«Η βλασφημία δεν είναι έγκλημα»

Ο Ζεράρ Μπιάρ, αρχισυντάκτης της «Charlie Hebdo», είναι ένας από εκείνους που επέζησαν από το αιματοκύλισμα της περασμένης Τετάρτης. Η ακόλουθη συνέντευξή του δημοσιεύτηκε τον Ιούλιο του 2013 στο ιταλικό περιοδικό «Micromega»

• Η «Charlie Hebdo» διακηρύσσει ότι είναι «μια άθεη εφημερίδα». Τι σημαίνει για σας το να κάνετε άθεη δημοσιογραφία;

Η «Charlie Hebdo» είναι μια σατιρική εφημερίδα, η οποία γεννήθηκε με ένα απροκάλυπτα αντικληρικό πνεύμα. Από την αρχή ο υπ’ αριθμόν ένα σατιρικός στόχος ήταν η γαλλική Καθολική Εκκλησία. Το να είναι άθεη μια εφημερίδα σημαίνει να είναι μια εφημερίδα που αντιτίθεται σε όλα τα θρησκευτικά δόγματα και που προφανώς δεν πιστεύει στην υπεροχή καμιάς θρησκείας απέναντι στις άλλες (για μας είναι όλες τους εξίσου ανόητες) και κυρίως που αντιτίθεται σε κάθε επέμβαση του θρησκευτικού κόσμου στο πολιτικό πεδίο.

Οσο η θρησκεία παραμένει στη σφαίρα του ιδιωτικού έχει καλώς, καθένας έχει το δικαίωμα να πιστεύει στις δικές του παλαβομάρες. Αν κάποιος θέλει να πιστεύει στην άμωμη σύλληψη, τι θέλετε να του πούμε; Είναι δικό του πρόβλημα. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχουμε τη δική μας γνώμη για τις παράλογες πεποιθήσεις που οι άνθρωποι ξεφουρνίζουν ξεδιάντροπα μπροστά σε όλους, αλλά τι μπορούμε να κάνουμε; Χρειάζεται να είμαστε ανεκτικοί. Ως πολιτική εφημερίδα όμως παύουμε να είμαστε ανεκτικοί, όταν η θρησκεία γίνεται πολιτικό δόγμα, όταν δηλαδή θέλει να ανακατεύεται με τις πολιτικές επιλογές.

• Αυτό θα μπορούσε να προξενήσει απορίες στο ιταλικό κοινό, που φαντάζεται μια Γαλλία πατρίδα του κοσμικού κράτους, στην οποία η θρησκεία δεν επεμβαίνει στις πολιτικές υποθέσεις.

Δυστυχώς δεν είναι έτσι. Η Γαλλία, παρ’ όλα αυτά, παραμένει πολιτισμικά μια παλιά καθολική χώρα. Και το είδαμε καλά αυτή την περίοδο πολιτικής κινητοποίησης και συνεχών διαδηλώσεων σχετικά με τον νόμο για τον γάμο για όλους, που δημοσιεύτηκε στις 18 Μαΐου 2013 από τον Ολάντ. Ξαφνικά, είδαμε να ξεσηκώνεται μια Γαλλία που είχαμε όλοι εν μέρει λησμονήσει, μια βαθιά και οπισθοδρομική Γαλλία που υπερβαίνει τους κύκλους των φανατικών καθολικών (αυτούς εξάλλου δεν τους είχαμε βέβαια ξεχάσει, επειδή μας είχαν κάνει 12 δίκες μέσα σε 20 χρόνια!) και φτάνει στην Ακρα Δεξιά –μια Ακρα Δεξιά που θα μπορούσαμε να την αποκαλέσουμε «παγανιστική»-, σε μια ανησυχητική συμμαχία ακόμη και με τις δυνάμεις της παραδοσιακής Δεξιάς.

Βρεθήκαμε έτσι μπροστά στην παλιά πολιτική δύναμη της Εκκλησίας, εκείνη τη σκοτεινή δύναμη που ποτέ δεν χάθηκε πλήρως από τη Γαλλία και που παρεμβαίνει πιεστικά στα κοινωνικά ζητήματα. Τόσο συμπαγή και ισχυρή, τη σκοτεινή δύναμη των καθολικών στη Γαλλία είχαμε να τη δούμε από το μακρινό 1986, όταν ο υπουργός Παιδείας εκείνης της εποχής πρότεινε έναν νόμο, για να μειώσει τις επιχορηγήσεις στα ιδιωτικά σχολεία, που στην πραγματικότητα σήμαινε ότι θα γίνονταν περικοπές στη χρηματοδότηση των καθολικών σχολείων. Σίγουρα εμείς, δεδομένου ότι είμαστε μια σατιρική εφημερίδα, αναμετριόμαστε καθημερινά με την καθολική Ακροδεξιά, αλλά οι εξτρεμιστές εκδηλώνονταν και για πιο ειδικά ζητήματα, συχνά πολιτιστικά. Για παράδειγμα, τη λογοκρισία ορισμένων βιβλίων ή ορισμένων θεατρικών έργων.

Η Δεξιά όμως που είδαμε να ξεσηκώνεται τελευταία δεν είναι μια υπόθεση πέντε-έξι φανατικών. Είναι μια πραγματικότητα με πολύ πιο βαθιές ρίζες στη γαλλική ιστορία, την οποία ο νόμος του 1905 για τον χωρισμό Εκκλησίας και κράτους δεν ήταν αρκετός, για να την εξαλείψει. Μια καθολική εξουσία που είχε ήδη ξανασηκώσει το κεφάλι στα χρόνια του Πετέν, μεταξύ του 1940 και του 1944, και που έπειτα παρέμενε σιωπηλή, αλλά παρούσα στη γαλλική κοινωνία.

• Τι είναι η γαλλική «λαϊκότητα» (laïcité);

Θα έπρεπε να την αποκαλούμε απλώς «λαϊκότητα», με την έννοια ότι δεν υπάρχει ένα γαλλικό μοντέλο λαϊκότητας διαφορετικό από τα άλλα. Η λαϊκότητα (ο κοσμικός χαρακτήρας του κράτους) είναι μία και μόνη: είναι η αρχή που επιτρέπει να έχουμε έναν «νηφάλιο», θα λέγαμε, πολιτικό λόγο και που επιτρέπει σε όλες τις θρησκευτικές ιδεολογίες να εκφράζονται στο ίδιο επίπεδο, δηλαδή την ιδέα ότι δεν υπάρχει μια κρατική θρησκεία. Αυτό που οι θρησκευόμενοι δεν κατορθώνουν ή δεν θέλουν να κατανοήσουν είναι ότι η λαϊκότητα είναι η μόνη λύση, προκειμένου να υπάρχει ελευθερία συνείδησης.

• Αυτό είναι πολύ ενδιαφέρον, γιατί φαίνεται να κάνει τον αθεϊσμό πολιτική θέση. Είναι έτσι κατά τη γνώμη σας; Το να είμαστε άθεοι είναι μια πολιτική επιλογή; Μια άθεη κοινωνία είναι μια πολιτικά καλύτερη κοινωνία; Θα ήταν πάντως μια πολύ ιδιόμορφη πολιτική επιλογή, επειδή, αν πάρουμε τον αμερικανικό κοινοτισμό, έχουμε το παράδειγμα μιας δημοκρατικής κοινωνίας που επιτρέπει την έκφραση όλων των διαφορετικών απόψεων, αλλά σίγουρα δεν είναι μια εκκοσμικευμένη κοινωνία.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες, όπως λέτε, σίγουρα δεν είναι μια εκκοσμικευμένη κοινωνία. Αρκεί να σκεφτούμε ότι ο πρόεδρος, όταν παίρνει την εντολή, ορκίζεται ακόμα στη Βίβλο. Για να απαντήσω όμως στο ερώτημά σας, αν ένα άθεο κράτος είναι το ύψιστο σημείο της ιδεώδους κοινωνίας, εγώ, ως άθεος, σας απαντώ ναι, αλλά δεν θα ήθελα ποτέ να επιβάλω την άποψή μου στους άλλους. Θα ήταν αντιδημοκρατικό. Ο σκοπός της δημοκρατίας είναι να επιτρέπει σε όλους να εκφράζουν την άποψή τους με ίσους όρους, επιβάλλοντας ταυτόχρονα τα κοινωνικά όρια για τη διατήρηση της τάξης και της ισορροπίας. Θα έλεγα ότι η άποψή μου είναι πως η λαϊκότητα δεν είναι το θεμέλιο της δημοκρατίας, αλλά δεν υπάρχει πραγματική δημοκρατία χωρίς λαϊκότητα.

• Ας επανέλθουμε στις 12 δίκες, στις οποίες σας έσυραν οι φανατικοί καθολικοί. Ποια είναι τα όρια που ξεπεράσατε; Ποιες είναι οι κατηγορίες που σας βάραιναν;

Γενικά είναι η επίθεση στα μεγάλα σύμβολα: Ιησούς, Μωάμεθ, Πάπας, εν συντομία η ασέβεια. Εμείς πράγματι δεν έχουμε κανένα όριο, εκτός από εκείνο του ρατσισμού, της δυσφήμησης και του σεβασμού της ιδιωτικής ζωής. Με δυο λόγια, επιβάλλουμε στους εαυτούς μας τους κανόνες που μας επιβάλλει ο νόμος. Η ασέβεια δεν είναι έγκλημα ούτε και η βλασφημία, ενώ οι ρατσιστικές δηλώσεις εναντίον μιας ομάδας είναι. Ολες οι δίκες, στις οποίες μας ενέπλεξαν οι φανατικοί καθολικοί ή οι ισλαμικές οργανώσεις είχαν τον σκοπό γι’ αυτές τις ομάδες να δημιουργήσουν μια κατάλληλη ατμόσφαιρα, ώστε η γαλλική νομοθεσία να αναγνωρίσει το έγκλημα της βλασφημίας.

Το αποκαλούν με άλλους τρόπους, για παράδειγμα «αντιθρησκευτικό ρατσισμό», αλλά αυτό που έχουν στον νου τους είναι στην πραγματικότητα η βλασφημία. Και μέχρι σήμερα η νομοθεσία αντέδρασε με τρόπο υγιή, απαντώντας «όχι», ότι στη Γαλλία η προσβολή των θείων, δηλαδή η βλασφημία, δεν τιμωρείται. Για παράδειγμα, για τη δημοσίευση των σκίτσων του Μωάμεθ κατηγορηθήκαμε για «προσβολή των θρησκευτικών συναισθημάτων». Αλλά πάντοτε νικήσαμε...