «νεολενοπλατωνιστές»! Οταν πρωτοέβγαλα τα τραγούδια μου, οι νέοι της εποχής τα άκουγαν με μια ευλάβεια, μια θρησκευτική κατάνυξη. Τώρα τα νέα παιδιά που ανακαλύπτουν τα τραγούδια μου εκφράζονται περισσότερο ψυχικά και σωματικά! Χορεύουν και τραγουδάνε τους στίχους, χωρίς να κριτικάρουν τους στίχους. 

● Ε, βέβαια, όταν από το 1985 έχεις γράψει «Θεέ μας υπολογιστή, εννοούμε να σε περιμένουμε»… 

Αυτό το στιχάκι! Πώς μου ήρθε και το έγραψα; Στα καλά καθούμενα! Καθόμουν στο κρεβάτι μου, πήρα ένα χαρτί και ένα στυλό που βρήκα μπροστά μου και μου βγήκε έτσι… από την αρχή μέχρι το τέλος!

Δεν έγραφα εκείνη την ώρα, δεν έκανα μουσική, έκανα μια τούρτα για κάποιους φίλους. Συνήθιζα να κάνω γλυκά, μ’ αρέσουν τα γλυκά και... Πιστεύω ότι βρισκόμουνα σε μια κατάσταση ενόρασης ας πούμε… 

● Το πιάνο ήρθε πολύ φυσικά στην οικογένεια με έναν μπαμπά αρκετά γνωστό πιανίστα. Είναι κληρονομικό τελικά το χάρισμα; 

Νομίζω ότι είναι και κληρονομικό. Πάντως, στην περίπτωση τη δική μου είναι σαν κάτι να είχα και από άλλη ζωή, ας πούμε… Με την έννοια του ότι κάθισα 2 ετών και έπαιξα τα κάλαντα. 

● Ακούγοντάς τα μόνο με το αυτί; 

Ακούγοντάς τα. Τα έπαιξε ο πατέρας μου, φώναξε τα παιδάκια μέσα και τα είπανε. Εγώ ήμουν άρρωστη με 40 πυρετό σε ένα κρεβατάκι κοντά τους και κοντά στο πιάνο.

Πετάχτηκα μόλις έφυγε ο πατέρας μου και πήγα και τα έπαιξα στο πιάνο μες στον πυρετό μου!

Η μητέρα μου πετάχτηκε από την κουζίνα όπου ήταν με μια φίλη της. Η φίλη λιποθύμησε! Σου λένε: ποιος το παίζει… αφού ο πατέρας μου είχε φύγει! 

● Η μαμά σου πώς αντιμετώπιζε το γεγονός ότι είχε ένα παιδί-θαύμα; 

Στις ηλικίες που άρχισα να είμαι ερωτικό ον ανακατευόταν πολύ... Οσο για τα καλλιτεχνικά, όταν πηγαίναμε σε σπίτια που είχαν πιάνο με έβαζε να παίζω. Εγώ έμπαινα στο μπάνιο, κλειδωνόμουν και μου χτυπούσαν να ανοίξω! Δεν γούσταρα να παίξω εκείνη τη στιγμή! Δεν ήθελα να επιδεικνύομαι…

Η επίδειξη είναι κάτι που λείπει παντελώς από τους στίχους μου και από τη μουσική μου…

Απέφευγα πάντα τα κομμάτια δεξιοτεχνίας, τα θεωρούσα πάντα πολύ δευτεροκλασάτα, μόνο για επίδειξη! 

● Είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα κουβέντα αυτή για τη μουσική… 

Για την τέχνη γενικότερα, δεξιοτεχνία υπάρχει σε όλες τις τέχνες! 

● Πάντως, τα ταλαντούχα παιδιά μεγαλώνοντας βγάζουν διάφορα προβλήματα έχοντας «ταλαιπωρηθεί» από το ταλέντο τους… 

Η μαμά μου πιστεύω ότι επιδεικνυόταν λίγο μέσω εμού, σαν να έλεγε «νά τι πλάσμα έχω βγάλει εγώ!». Το πιστεύω αυτό γιατί έχω και φωτογραφία, έχω την πράξη του εγκλήματος, με το δάχτυλό της να μου κάνει έτσι (παίξε) και να δείχνει το πιάνο, εγώ ήμουν με ένα καπέλο μακρύ, ήταν πάρτι μασκέ, και με ένα ύφος τόσο δυστυχισμένο!

Αυτή η φωτογραφία με βοήθησε ψυχολογικά κάποια στιγμή· ήταν η μαρτυρία μιας κατάστασης ψυχικής, έντονης ανάμεσα στη μητέρα μου και σε μένα.

Με βοήθησε να ξεδιαλύνω μερικά πράγματα και τη φυλάω σαν τα μάτια μου. 

● Και τι έφηβη ήταν η Λένα Πλάτωνος; 

Ααααα! ήμουν τρομερά επικοινωνιακή. Επικοινωνούσα με όλα τα κοινωνικά στρώματα, με όλα τα πλάσματα της Γης και της κοινωνίας! Ας πούμε, έκανα πάρτι με λαϊκά τραγούδια! Τα ήξερα τα λαϊκά τραγούδια απέξω κι ανακατωτά! 

● Δεν μπορώ να σε φανταστώ να τραγουδάς Καζαντζίδη… Οταν λέμε λαϊκά, τι λαϊκά δηλαδή; 

Πόλυ Πάνου κι άλλα βαριά πολύ. Είχα πάει κι εκεί που τραγουδούσε η Πόλυ Πάνου. Ημουν 16 ετών δεσποινιδούλα. Θυμάμαι ήταν εκεί κι ο Ιμπν Σαούντ που έδινε χρυσά ρολόγια… 

● Είχες καταλήξει τότε στο ότι αυτό που θέλω να κάνω στη ζωή μου είναι μουσική; 

Βέβαια, βέβαια, αλλά σαν πιανίστα, όχι ακόμα σαν συνθέτρια. Στις παρέες που ήμουνα είχαμε μια κιθάρα και πηγαίναμε στην Πλάκα, θυμάμαι, στο «Φεγγάρι».

Ηταν μια ταράτσα καταπληκτική, φαινόταν όλη η Αθήνα από κει πέρα! Καθόμασταν εκεί και τραγουδούσαμε μέχρι τις 6 το πρωί, και βλέπαμε το ξημέρωμα… 

● Κάποια στιγμή παίρνεις μια υποτροφία και φεύγεις για το εξωτερικό; 

Ναι, έφυγα για τη Βιέννη. 

● Το ήθελες πολύ φαντάζομαι. 

Πολύ! Είχα πάει πιο μικρή σε κάτι σεμινάρια στο Βέλγιο. Τρελάθηκα, με μάγεψε τόσο πολύ η ατμόσφαιρα που δεν μελετούσα πιάνο. Ο καθηγητής μου όταν είχα παίξει ένα πολύ δύσκολο κομμάτι, τη δεύτερη σονάτα του Σοπέν με το πένθιμο εμβατήριο, είχε ενθουσιαστεί μαζί μου, αλλά εγώ ήμουν ξετρελαμένη με ό,τι έβλεπα και δεν δούλευα!

Είχα τη Κόκα-Κόλα στο χέρι, που δεν υπήρχε στην Ελλάδα ακόμα –την έβγαζα από το κουτί αυτόματα, αυτοί οι αυτοματισμοί για μας ήταν επιστημονική φαντασία– και τσιγάρα άφιλτρα, πήγαινα στα ρυάκια δίπλα και ρέμβαζα, ακούγοντας από μακριά να τραγουδάνε οι χορωδίες του σεμιναρίου… 

Κοίτα, αυτό το ονειρικό έχει μεγάλη σημασία για μένα. Στη Βιέννη όπου σπούδαζα αργότερα, είχα έναν καθηγητή σπουδαίο, πολύ καλό για τεχνική. Εγώ ήμουν κατά της πολλής τεχνικής, ας πούμε ήμουν υπέρ των κομματιών με μια ουσία πιο βαθιά… Κοντραριστήκαμε. Ομως δεν τον άφηνα, ήμουν εκεί και υπέφερα μαζί του. Αναγνώριζε βέβαια ότι έχω μεγάλο ταλέντο. 

● Και πώς κατέληξε αυτή η «σχέση»; 

Θα σου πω – και σε ένα σημείο αφορά τη συναυλία που θα γίνει στις 6 του μήνα. Πήγα στο Ζάλτσμπουργκ με μια ξαδέρφη μου, περαστική με το τρένο, για να γυρίσω για Πάσχα στην Ελλάδα.

Μαγική πόλη, το περπατήσαμε όλο και βλέπαμε να ξεπηδάνε από το πουθενά κάτι πύργοι φωτισμένοι, μέσα στο πάρκο το ηλιακό ρολόι και το καταπληκτικό ποτάμι με τη μεγάλη γέφυρα, κι εκεί που είχε γεννηθεί ο Μότσαρτ!

Είχα την τύχη να μείνω στο διπλανό πολύ παλιό ξενοδοχείο… Το βράδυ, θυμάμαι, κάπνιζα σε ένα παραθυράκι εσωτερικό.

Κάποια στιγμή μού λέει η ξαδέρφη μου: «Δεν πάμε να χορέψουμε;» και βγήκαμε. Βλέπουμε έναν νεαρό να έρχεται με μια καμπαρντίνα μακριά, μαύρη, γυαλιστερή, ξανθός με μαλλιά μακριά.

Τον ρωτάμε μήπως ξέρει για κανένα κλαμπ… Μας λέει πού να πάμε αλλά «εγώ θα ήθελα», λέει, «να πιω ένα καφέ μαζί σας».

Πήγαμε σε ένα καφενείο και πίναμε καφέ, καθώς κουβεντιάζαμε και λέγαμε διάφορα πράγματα, πετάγεται αυτός και με ρωτάει: «Συνθέτρια;».

Είχα να συνθέσω χρόνια, από μικρούλα – γιατί μόλις μπήκα στο ωδείο έπεσαν πάνω μου οι δασκάλες και σταμάτησα να φτιάχνω δική μου μουσική. Συνέκρινα τον εαυτό μου με τους μεγάλους συνθέτες.

Εκείνη τη στιγμή, με τον άνθρωπο αυτόν στην καφετέρια, κάτι πολύ γρήγορο, σπαστικά γρήγορο, άλλαξε τη νοοτροπία μου ως προς αυτό το γεγονός και είπα «ναι, συνθέτω».

Μου ζήτησε να γράψω τη μουσική για ένα φιλμάκι που θα έκανε για το Ζάλτζμπουργκ. Το φιλμάκι δεν έγινε ποτέ, αλλά όταν γύρισα πίσω στη Βιέννη ήρθε, με βρήκε και συζήσαμε έξι μήνες.

Εγραφε αγγλικούς στίχους και εγώ άρχισα να γράφω μουσική. Ο άνθρωπος αυτός, λοιπόν, βρίσκεται στην Ελλάδα, θα είναι την Κυριακή στο Six D.o.g.s. και εγώ ίσως παίξω ένα από εκείνα τα τραγούδια μας… 

● Τι λέει αυτό το τραγούδι; 

Τhe blind guy/ waiting at the corner/ is begging for explanation/ why he can’t see his shadow in the darkness with his eyes/ he is asking are you sure you are my brother/ you startle by his questions/ you avoid him how can he ask those questions/ how can he?

Είναι το μόνο που θυμάμαι να παίζω… 

● Μετά, γύρισες στην Ελλάδα; 

Με «γύρισαν» οι γονείς μου που ήταν πολύ αντίθετοι με όλη αυτή την κατάσταση. Μου έλεγαν «θα παρατήσεις το πιάνο για να γράφεις τραγουδάκια;»

Ξανάρχισα το πιάνο, αλλά τα τραγούδια με κυνηγούσαν, και εκεί έβρισκα όλη μου την ευχαρίστηση… 

● Πότε γνώρισες τον Δημήτρη Μαραγκόπουλο; 

Τον συναντώ το '75. Από τη φίλη μου, την Ντόρα Μπακοπούλου… Είχαμε γίνει πολύ κολλητές, τελείως κολλητές…

Γνώρισα τον Δημήτρη, τότε είχα αρχίσει το πιάνο πάλι, είχα περάσει μια άσχημη κατάσταση ψυχολογική. Κατάθλιψη.

Πάνω που άρχιζα να μελετάω πιάνο, γνωρίζω τον Δημήτρη, ο οποίος ήταν στο Βερολίνο τότε και έτσι έφυγα μαζί του. Ηταν ένας πολύ μεγάλος έρωτας, αλλά δεν ταιριάζαμε και χωρίσαμε. 

● Μέσα σ’ όλα αυτά έρχεται και η Λιλιπούπολη και ο μαγικός κόσμος του Μάνου Χατζιδάκι; 

Συναντιόμασταν στον «Μαγεμένο Αυλό» στο Παγκράτι και μαγευόμασταν κι εμείς. Ηρθαμε τετ α τετ στα τραγούδια της Λιλιπούπολης.

Του άρεσε το «Τσιφτετέλι της γρίπης» που έγραψα. Συναντούσε δυσκολίες ο Χατζιδάκις μολονότι είχε τον Καραμανλή να τον στηρίζει. Μιλούσαμε εκεί, κάναμε σχέδια, όνειρα.

Με εμπιστεύτηκε και έκανα πράγματα στο Τρίτο, όπως την ιστορία του Σούμπερτ ολόκληρη… 

● Αλλά ψάχνεσαι ταυτόχρονα και με δικά σου πράγματα… 

Το ’80 σταμάτησε η Λιλιπούπολη και το ’81 βγάζω το «Σαμποτάζ». Το '80 βέβαια έγραψα το μεγαλύτερο μέρος του Καρυωτάκη, αλλά ο Πατσιφάς το φοβήθηκε και μου είπε «βρες μια στιχουργό και γράψε κάτι σύγχρονο». Ευτυχώς, είχαν ξεμαλώσει τότε με τη Μαριανίνα Κριεζή και βγήκε ο δίσκος. 

● Εχεις καιρό να δεις τη Μαριανίνα Κριεζή; 

Από τότε. Δεν ξαναβρεθήκαμε. Στη μέση του «Σαμποτάζ» μαλώσαμε για λίγο. Ξαναγύρισε, αλλά στο μεταξύ εγώ μη έχοντας στίχους άρχισα να γράφω τα δικά μου λόγια.

Σηκώθηκα ένα πρωί με αυτήν την όρεξη και ζήτησα από τον σύντροφό μου να πάμε να αγοράσω μια μηχανή κόκκινη σαν της Μαριανίνας. Αυτά τα λόγια μπήκαν αργότερα στις «Μάσκες Ηλίου».

Θυμάμαι τα είχα δείξει στη Μαριανίνα η οποία αφού μου τα διόρθωσε, λίγο από δω, λίγο από κει, μου είπε: «Λενάκι, είσαι έτοιμη τραγουδοποιός, αυτή είναι η επόμενη δουλειά σου». 

● Και σκάει το «Σαμποτάζ» στα ελληνικά μουσικά πράγματα κάνοντας μεγάλη αίσθηση… 

Είχε από όλα, ήταν λυρικό, θεατρικό, επικό, με δυο φοβερές φωνές, τη Σαβίνα Γιαννάτου και τον Γιάννη Παλαμίδα. Ηταν και η Μαριανίνα πολύ δυνατή, τότε ζούσε μια μεγάλη ερωτική περιπέτεια, έγραφε εκείνη γι' αυτόν, έγραφα και εγώ για έναν άλλον και βγήκε αυτό το πράγμα! Ο έρωτας είναι το παν, η γέννεσις. Ενα Βig Βang που συμβαίνει συνεχώς 

● Ακολουθούν «Καρυωτάκης-13 Τραγούδια», «Το '62» του Μάνου Χατζιδάκι 1983, «Μάσκες Ηλίου», «Η Ηχώ και τα Λάθη της», «Γκάλοπ», «Λεπιδόπτερα», «Το Αηδόνι του Αυτοκράτορα», «Το Σπάσιμο των Πάγων», «Μη Μου τους Κύκλους Τάραττε» και… το 1992 και ξαφνικά κατεβάζεις τα χέρια σου από τα πλήκτρα. Μέχρι το 1997 που επέστρεψες με τις «Αναπνοές» και συνέχισες με άλλες δουλειές… 

Μετά από έναν μεγάλο χωρισμό και τον ξαφνικό θάνατο του πατέρα μου από ανακοπή, ένιωσα μια άπωση για τη μουσική πιστεύοντας ότι αυτή έφταιγε για όσα υπέφερα.

Ο πατέρας μου για μένα ήταν ο πρώτος διδάξας, ο πρώτος φιλαράκος μου, ο κήπος μου, «κήποι των παιδικών θριάμβων μας φεύγετε και…» (σ.σ.: τραγουδά) γράφω στα «Λεπιδόπτερα».

Με πήρε από κάτω, αρρώστησε και η μαμά μου από εγκεφαλικό. Τα έβαλα με τη μουσική επειδή δεν έκανα παιδί. Με την κατάθλιψη ήμουν εξοικειωμένη βέβαια, είχα πάθει πολλές φορές. 

● Ξαφνικά όμως έρχεται ένας άνθρωπος, ένας άγγελος, που σε βγάζει από αυτή τη σκοτεινή περίοδο της άπωσης από τη μουσική… 

Η Βίκυ. Εγώ τη Βίκυ πενθώ και όχι τη μάνα μου, πίστεψέ με. 

● Η Βίκυ, από τη Ρωσία, έρχεται ως οικιακή βοηθός και σου θυμίζει ξανά ποια είσαι… 

Η Βίκυ και ο Χρονάς είναι οι άγγελοί μου. Ο Χρονάς έβγαλε το βιβλίο «Τα λόγια μου». Είναι πολύ σημαντικά για μένα. Λόγια de profuntis. Η τελευταία μου δουλειά είναι αφιερωμένη στη Βίκυ, ποιήματα σε μουσική Μπραμς σε ένα κομματάκι, repeat. Τα λέω εγώ τα ποιήματα και στο τέλος υπάρχει ένα τραγούδι σε μουσική δικιά μου και στίχους της Βίκυς, το λέει ο Παλαμίδας.

Η Βίκυ πέθανε, αρρώστησε. Ηταν ο άνθρωπος που με βοήθησε να ξαναβάλω τα χέρια μου πάνω στο πιάνο μέσω των δικών της χεριών. Εκανε δουλειές στο σπίτι και τραγουδούσε. Προσπαθώντας να παίξει κάποια τραγούδια της πατρίδας της, μου ζήτησε να τη βοηθήσω.

Τα έπαιζε λάθος, σκόπιμα, κι εγώ φώναζα μέσα από το δωμάτιο: «λάθος! λάθος!». Μια, δυο, μου λέει «έλα να μου δείξεις», και έτσι σιγά σιγά ξαναπλησίασα τη μουσική!

Δυστυχώς η Βίκυ έφυγε από καρκίνο, μέχρι το τέλος μαζί μου, περήφανη κι ωραία… Της αφιέρωσα αυτήν την τελευταία μου δουλειά, το «Θανάτω Θάνατον Πατήσας». 

● Η δουλειά σου κυκλοφορεί τώρα στο εξωτερικό με μεγάλη επιτυχία! 

Ναι, το δεύτερο κύμα! Γίνομαι η διεθνής μελλοντική γυναίκα! 

● Πώς βλέπεις τους σύγχρονους ανθρώπους; 

Νομίζω ότι ο άνθρωπος αναζητάει τον εαυτό του μανιωδώς. Αναζητάει τον Θεό. Ο Θεός βρίσκεται μέσα του κι αυτό ο άνθρωπος το ξέρει. Μπορεί να μη σου το λέει, αλλά το ξέρει.

Τώρα, μέσω της τεχνολογίας, όχι μόνο να λύνει τα πρακτικά του προβλήματα αλλά προσπαθεί να φτιάξει άνθρωπο.

Με τη δικαιολογία ότι αυτός ο άνθρωπος θα του προσφέρει λύσεις, αλλά κατά βάθος θέλει να γίνει Θεός… 

● Λένα, ποιο πρόσωπο θα ήθελες να ήταν εδώ, μαζί μας, για να μιλήσετε, τώρα που τελειώνει αυτή η συνέντευξη; 

Η Μαριανίνα. Θα ήθελα πολύ να ήταν εδώ. Εχω να τη δω από το 1981.