Η οδύσσεια των απελπισμένων

«Ο θάνατος, ο τρόμος και η σκλαβιά με έτρεψαν σε φυγή... Στην χώρα μου ήμουν ένας σκλάβος, από παιδί με πήραν για να σπάω πέτρες... Πως μπορούσαμε να μείνουμε εκεί και να πεθάνουμε; Μας είπαν ότι υπάρχουν βάρκες κοντά στη θάλασσα που αναχωρούν για τον παράδεισο... Τώρα τουλάχιστον είμαι ζωντανός. Εδώ μπορούμε να ελπίζουμε...».

Είναι απλοί οι λόγοι που ξεριζώνονται οι άνθρωποι: όπως είπαν μερικοί από τους πρόσφυγες στην Σικελία σε ρεπορτάζ της La Stampa, είναι ο πόλεμος, είναι η πείνα, είναι η βία, είναι η συστηματική εκμετάλλευση, είναι η αφόρητη χωρίς ελπίδα ζωή. Δεν έχει λόγους να γυρίσει πίσω αυτό το ποτάμι των ανθρώπων, ούτε μπροστά στις απειλές, ούτε μπροστά στο θάνατο. Οτιδήποτε άλλο είναι καλύτερο από αυτό που βιώνουν. 

Όσοι έχουν χρήματα μπορεί να βρουν θέση σε παλιό, αλλά πιο καλοδιατηρημένο από τα άλλα σαπιοκάραβα, γιοτ. Όπως αυτό που έφθασε. 

Οι υπόλοιποι, στις βάρκες και τα «παροπλισμένα»  αλιευτικά. «Οι καλύτερες θέσεις πάνε στους Σύριους»- γράφει σε ρεπορτάζ της η Repubblica. «Είναι αυτοί που πληρώνουν περισσότερα και πάνω από όλα έχουν το «πλεονέκτημα» να μην κατάγονται από την υποσαχάρια Αφρική!  Γι αυτούς, οι δουλέμποροι, διαθέτουν τα αμπάρια, όπου τους στριμώχνουν υποχρεώνοντας τους να εισπνέουν σε όλο το ταξίδι τις αναθυμιάσεις από τα καύσιμα. Ακόμα και για τους Λίβυους δουλεμπόρους, οι μαύροι δεν είναι τόσο επικερδές «εμπόρευμα». Έτσι δουλεύει ο πλανήτης όλος: ακόμα και βαθιά στα αμπάρια γεμάτα πρόσφυγες είναι εμφανείς οι ανισότητες και ο ρατσισμός». 

«Τα κριτήρια είναι απλά, αρχής γενομένης από τη γενική παραδοχή ότι οι Αφρικανοί εξακολουθούν να καταλαμβάνουν τον πάτο και το πιο στενό μέρος της βάρκας. Εάν προέρχονται από την υποσαχάρια Αφρική, τότε η τύχη τους είναι ακόμα χειρότερη... Σαν αδέσποτα σκυλιά. Έτσι μεταχειρίζονται τους μαύρους Αφρικανούς στη Λιβύη. Αυτό έχουμε μάθει από πολλές μαρτυρίες  όσων έχουν επιβιώσει ξυλοδαρμών και βασανιστηρίων στις φυλακές της χώρας....»  εξηγεί ο Φλάβιο ντι Τζιάκομο, του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης.

«Τώρα πια δε, οι δουλέμποροι δεν βρωμίζουν απευθείας τα χέρια τους», λέει ο ντι Τζιάκομο. «Όταν το ανθρώπινο φορτίο τους βρίσκεται στη βάρκα, έχοντας πληρώσει 1.200 έως 1.500 δολάρια, δίνουν μόνο σε έναν από αυτούς ένα GPS και ένα μπιτόνι καύσιμα... Φύγετε ήσυχα, τους λένε, ακολουθήστε αυτή τη διαδρομή και θα φθάσετε! Εάν είναι πολλοί οι μετανάστες τους επιβιβάζουν σε μεγαλύτερα σκάφη, τα περισσότερα δεκαετιών, με το σκαρί σάπιο και τις μηχανές κουρασμένες ....Οι μαύροι Αφρικανοί πληρώνουν λιγότερα, αλλά δικαιούνται και λιγότερα, δεν τους δίνουν ούτε σωσίβιο. Για να το πάρουν πρέπει να πληρώσουν έξτρα. Συνήθως σωστικά μέσα δικαιούνται όσοι είναι στο πάνω κατάστρωμα, που πληρώνουν τα διπλά από τους υπόλοιπους».

Οι σχέσεις μεταξύ των Λίβυων και τον κατοίκων της υποσαχάριας Αφρικής, σύμφωνα με τον ντι Τζιάκομο, πάντα ήταν πολύ δύσκολες. «Οι Αφρικανοί πάντα έπεφταν θύματα κακοποίησης, τους εκμεταλλεύονταν και τους μεταχειρίζονταν χειρότερα από ζώα. Το ίδιο ισχύσει και στις βάρκες, ασχέτως από την ηλικία του επιβάτη, το φύλο ή την κατάσταση της υγείας τους».   

Από τη στιγμή, όμως, που η περιπέτεια ξεκινήσει, για τους χιλιάδες που καταφέρνουν φθάσουν ζωντανοί το ταξίδι δεν σταματά στην Ιταλία. Συνεχίζεται βόρεια. Με την ανεργία στην Ιταλία στο 13%, οι νεοαφιχθέντες προτιμούν να δοκιμάσουν την τύχη τους σε ένα πιο πλούσιο κράτος, όπου οι ευκαιρίες για δουλειές είναι καλύτερες και οι κοινότητες των μεταναστών πιο σωστά οργανωμένες.  

Με τις Ιταλικές αρχές πολλές φορές να κάνουν τα στραβά μάτια, οι μετανάστες, μπορούν εάν είναι τυχεροί να φθάσουν μέχρι την Σκανδιναβία πριν υποβάλουν αίτημα ασύλου- παρόλο που οι κανονισμοί της Ε.Ε. λένε ότι το αίτημα πρέπει να υποβάλλεται στη χώρα άφιξης.

Από τους 435.000 πρόσφυγες που αιτήθηκαν ασύλου πέρσι στις 28 χώρες της Ένωσης, οι μισοί προτίμησαν τη Γερμανία και τη Σουηδία. «Η κατανομή είναι άνιση» λέει στο Associated Press ο επικεφαλής της Υπηρεσίας Μετανάστευσης της Σουηδίας, η οποία στην ετήσια έκθεση της για το 2014 ανέφερε ότι μερικές χώρες, όπως η Ιταλία, δεν εφαρμόζουν τους κανόνες, επιτρέποντας αντίθετα στους μετανάστες... διακριτικά να φύγουν για τον βορρά, χωρίς να τους πάρουν τα αποτυπώματα.

Σύμφωνα με την έρευνα του AP , περίπου το ένα τέταρτο των μεταναστών που θα έπρεπε να είχαν καταγραφεί το πρώτο εξάμηνο του 2014, δεν υπάρχουν στοιχεία τους στη βάση δεδομένων. Κυρίως είναι Σύριοι. Πολλοί από αυτούς μένουν μερικές ημέρες στην Ιταλία πριν ξεκινήσουν για τον βορρά.

Οι πολιτικές χορήγησης ασύλου διαφέρουν από χώρα σε χώρα, παρά τις προσπάθειες εναρμονισμού τους. Πέρσι μόνο η Σουηδία δέχθηκε περισσότερους από 80.000 πρόσφυγες που ζητούσαν άσυλο, μεταξύ αυτών 30.000 από τη Συρία, με αποτέλεσμα η χώρα αυτή των 10 εκατομμυρίων κατοίκων να έχει αναλογικά με τον πληθυσμό της την μεγαλύτερη αποδοχή προσφύγων και μεταναστών. Φέτος η πρόβλεψη είναι 105.000 αιτήσεις ασύλου.

Τα στοιχεία της μετανάστευσης

Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ, οι μεγαλύτερες ομάδες προσφύγων και μεταναστών, μέσω Μεσογείου προς την Ευρώπη, προέρχονται από τη Συρία και την Ερυθραία. Από τον Ιανουάριο μέχρι τον Οκτώβριο του 2014 ο ΟΗΕ υπολογίζει ότι 200.000 άτομα έφθασαν στις ευρωπαϊκές ακτές.

Στον αριθμό δεν συμπεριλαμβάνονται οι επιβεβαιωμένοι νεκροί και οι αγνοούμενοι. Από το σύνολο: 

• 31% είναι από τη Συρία
• 18% από την Ερυθραία
• 5% από το Αφγανιστάν   
• 5% από το Μάλι
• 4% από τη Νιγηρία
• 3% από τη Γκάμπια
• 3% από τη Σομαλία
• 3% Παλαιστίνιοι
• 2% από το Μπαγκλαντές
• 10% από άλλες χώρες της υποσαχάριας Αφρικής
• 16% άλλες εθνικότητες.

Για τον επικεφαλής της Frontex, Φαμπρίτσε Λεγκέρι, οι πρόσφατες τραγωδίες δείχνουν ότι η Ευρώπη πρέπει να κάνει περισσότερα για να σταματήσει τους οικονομικούς μετανάστες: «Το μήνυμα που πρέπει να στείλουμε είναι ότι όσοι χρειάζονται προστασία πρέπει να είναι αποδεκτοί στην Ευρωπαϊκή Ένωση, στην Ευρώπη. Αλλά όσοι  είναι παράτυποι μετανάστες δεν έχουν δικαίωμα εγκατάστασης εδώ και εάν έρθουν παράνομα αυτό που θα πρέπει να κάνουμε είναι να τους στέλνουμε πίσω. Έτσι δεν θα χαλάνε τα χρήματα τους, δεν θα πέφτουν θύματα των δουλεμπόρων και σε κάθε περίπτωση- θα επιστρέφουν στην πατρίδα τους».

Μιλώντας στο Associated Press, ο Λεγκέρι υποστηρίζει ακόμα ότι οι μετανάστες πρέπει να γυρίζουν πίσω και για έναν ακόμα λόγο: για να χάσουν κατά κάποιο τρόπο την αξιοπιστία τους οι δουλέμποροι. «Εάν αυξήσουμε τις πτήσεις επιστροφής», είπε «θα διαδοθεί η πληροφορία ότι οι δουλέμποροι είναι ψεύτες και ότι δεν είναι δυνατόν να φθάσουν τόσο εύκολα στην ΕΕ άνθρωποι που δικαιούνται ασύλου».