«Ο κύκλος της κοινωνικής κρίσης του 2019 δεν έχει κλείσει»

«Βαρύνει που δεν εγκρίθηκε το νέο Σύνταγμα, αλλά υπάρχει ένα πριν και ένα μετά, και έχουμε πλέον έναν πόλο αναφοράς», λέει η Μαρία Ελίσα Κιντέρος, ανεξάρτητο μέλος της Συντακτικής Συνέλευσης που εκπόνησε το νέο Σύνταγμα της Χιλής και πρόεδρός της από τον Ιανουάριο του 2022.

Επιδημιολόγος, ειδικευμένη στις επιπτώσεις του περιβάλλοντος στην υγεία, ακαδημαϊκός της Σχολής Επιστημών Υγείας του Πανεπιστημίου της Τάλκα, όπου διδάσκει και κάνει έρευνα, και ενταγμένη στην κοινωνία των πολιτών ως ενεργό μέλος περιβαλλοντικών κινημάτων, η Μαρία Ελίσα Κιντέρος βρέθηκε στην Αθήνα για να μετάσχει στο 34ο Συνέδριο της Διεθνούς Επιστημονικής Ενωσης Περιβαλλοντικής Επιδημιολογίας. Και συνομίλησε με την «Εφ.Συν.» για τους λόγους που απορρίφθηκε ένα Σύνταγμα, το οποίο διεθνώς θεωρήθηκε «πρότυπο» και για τα επόμενα βήματα

● Πώς νιώσατε όταν παραδώσατε το νέο συνταγματικό κείμενο; Το θεωρείτε επιστέγασμα της κοινωνικής εξέγερσης του 2019;

Ενιωσα τεράστια ικανοποίηση που καταφέραμε εντός της προθεσμίας να εκπληρώσουμε την εντολή που λάβαμε, γιατί είχαμε πολλές αντιξοότητες και η αγωνία ήταν να μπορέσουμε να τελειώσουμε έγκαιρα. Προσωπικά, πάντα πίστευα ότι αυτό το Σύνταγμα, και στην περίπτωση που εγκρινόταν, θα ήταν η αρχή μόνο. Γιατί ένα νέο κείμενο από μόνο του δεν λύνει το πρόβλημα, απαιτείται και η πολιτική βούληση για να προχωρήσει και να εφαρμοστεί ώστε μετά από 20 ή 30 χρόνια να έχουμε επιτύχει αυτή τη νέα κοινωνία.

Και νιώθω σε γενικές γραμμές πολύ περήφανη για τη χώρα μου. Γιατί πρέπει να θυμηθούμε πως το 1970 η κοινωνική κρίση που ξέσπασε δεν μπόρεσε να επιλυθεί δημοκρατικά και είχαμε μια δικτατορία, νεκρούς, βασανισμένους, αγνοούμενους που ακόμη και σήμερα οι οικογένειές τους δεν ξέρουν πού βρίσκονται. Ενώ σήμερα αποφασίσαμε να λύσουμε τα προβλήματά μας με περισσότερη δημοκρατία.

● Τι συνέβη κι εκείνο το 80% του λαού, που πριν από δυο χρόνια τάχθηκε υπέρ της Συντακτικής και της αλλαγής του χουντικού Συντάγματος, κατέληξε σε ένα 62% που απέρριψε το κείμενο;

Εγώ, που προέρχομαι από τα κοινωνικά κινήματα, βλέπω ότι υπάρχει ένα εθνικό δίκτυο πιο ισχυρό πια

Είναι πολλοί οι παράγοντες. Eνας πολύ σοβαρός είναι πως στο πρώτο δημοψήφισμα που ενέκρινε τη δημιουργία της Συντακτικής το 2020 η ψηφοφορία δεν ήταν υποχρεωτική, ενώ σε αυτό του Σεπτεμβρίου ήταν, έτσι που ψήφισαν κάπου 5 εκατ. περισσότεροι πολίτες. Είναι λοιπόν μια άλλη εκλογική βάση, που πρέπει να αναλυθεί. Επιπλέον, εν μέσω της βαθιάς οικονομικής κρίσης και των επιτακτικών προβλημάτων ο κόσμος δεν νοιάζεται τόσο για αρχές και δεσμεύσεις για το μέλλον της χώρας, όπως συμβαίνει με το Σύνταγμα.

Σε κάποιες περιοχές αυτό που τους απασχολούσε ήταν απλώς αν θα τους δώσει η κυβέρνηση επίδομα. Υπήρχαν άλλοι που μετείχαν επειδή ήταν υποχρεωτικό κι επειδή δεν ενδιαφέρονται για την πολιτική ή για οτιδήποτε, επέλεξαν το «Απορρίπτω». Κι άλλοι που το διάλεξαν ως ψήφο δυσαρέσκειας κατά της κυβέρνησης, αδυνατώντας να κατανοήσουν τη διαφορά ανάμεσα σε αυτήν κι ένα σώμα ανεξάρτητο και εκλεγμένο όπως η Συντακτική. Οπως κι ένα ποσοστό που τάχθηκε κατά του συνταγματικού κειμένου λόγω της τεράστιας καμπάνιας παραπληροφόρησης που αναπτύχθηκε.

● Ηταν αυτός ο καθοριστικός παράγοντας για την απόρριψη του νέου Συντάγματος;

Η καμπάνια παραπληροφόρησης από την υπερσυντηρητική πτέρυγα, με ψέματα που θύμιζαν Τραμπ ή Μπολσονάρο, έπαιξε καθοριστικό ρόλο, όπως και η τεράστια ασυμμετρία πόρων: η καμπάνια τού «Απορρίπτω» είχε 2,5 δισεκατομμύρια πέσος στη διάθεσή της, έναντι 250 εκατ. της καμπάνιας τού «Εγκρίνω».

Τους τελευταίους μήνες το πανίσχυρο επικοινωνιακό τους επιτελείο αποφάσισε να εστιάσει σε τρία θέματα που αφορούσαν άμεσα τους πολίτες: ιδιοκτησία, συντάξεις και αυτόχθονες λαοί. Με έξυπνα σποτ σε ραδιόφωνα, τηλεοράσεις και κοινωνικά μέσα και σύντομα μηνύματα που αποτυπώνονταν εύκολα έπεισαν πολύ κόσμο ότι με το νέο Σύνταγμα θα τους πάρουν τα σπίτια, θα κατάσχουν τις αποταμιεύσεις για τις συντάξεις, δεν θα μπορούσαν να κληροδοτήσουν την περιουσία τους και ότι οι διατάξεις για τα δικαιώματα των αυτόχθονων λαών θα διχάσουν το έθνος. Και ήταν πολύ αποτελεσματική καμπάνια γιατί πήγαινα σπίτι–σπίτι και ο κόσμος επαναλάμβανε τα ίδια. Ηταν μια εκστρατεία εκφοβισμού. Ετσι το μεγαλύτερο μέρος της δουλειάς μας ήταν να διαψεύδουμε τα ψέματα, αντί να παρουσιάζουμε τα θετικά του συνταγματικού κειμένου.

● Πιστεύετε από την άλλη ότι υπήρξε κι ένας μαξιμαλισμός από πλευράς της Συντακτικής, που θέλησε να τα εντάξει όλα στο κείμενο αντί να εστιάσει σε βασικές αρχές και δικαιώματα; Δυσχεραίνοντας έτσι την κατανόησή του από την πλειονότητα;

Τώρα πια έχουμε έναν πόλο αναφοράς και είμαστε τουλάχιστον πέντε εκατομμύρια Χιλιανοί που θέλουμε μια χώρα πιο πράσινη, σεβασμό στις διαφορές, κοινωνικά δικαιώματα στη βάση της κοινωνίας σε μια χώρα τόσο άνιση όσο η Χιλή

Αυτό το κείμενο δίνει απαντήσεις στα αιτήματα του κόσμου. Καθένας από εμάς ήρθε με μια σειρά προτάσεις και εκλεχτήκαμε στη βάση αυτού που προτείναμε. Οι τοπικές συνελεύσεις πολιτών σε ολόκληρη τη χώρα πρότειναν επίσης πολλά, ενώ συλλέξαμε μέσα από μια ειδική ψηφιακή πλατφόρμα τις θέσεις πάμπολλων συλλογικοτήτων. Και η συστηματοποίηση των προτάσεων που έγινε από το Πανεπιστήμιο της Χιλής και άλλα πανεπιστήμια συμπίπτει με τις διατάξεις που περιλαμβάνονται στο κείμενο. Το πιο σημαντικό είναι ότι η δουλειά που κάναμε δεν ήταν αυτή ενός τεχνικού κειμένου, αλλά μιας Συντακτικής των Πολιτών, που αντιμετωπίζει θέματα του πολύ σύγχρονου πολιτικού πλαισίου. Για παράδειγμα, οι πυροσβέστες δεν περιλαμβάνονται σε κανένα Σύνταγμα του κόσμου· αλλά σε εμάς, αυτό το σώμα της κοινωνίας των πολιτών που είναι εθελοντές οργανώθηκε, συγκέντρωσε υπογραφές και πρότεινε μια διάταξη που υιοθετήσαμε. Ανάλογες πρωτοβουλίες πολλών ομάδων περιλήφθηκαν στο κείμενο.

● Αυτό εννοούσα όταν μίλησα για μαξιμαλισμό: δεν θα μπορούσαν αυτά τα επιμέρους ζητήματα να ρυθμιστούν με νόμους;

Υπήρξαν πολλά θέματα που τα αφήσαμε να επιλυθούν αργότερα από το Κογκρέσο, αλλά υπήρξαν άλλα που ξέραμε ότι δεν θα μπορούσαν να προκριθούν από αυτό. Οπως, για παράδειγμα, το θέμα της άμβλωσης, που περιλάβαμε στο συνταγματικό κείμενο, ή για τα εδάφη των ιθαγενών: γιατί περάσαμε δεκαετίες συζητώντας για αυτά και τίποτα δεν άλλαξε, τίποτα δεν προχώρησε. Οπότε έπρεπε να τα κατοχυρώσουμε στο Σύνταγμα.

● Και τώρα;

Τώρα θα υπάρξει μια νέα διαδικασία και περιμένουμε να συμφωνήσουν οι πολιτικοί. Δυστυχώς, η συντηρητική πολιτική σκηνή της Χιλής κατανόησε το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος ως νίκη της. Αλλά δεν είναι έτσι· χάσαμε όλοι. Κι αυτό που βλέπω είναι ότι τώρα θέτουν πολλά εμπόδια γι’ αυτή τη νέα συνταγματική διαδικασία. Κι έτσι μπορεί να παραταθεί επί μεγάλο διάστημα ο καθορισμός της, όπως συμβαίνει συνήθως στη Χιλή.

● Κλείνει έτσι ένας πολιτικός κύκλος που άνοιξε με την κοινωνική εξέγερση του 2019;

Κάθε άλλο, γιατί υπάρχει τουλάχιστον μια κοινωνία των πολιτών που σήμερα πια έχει ενισχυθεί. Εγώ, που προέρχομαι από τα κοινωνικά κινήματα, βλέπω ότι υπάρχει ένα εθνικό δίκτυο πιο ισχυρό πια. Πιστεύω ότι όσο δεν υπάρχει ένα νέο Σύνταγμα και δεν γίνονται πραγματικότητα οι αλλαγές, αυτός ο κύκλος δεν κλείνει. Και ήδη βλέπετε πώς ο κόσμος –και ιδίως οι νέοι– κινητοποιείται μετά το δημοψήφισμα.

● Εάν εγκριθεί μια νέα Συντακτική θα ξαναβάζατε υποψηφιότητα;

Οχι. Πρέπει να αναδειχτούν ένα πρόσωπα που να εκπροσωπούν και πάλι τη βάση της κοινωνίας και να γνωρίζουν τα καθημερινά προβλήματα. Δεν είμαι επαγγελματίας πολιτικός αλλά επιστημόνισσα και μέλος κοινωνικών κινημάτων. Επί έναν χρόνο και επτά μήνες όλη μου η ζωή ήταν το Σύνταγμα: άφησα οικογένεια, φίλους, δουλειά, έρευνες και αυτό έχει κόστος και στην καριέρα μου. Αλλά ήταν μια εξαιρετικά πλούσια εμπειρία, ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα. Ναι, σαφώς βαρύνει που δεν εγκρίθηκε το νέο Σύνταγμα, αλλά πιστεύω πως η διαδικασία ήταν εκπληκτική. Και πλέον έχουμε ένα πριν και ένα μετά.

Τώρα πια έχουμε έναν πόλο αναφοράς και είμαστε τουλάχιστον πέντε εκατομμύρια Χιλιανοί που θέλουμε μια χώρα πιο πράσινη, σεβασμό στις διαφορές, κοινωνικά δικαιώματα στη βάση της κοινωνίας σε μια χώρα τόσο άνιση όσο η Χιλή. Η ιστορία μάς έχει δείξει πως κάποιες φορές πάμε και κάποια βήματα πίσω. Αλλά θα συνεχίσουμε να προχωράμε, γιατί πια στην κοινωνική συλλογική συνείδηση επικρατεί η αίσθηση ότι μπορούμε πραγματικά να έχουμε μια καλύτερη κοινωνία.