Παρένθετη κύηση: υποχώρηση στην Ακροδεξιά

Η σοβαρότερη ίσως έλλειψη του νέου νομοσχεδίου, που κατατέθηκε στη διαβούλευση την περασμένη εβδομάδα μέχρι την Τετάρτη 31 Ιανουαρίου, για την κατοχύρωση του γάμου και της τεκνοθεσίας από τα ομόφυλα ζευγάρια δεν είναι άλλη από την άρνηση του δικαιώματος πρόσβασης στην παρένθετη κυοφορία σε βάρος κυρίως των γκέι ανδρών. Οπως εξήγησε η επιστημονικά συνυπεύθυνη του Orlando LGBT+, Ελενα-Ολγα Χρηστίδη («Στην ισότητα εκπτώσεις δεν χωρούν», «Εφ.Συν.», 13/1/24), «είναι σαφές ότι ο πρωθυπουργός υποχωρεί στην πίεση της Εκκλησίας και κυρίως στη συντηρητική και ακροδεξιά μεριά του κόμματός του που θέλουν να δώσουν το μήνυμα ότι δεν επιτρέπουν σε γκέι άντρες να αποκτούν παιδιά.

Οι δικαιολογίες περί άρνησης να δεχτεί “παιδιά κατά παραγγελία” θα ήταν ίσως πιστευτές αν δεν είχαμε νόμο για την παρένθετη κυοφορία στην Ελλάδα, χωρίς χρηματικό αντάλλαγμα, εδώ και 22 χρόνια». Η υποχώρηση του πρωθυπουργού απέναντι στην Ακροδεξιά και την Εκκλησία -σε ένα κατά τα άλλα προοδευτικό νομοσχέδιο- ακολουθεί εν μέρει το γενικότερο κλίμα στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Είναι δεδομένο, όπως αναφέρουν δεκάδες ΜΜΕ σε όλο τον κόσμο (π.χ. «Why gay couples using surrogacy are the latest target for Europe's far right», CBC 3/7/2023), τα γκέι ζευγάρια που χρησιμοποιούν παρένθετη κύηση αποτελούν έναν από τους πιο πρόσφατους και πιο εμφανείς στόχους της Ακροδεξιάς στην Ευρώπη.

«Εγκλημα σαν την παιδεραστία»

«Η παρένθετη μητρότητα είναι σοβαρό έγκλημα, πιο σοβαρό από την παιδεραστία. Είμαστε αντιμέτωποι με ανθρώπους που θέλουν να επιλέξουν ένα παιδί όπως επιλέγουν το χρώμα του σπιτιού τους» δήλωσε τον περασμένο Μάρτιο ο Φεντερίκο Μολικόνε, βουλευτής του ακροδεξιού κυβερνώντος κόμματος της Μελόνι (FdI), πρόεδρος της επιτροπής πολιτισμού της Κάτω Βουλής. Η ρητορική αυτή είναι παρόμοια στους ακροδεξιούς σε διάφορες χώρες: o επίδοξος γονιός (και περισσότερο οι γκέι άνδρες) αντιμετωπίζεται ως επίδοξος εγκληματίας.

Η Ιταλία μαζί με την Πολωνία και την Ουγγαρία είναι οι χειρότερες χώρες στην Ε.Ε. ως προς το συγκεκριμένο ζήτημα, με αποτέλεσμα εκατοντάδες ομόφυλα ζευγάρια να αναγκάζονται να τις εγκαταλείψουν για να μπορούν να αποκτήσουν παιδί. Παρ' όλα αυτά, τα τελευταία χρόνια στην Ιταλία, ενθαρρυμένοι από πολλές δικαστικές αποφάσεις, οι τοπικοί δήμαρχοι κατέγραφαν μέχρι πέρσι ολοένα και περισσότερο τόσο βιολογικούς όσο και μη βιολογικούς γονείς στα πιστοποιητικά γέννησης. Ομως, τον περασμένο Ιανουάριο, ο υπουργός Εσωτερικών της Μελόνι διέταξε τα δημαρχεία να σταματήσουν τη μεταγραφή πιστοποιητικών παιδιών που γεννήθηκαν στο εξωτερικό μέσω παρένθετης μητρότητας, επικαλούμενος μια δικαστική απόφαση. Στη συνέχεια οι εισαγγελείς σε όλη την Ιταλία άρχισαν να αμφισβητούν τα πιστοποιητικά γέννησης παιδιών που γεννήθηκαν από γονείς του ίδιου φύλου, είτε μέσω παρένθετης μητρότητας είτε όχι. Ηταν μια νίκη της Ακροδεξιάς.

Ωστόσο σε μια ιστορική δικαστική απόφαση τον Αύγουστο του 2023 ιταλικό δικαστήριο καταδίκασε το ακροδεξιό κυβερνών κόμμα να πληρώσει αποζημίωση σε ζευγάρι Καναδών ομοφυλόφιλων επειδή χρησιμοποίησε μια φωτογραφία τους με τον νεογέννητο γιο τους χωρίς τη συγκατάθεσή τους σε μια εκστρατεία κατά της παρένθετης κύησης.

Η Τζένι Γκάναρσον Πέιν, καθηγήτρια στο σουηδικό Πανεπιστήμιο Södertörn που μελετά ζητήματα παρένθετης κύησης, λέει ότι μεγάλο μέρος της αντίθεσης της Ευρώπης στην παρένθετη μητρότητα προέρχεται εν μέρει από έναν ασυνήθιστο συνασπισμό μεταξύ κυρίως υπερσυντηρητικών χριστιανών που αντιτίθενται στην αναπαραγωγική τεχνολογία και ριζοσπαστικών φεμινιστριών (συχνά τρανσφοβικών) που εκφράζουν φόβους ότι αυτή εμπορευματοποιεί το γυναικείο σώμα.

Σύμφωνα με πρόσφατη διασυνοριακή δημοσιογραφική έρευνα δεδομένων που συντόνισε η ισπανική ερευνητική ομάδα Civio (με συμμετοχή και της ελληνικής ομάδας του ΜΙΙR), περισσότερες από τις μισές ευρωπαϊκές χώρες απαγορεύουν ακόμα την πρόσβαση σε όλες τις μορφές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής σε ΛΟΑΤΚΙ άτομα. Σχεδόν το 1/3 των χωρών το απαγορεύουν στις ανύπαντρες γυναίκες. Εκτός από τα νομικά εμπόδια, αντιμετωπίζουν και οικονομικά εμπόδια: τα περισσότερα δημόσια συστήματα υγείας καλύπτουν μόνο μέρος του κόστους ή έχουν πολύ μεγάλες λίστες αναμονής ή/και στενά κριτήρια πρόσβασης. H Ελλάδα είναι μία από τις ελάχιστες ευρωπαϊκές χώρες που δεν υπάρχει δημόσια χρηματοδότηση για την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή.

Στον αντίποδα, το ελληνικό Κοινοβούλιο ψήφισε ομόφωνα τη νομοθεσία για την παρένθετη κύηση το 2002, με αποτέλεσμα η Ελλάδα να έχει ένα από τα πλέον φιλελεύθερα δίκαια στο σκέλος της ανθρώπινης αναπαραγωγής. Υπενθυμίζεται ότι επιτρέπεται η απόκτηση παιδιού μέσω παρένθετης μητέρας σε ετερόφυλα ζευγάρια και μόνες γυναίκες. Το ζευγάρι θα πρέπει να διαθέτει γνωμάτευση ιατρού η οποία και αποδεικνύει ότι δεν μπορεί να φέρει εις πέρας μια εγκυμοσύνη από μόνο του. Επιπλέον απαιτείται έγγραφη συμφωνία, χωρίς ανταλλάγματα, ανάμεσα στο ζευγάρι και την παρένθετη μητέρα.

Η δε εξωσωματική γονιμοποίηση μέσω της δωρεάς ωαρίων εφαρμόζεται στην Ελλάδα από το 1987, ωστόσο η συστηματικοποίηση της προσφοράς της από τις Μονάδες Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, που σχετίζεται αφενός με τη διαθεσιμότητα γενετικού υλικού, αφετέρου με την εξέλιξη των τεχνικών κρυοσυντήρησης του γενετικού υλικού (υαλοποίηση), εντοπίζεται στη δεκαετία του 2010.

Ειδικά από το 2015 και μετά, η Ελλάδα διεκδικεί δυναμικά θέση ανάμεσα στους δημοφιλέστερους προορισμούς για υπηρεσίες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (Υ.Α.) στην Ευρώπη. Σύμφωνα με τις εταιρείες προώθησης τουριστικών πακέτων αναπαραγωγικού τουρισμού, η χώρα έπεται σήμερα της Ισπανίας, που διατηρεί την πρωτοκαθεδρία στο επίπεδο παροχής υπηρεσιών γονιμότητας (πηγή: «Εξωσωματική για όλους, αλλά όχι για ΛΟΑΤΚΙ», miir.gr, 20/3/2023).

Οι ομοφυλόφιλες γυναίκες που θέλουν να τεκνοποιήσουν απευθύνονται στις Μονάδες Υ.Α. ως «single» (άνευ συντρόφου) ακόμα και αν διατηρούν κάποια σχέση με άλλη γυναίκα. Η ελληνική νομοθεσία επιτρέπει στις γυναίκες χωρίς σύντροφο την εξωσωματική (με χρήση σπέρματος δότη), αλλά το απαγορεύει στους άντρες χωρίς σύντροφο, ανεξαρτήτως σεξουαλικού προσανατολισμού. Και θα συνεχίσει να το κάνει βάσει του νομοσχεδίου. Πριν από μερικά χρόνια ένα ζευγάρι δύο γκέι ανδρών στην Ελλάδα κατέφυγαν στη Δικαιοσύνη επικαλούμενοι διακριτική μεταχείριση και δικαιώθηκαν σε πρώτο βαθμό από τα ελληνικά δικαστήρια, με την Εισαγγελία να ασκεί έφεση.

Η Ισπανία είναι η χώρα της Ευρώπης, μαζί με την Ελλάδα, στην οποία γεννιούνται περισσότερα παιδιά χάρη στις διαδικασίες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, φτάνοντας το 7,9% του συνολικού αριθμού των παιδιών που γεννήθηκαν (2017). Στην Ιταλία, στο Ηνωμένο Βασίλειο και στην Πορτογαλία, το ποσοστό είναι περίπου 3%.

Ισχυρά ταμπού σε όλη την Ευρώπη

Στο θέμα όμως της παρένθετης κύησης οι αντιστάσεις και τα ταμπού είναι ακόμα πολύ ισχυρά πανευρωπαϊκά. Στις περισσότερες χώρες υπάρχει απαγόρευση της παρένθετης τόσο για «αλτρουιστικούς όσο και για εμπορικούς» σκοπούς. Γαλλία, Ισπανία, Ιταλία, Γερμανία, Ελβετία, Αυστρία, Νορβηγία, Φινλανδία, Bουλγαρία απαγορεύουν καθολικά την απόκτηση παιδιού μέσω παρένθετης κύησης.

Στην Ολλανδία και το Βέλγιο δεν υφίσταται νομικό πλαίσιο ούτε όμως κάποια ρητή απαγόρευση. Πάντως οι γάμοι ομόφυλων ζευγαριών στο Βέλγιο αποτελούν μια κανονικότητα από το 2003, αφού η χώρα ήταν η δεύτερη στην Ευρώπη που τους καθιέρωσε μετά την Ολλανδία («Πολύχρωμες, χαρούμενες οικογένειες στο ανεκτικό Βέλγιο», «Εφ.Συν.», 27/1/2024).

Στον αντίποδα, στη Μεγάλη Βρετανία από το 2008 υπάρχει πρόσβαση στην παρένθετη κυοφορία τόσο για ομόφυλα όσο και για ετερόφυλα ζευγάρια, χωρίς να υπάρχει όμως οικονομικό αντάλλαγμα. Εκτός από την Ελλάδα, όπου έχει αναπτυχθεί εντυπωσιακά ο ιατρικός κλάδος της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (με αρκετά σκιώδη σημεία ωστόσο ως προς συγκεκριμένες κλινικές αναπαραγωγής), η Ουκρανία ήταν μέχρι τη ρωσική εισβολή ένας διεθνής κόμβος παρένθετης κύησης, ακόμα και για εμπορικούς σκοπούς. Ο κύκλος εργασιών του κλάδου φτάνει εκεί τα 5 δισ. δολάρια (2020). Δεν παύει ωστόσο να αποτελεί μια χώρα, όπως και οι ΗΠΑ σε συγκεκριμένες Πολιτείες, π.χ. Καλιφόρνια, που δίνει τη δυνατότητα σε εκατοντάδες ζευγάρια, ομόφυλα και ετερόφυλα, να ξεπεράσουν τις νομικές δυσκολίες στις χώρες τους αλλά και την αδυναμία τους -εξαιτίας ιατρικών παραγόντων- να αποκτήσουν παιδιά με «φυσιολογικό τρόπο». Την πενταετία 2015-2020 πάνω από 4.000 παιδιά έχουν γεννηθεί σε αυτό το πλαίσιο στην Ουκρανία. Το 90% από αυτά είχαν ξένους γονείς (Euronews, https://shorturl.at/svLNY).

Το νομοσχέδιο της κυβέρνησης στην Ελλάδα δεν λύνει το ζήτημα ως προς το τι θα γίνει όταν άντρες μόνοι τους -γκέι και στρέιτ- αλλά και ζευγάρια αντρών που δεν θα έχουν πρόσβαση στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή και την παρένθετη κυοφορία καταφύγουν στο εξωτερικό για να γίνουν γονείς. O νομοθέτης είναι σαν να τους λέει «πηγαίνετε στο εξωτερικό -αν μπορείτε να αντέξετε το κόστος- και στη συνέχεια «η σχέση γονέα ή γονέων και τέκνου που έχει καταχωριστεί σε δημόσια έγγραφα ή δικαστική απόφαση τρίτης χώρας αναγνωρίζεται στην Ελλάδα ανεξαρτήτως του φύλου του ενός ή των δύο γονέων και της πρόβλεψης ή μη του τρόπου δημιουργίας της ως άνω σχέσης στο εσωτερικό δίκαιο» (άρθρο 10 του νομοσχεδίου, Γονεϊκή Σχέση). Οπως αναφέρει και η Στέλλα Μπελιά (Οικογένειες Ουράνιο Τόξο), «καταλαβαίνουμε ότι οι πλούσιοι άντρες ετερόφυλοι και gay θα μπορούν να ταξιδέψουν εκτός Ελλάδας και να επιστρέψουν γονείς και μόνο οι φτωχοί άντρες, που δεν έχουν να διαθέσουν 150.000 ευρώ, θα αποκλείονται».

Αυτό που αρνούνται να δεχθούν οι υπερσυντηρητικοί κύκλοι, η Εκκλησία, η Ακροδεξιά στην Ελλάδα και στην Ευρώπη και οι κυβερνήσεις που τους κλείνουν το μάτι είναι πως όλες οι επιστημονικές μελέτες ψυχολόγων έχουν δείξει ξανά και ξανά ότι «τα παιδιά που μεγαλώνουν με ομόφυλα ζευγάρια έχουν την ίδια ψυχική, κοινωνική και ακαδημαϊκή ανάπτυξη σε σχέση με τους συνομηλίκους τους που ανατρέφονται από ετερόφυλους γονείς» («Τα παιδιά είναι εντάξει. Ο αποκλεισμός της παρένθετης κύησης δεν είναι», Δημήτρης Παπαδημητριάδης, ψυχίατρος, «Εφ.Συν.», 26/1/2024).