Ενα φυτό που απειλεί άλλα φυτά και... μνημεία

Υπάρχει ένα δέντρο στο οποίο αποδίδεται η ονομασία του «πράσινου καταστροφέα». Αλλοι το αποκαλούν το «φυτό-δολοφόνος με το οικολογικό πρόσωπο». Στη γεωπονική επιστήμη ονομάζεται αείλανθος (Ailanthus Altissima) και ο απλός κόσμος την αποκαλεί βρωμοκαρυδιά. Είναι ένα δέντρο το οποίο είναι πάρα πολύ πιθανό να έχετε συναντήσει σε άλση και πάρκα, να το έχετε δει να φυτρώνει ανάμεσα σε καλλιέργειες, σε ελαιώνες ή αμπελώνες, σε εγκαταλειμμένα κτίρια, σε αρχαιολογικούς χώρους, ανάμεσα σε κράσπεδα και πέτρες. Και ακόμα πιθανότερο να μη γνωρίζετε ότι αυτό το –φαινομενικά αθώο– δέντρο απειλεί κάθε άλλο φυτό της ελληνικής χλωρίδας που ζει και αναπνέει δίπλα του.

Είναι ένα από τα πλέον ανταγωνιστικά φυτικά είδη και αναπτύσσεται με ταχύτατους ρυθμούς. Στις δε ΗΠΑ έχει επικηρυχθεί από την κρατική δασική υπηρεσία. «Δηλαδή, κόβεις ένα δέντρο και πληρώνεσαι», εξηγεί στην «Εφ.Συν.» ο ομότιμος καθηγητής Βοτανικής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου, Κώστας Φασσέας, ο πρώτος επιστήμονας στην Ελλάδα που μελέτησε το συγκεκριμένο δέντρο και προειδοποίησε ότι αποτελεί μια απειλή.

Κάποιοι υποστηρίζουν ότι ο αείλανθος ήρθε για πρώτη φορά στην Ελλάδα όταν ο γοητευμένος από το δέντρο βασιλιάς Οθωνας ζήτησε να τον φυτέψουν στον Εθνικό Κήπο. Ωστόσο, επικρατέστερη εκδοχή είναι ότι μεταφέρθηκε κατά τους βυζαντινούς χρόνους από τη «γενέτειρά» του, Κίνα, μέσω των δρόμων του μεταξιού. Λέγεται βρωμοκαρυδιά γιατί η όψη του παραπέμπει στην απλή καρυδιά, ενώ παράγει μια δυσάρεστη οσμή σαν χλωρίνη όταν κάποιος την πειράξει. Στην Κίνα χρησιμοποιούσαν το ρετσίνι του αείλανθου σε θρησκευτικές τελετές. Σε κάποιες γωνιές της υφηλίου ήταν δημοφιλές ως καλλωπιστικό φυτό. Κατά τα λοιπά, η βρωμοκαρυδιά είναι άχρηστη για τον άνθρωπο.

Ανθεκτικό δέντρο

Σε κάθε περίπτωση, το συγκεκριμένο δέντρο είναι εκπληκτικά ανθεκτικό. «Εφόσον βρει τις κατάλληλες συνθήκες, που δεν θέλει και τίποτα ιδιαίτερο –λίγο νερό και φως, το χώμα δεν το ενδιαφέρει να είναι γόνιμο– μπορεί να φτάσει μέχρι και τα δύο μέτρα σε έναν χρόνο», εξηγεί ο κ. Φασσέας. Αυτό όμως που το χαρακτηρίζει είναι η «ανταγωνιστικότητά» του απέναντι σε άλλα φυτικά είδη: σύμφωνα με τον καθηγητή, αναπτύσσοντας η βρωμοκαρυδιά ταχύτατα ύψος, καλύπτει αφενός το έδαφος, αφετέρου… τον ουρανό, δηλαδή εμποδίζει τα άλλα δεντράκια να δεχθούν ηλιακό φως, ενώ υπογείως παράγει μια χημική ουσία που λέγεται αειλανθίνη και είναι επιβλαβής για τις ρίζες άλλων δένδρων.

Καθώς δεν χρειάζεται κάποιο γόνιμο έδαφος για να ευδοκιμήσει, φυτρώνει ακόμη και σε εγκαταλειμμένα κτίρια, έως και σε κράσπεδα, με αποτέλεσμα να είναι ιδιαίτερα εχθρικό σε οτιδήποτε φυτρώνει δίπλα του. «Οπως επίσης είναι ένας μεγάλος εχθρός για τα αρχαία μας μνημεία. Δηλαδή το βλέπουμε να φυτρώνει στους αρχαιολογικούς χώρους, ακόμη και ανάμεσα στα μάρμαρα», τονίζει ο κ. Φασσέας.

Οσο γρήγορα αναπτύσσεται άλλο τόσο εύκολα επεκτείνεται. Σύμφωνα με τον καθηγητή, ένα ενήλικο δέντρο έχει υπολογιστεί ότι παράγει περίπου 25.000 σπόρους (σπέρματα) ετησίως. Τα σπέρματά του βρίσκονται μέσα σε ένα φύλλο-σπιράλ, το οποίο μέσω του ανέμου μπορεί να μεταφερθεί χιλιόμετρα μακριά. Σε αντίθεση με την Κίνα, η βρωμοκαρυδιά δεν έχει φυσικούς εχθρούς στην Ελλάδα που να την καταστρέφουν ή να την περιορίζουν (π.χ. έντομα), ενώ τα φυτικά είδη της ελληνικής χλωρίδας δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν στις «ανταγωνιστικές» της διαθέσεις. Ετσι, στο ελληνικό έδαφος η βρωμοκαρυδιά απειλεί να επικρατήσει σε τεράστιες εκτάσεις, έναντι κάθε άλλου αυτόχθονου είδους.

Καθώς το δέντρο είναι «οικονομικό» σε νερό, κάποιοι υποστηρίζουν ότι «προτιμήθηκε» για αστικά περιβάλλοντα από δημοτικές αρχές ανά την ελληνική επικράτεια, χωρίς κανείς να είναι σε θέση να γνωρίζει τις συνέπειες μιας μαζικής φύτευσής του. Μάλιστα, κάποτε πωλούνταν και σε φυτώρια. Σήμερα είναι πολλοί οι φυτωριούχοι που προειδοποιούν για αυτό το «αδηφάγο» δέντρο, το οποίο έχει αρχίσει να μπαίνει στο επίκεντρο γεωπονικών μελετών τα τελευταία 10 με 15 χρόνια.

Σύμφωνα με τον κ. Φασσέα, η βρωμοκαρυδιά ήδη αποτελεί «το επικρατέστερο είδος στην Αθήνα και τείνει να εξαπλωθεί». Πλήθος τέτοιων δέντρων έχει «ευδοκιμήσει» στον Λόφο Ευελπίδων, στο Πεδίον του Αρεως, κατά μήκος των γραμμών του ΟΣΕ στην Οδό Κωνσταντινουπόλεως, κατά μήκος των γραμμών του ΗΣΑΠ, ενώ –σύμφωνα με τους «Φίλους του Δάσους Συγγρού»– σήμερα έχει καταλάβει το 20% της έκτασης του τελευταίου ατόφιου περιαστικού δάσους πρωτεύουσας.

Οι «Φίλοι του Δάσους Συγγρού» έχουν δει τη βρωμοκαρυδιά να κατατροπώνει έλατα και πεύκα του δάσους, παρά τις (αποτυχημένες, δυστυχώς) προσπάθειες που έχουν κάνει να την απομακρύνουν. Το απλό ξερίζωμα έχει αποδειχθεί αναποτελεσματικό. Αν κόψει κανείς μια βρωμοκαρυδιά, το πιθανότερο είναι να συνεχίζει να αναπτύσσεται από τις ρίζες που έχουν απομείνει στο χώμα. Σύμφωνα με τους «Φίλους του Δάσους Συγγρού», απαιτείται να απομακρυνθεί εξ ολοκλήρου το ριζικό σύστημα του αείλανθου, κάτι που μπορεί να γίνει με τη χρήση εκσκαφέα, και καθώς πρόκειται για μια διαδικασία δαπανηρή, έχουν κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου προς τη δημοτική αρχή Αμαρουσίου και το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης.