Τουλάχιστον 4 στις 10 γυναίκες στην Ελλάδα έχουν υποστεί βία

«Είμαστε πάντα με τις αγωνίστριες γυναίκες της Ελλάδας και της Παλαιστίνης» είπε η Σάλμα Σάουα από την Παλαιστινιακή Παροικία Ελλάδας, έξω από τη Βουλή, καταγγέλλοντας τον πόλεμο στη Γάζα, το περασμένο Σάββατο, στην πορεία με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών. «Φοβόμουν όποτε έμπαινε σπίτι. Δεν μπορώ να μπω ξανά σ’ αυτό το σπίτι. “Θα δεις τι θα σου κάνω, θα σου πάρω τα παιδιά κ.λπ.”. Ολο απειλές, όλο στο σκοτάδι», μας είπε 65χρονη διαδηλώτρια, θύμα κατ’ επανάληψη σωματικής και ψυχολογικής βίας από τον εν διαστάσει σύζυγό της.

Στη γενοκτονία που διαπράττεται στη Λωρίδα της Γάζας οι γυναίκες παλεύουν για το ίδιο το δικαίωμα στη ζωή αλλά αποτελούν μαζί με τα παιδιά τους κατεξοχήν στόχο του ισραηλινού κράτους. Στις μη εμπόλεμες ζώνες, όπου οι γυναίκες δεν βρίσκονται βέβαια υπό μαζική εξόντωση, αντιμετωπίζουν διαφορετικές μορφές βίας. Ο αγώνας για τη ζωή, την ελευθερία, τα αναφαίρετα δικαιώματα, την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας, ενάντια σε κάθε μορφή καταπίεσης έφερε δίπλα δίπλα την Παλαιστίνια και την Ελληνίδα διαδηλώτρια.

Στην Ελλάδα, τουλάχιστον 4 στις 10 γυναίκες έχουν βιώσει μία ή περισσότερες φορές στην ενήλικη ζωή τους σωματική, σεξουαλική βία ή ψυχολογική βία από νυν ή πρώην σύντροφο, σύμφωνα με την πανελλαδική έρευνα με τίτλο «Εμφυλη βία κατά των γυναικών και άλλες μορφές διαπροσωπικής βίας στην Ελλάδα», που διεξήχθη με τη συμμετοχή 11.577 γυναικών ηλικίας 18-74 ετών. Η πρώτη τόσο μεγάλης κλίμακας έρευνα στη χώρα μας διενεργήθηκε από το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών και χρηματοδοτήθηκε από τη Eurostat την περίοδο 2021-2023 για να ρίξει φως σε σημαντικές πτυχές του υπομελετημένου φαινομένου. Η έκτασή του αντικατοπτρίζεται στην αντίληψη του 90,1% του δείγματος, που πιστεύει ότι η ενδοσυντροφική βία σήμερα είναι πολύ ή αρκετά συχνή.

Το 36,5% των γυναικών έχει υποστεί σωματική ή σεξουαλική βία από οποιονδήποτε δράστη και το 29,6% σωματική, σε όλες τις περιφέρειες της χώρας. Μια αξιόπιστη αναγωγή στο σύνολο του πληθυσμού δείχνει ότι το 18,09% των θυμάτων σεξουαλικής βίας, όπου σε ποσοστό 6% δράστης είναι ο σύντροφος, αντιστοιχεί σε περίπου 683.000 γυναίκες. Το 23,49% ηλικίας 18-29 ετών και περίπου 2 στις 10 από 30 ώς 44 χρόνων δέχτηκαν ανεπιθύμητη σεξουαλική συμπεριφορά, έπεσαν θύματα βιασμού και απόπειρας βιασμού. Σύμφωνα με ορισμένα από τα βασικά ευρήματα:

● Οι γυναίκες βίωσαν ή βιώνουν την περίοδο της συνέντευξης σωματική βία κυρίως από στενό σύντροφο (20,4%), δηλαδή από νυν ή πρώην σύζυγο, από άτομα με τα οποία βγαίνουν ραντεβού, διατηρούν ή διατηρούσαν δεσμό, ενώ από μη σύντροφο 15,6%.

● Οι επιζήσασες σεξουαλικής βίας αναφέρουν ως θύτη μη σύντροφο 14,5% και στενό σύντροφο 5,9%.

● Οταν οι γυναίκες συνυπολογίζουν τη σωματική και τη σεξουαλική βία, τότε, όταν ο δράστης είναι στενός σύντροφος, το ποσοστό ανέρχεται σε 22%, ενώ αν είναι μη σύντροφος, σε 24,8%.

● Η σωματική βία από οποιονδήποτε καταγράφεται πιο συχνά στην ηλικιακή ομάδα 30-44 ετών (34,47%), ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στις ηλικίες 65 έως 74 ετών μειώνεται αισθητά, σχεδόν κατά το ήμισυ (18,87%).

● 1 στις 2 γυναίκες που μένει στην Αττική έχει πέσει θύμα σωματικής ή σεξουαλικής βίας. Υψηλά ποσοστά εμφανίζονται στην Κρήτη (46,6%), στην Κεντρική Μακεδονία, στη Δυτική Ελλάδα (34,4%) και στα Ιόνια Νησιά (31,2%).

● Τα θύματα σωματικής ή σεξουαλικής βίας μειώνονται από 42,2% σε 22,6% όσο λιγότερο πυκνοκατοικημένες είναι οι περιοχές.

Συχνότερη η ψυχολογική βία

Ακόμα πιο συχνή μορφή βίας, σε ποσοστό 40,4%, η ψυχολογική, που περιλαμβάνει πράξεις συναισθηματικής κακοποίησης, οικονομικής βίας ή βλάβης και ελεγκτικής συμπεριφοράς. Υποτίμηση και ταπείνωση, απαγόρευση επαφής με φίλους, γονείς ή συγγενείς, απειλή κακοποίησης των παιδιών ή στέρησης γονεϊκών δικαιωμάτων κ.λπ., που επιβάλλονται από τον στενό σύντροφο. Το ποσοστό για τις νεαρές μέχρι 29 ετών ξεπερνά το 48% και το ποσοστό των γυναικών ηλικίας 30-44 ετών το 45%. Οσο η ηλικία των γυναικών αυξάνει παρατηρείται μείωση, αλλά και πάλι 1 στις 3 γυναίκες 65-74 ετών έχει υποστεί ψυχολογική βία.

Κατάχρηση εξουσίας στην εργασία

Τα πρώτα συμπεράσματα της μελέτης επιβεβαιώνουν επίσης την κατάχρηση εξουσίας από ιεραρχικά ανώτερους στους χώρους δουλειάς και κατά την εποχή του MeToo, που ξεκίνησε από τον χώρο του αθλητισμού και άνοιξε στόματα στον χώρο του θεάματος, σε μια περίοδο αποχής από την εργασία λόγω πανδημίας. Σύμφωνα με τα στοιχεία, περισσότερες από 2 στις 5 συμμετέχουσες καταγγέλλουν σεξουαλική παρενόχληση, λεκτική ή σωματική, τουλάχιστον μία φορά στον εργασιακό τους βίο, είτε από συνάδελφο ή συνεργάτη (45,1%) είτε από αφεντικό ή προϊστάμενο (41,9%).

Σεξουαλική παρενόχληση αναφέρουν πάνω από τις μισές (54,6%) νέες 18-29 ετών, οι μισές από 30 ώς 44 ετών (49,5%), ενώ οι γυναίκες ηλικίας 65-74 ετών έχουν υποστεί τέτοια μορφή βίας σε ποσοστό 27,8%. Αυθαίρετη φυσική επαφή στο σώμα και απρεπείς προτάσεις για ραντεβού, που έκαναν τις ερωτώμενες να νιώσουν προσβεβλημένες ή φοβισμένες εν ώρα εργασίας, βίωσαν το 18,3% και το 17,3% των γυναικών, αντίστοιχα. Μικρότερα ποσοστά συγκεντρώνουν οι άσεμνες συμπεριφορές στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αλλά πάντα στο επαγγελματικό περιβάλλον. Το επίμονο ή απρεπές «κοίταγμα», τα απρεπή αστεία σεξουαλικού περιεχομένου ή οι προσβλητικές παρατηρήσεις για το σώμα είναι οι μορφές σεξουαλικής παρενόχλησης που συμβαίνουν συχνότερα (34,2% και 26,5% αντίστοιχα).

Βραχνάς το «stalking» για νέες γυναίκες

Διαδεδομένο είναι και το φαινόμενο «stalking», με εκφάνσεις που δυστυχώς ποικίλλουν (βλ. πίνακα). Σύμφωνα με τα ευρήματα, 26,1% των γυναικών έχουν βρεθεί αντιμέτωπες με μη εμφανή παρακολούθηση/παρενόχληση, δηλαδή εσκεμμένη επαναλαμβανόμενη απειλητική συμπεριφορά εναντίον τους, με αποτέλεσμα να νιώσουν φόβο για την ασφάλειά τους. Αυτόν τον φόβο βίωσαν περισσότερο οι κοπέλες έως 29 ετών (35,2%), ενώ οι γυναίκες ηλικίας 45-64 ετών δηλώνουν ότι έχουν βιώσει τουλάχιστον μία φορά εσκεμμένη επαναλαμβανόμενη απειλητική συμπεριφορά εναντίον τους, νιώθοντας φόβο για την ασφάλειά τους. Stalker είναι μη σύντροφος στο 79,3% των περιπτώσεων και στενός σύντροφος στο 26,7%.

Καθ' όλη τη διάρκεια της διαδικασίας λήφθηκε μέριμνα για την ασφάλεια των ερευνητριών και των συνεντευξιαζόμενων, που δέχτηκαν να καταθέσουν τις οδυνηρές τραυματικές εμπειρίες τους σε άγνωστες γυναίκες. Οι 125 ερευνήτριες, που έλαβαν ειδική εκπαίδευση για να ανταποκριθούν σε ένα τόσο ευαίσθητο ζήτημα, έφεραν μαζί τους μέρος του ερωτηματολογίου, με ουδέτερο τίτλο για την «ασφάλεια και την ευημερία των γυναικών» για να το παρουσιάσουν παρουσία δύσπιστου ή πιθανά βίαιου ατόμου. Στο τέλος της διαδικασίας, επιζώσες έλαβαν ενημερωτικό φυλλάδιο με τους φορείς στους οποίους μπορούν να απευθυνθούν για να ζητήσουν βοήθεια.

Τα δεδομένα δεν φτιάχνουν πολιτική

Η έρευνα καλύπτει ένα σημαντικό κενό στη στατιστική αποτύπωση της έμφυλης βίας, καταγράφοντας τα βίαια γεγονότα στη ζωή των συμμετεχουσών τα τελευταία πέντε χρόνια, προκειμένου να παράσχει επίσης μια εκτίμηση του αριθμού των γυναικών που ενδέχεται να βρίσκονται σε κίνδυνο, και καταδεικνύει το επείγον ζήτημα της λήψης μέτρων για να μη μένουν τα θύματα απροστάτευτα και χωρίς διέξοδο διαφυγής, ειδικά όταν εξαρτώνται οικονομικά από τον θύτη.

«Τα ενδεχόμενα μέτρα πολιτικής δεν απορρέουν αυτόματα από τα δεδομένα. Θα πρέπει να αξιολογηθεί η κατάσταση, να συνδεθεί με οικονομικούς και κοινωνικούς παράγοντες και με την υφιστάμενη κατάσταση. Πρέπει κανείς να κάνει τον αντίστοιχο σχεδιασμό, τις αντίστοιχες παραδοχές, τις αντίστοιχες στοχοθετήσεις. Εμείς προσφέρουμε στην πολιτεία ένα εργαλείο για να κάνει πολιτική, αλλά οι πολιτικές που θα εφαρμόσει έχουν σε πολύ μεγάλο βαθμό να κάνουν με την πολιτική της βούληση και τι η ίδια ιεραρχεί. Ελπίζουμε ότι η πολιτεία θα τα δει πιο προσεκτικά, γιατί συνήθως γίνονται ευχολόγια», σημειώνει στην «Εφ.Συν.» ο Απόστολος Παπαδόπουλος, επιστημονικός υπεύθυνος του προγράμματος και καθηγητής στο Τμήμα Γεωγραφίας του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου, τονίζοντας την ανάγκη για τη συγκέντρωση δεδομένων σε συστηματικό επίπεδο, όπως διεξάγονται αντίστοιχες έρευνες οικογενειακών προϋπολογισμών, εργατικού δυναμικού κ.λπ.

Ταυτότητα έρευνας

Η έρευνα διενεργήθηκε με τυχαία πολυσταδιακή δειγματοληψία μέσω προσωπικών, τηλεφωνικών και διαδικτυακών συνεντεύξεων. Συντονιστική Ομάδα Εργου: Αντουανέττα Καπέλλα, Δήμητρα Κονδύλη, Απόστολος Λιναρδής, Γιώργος Παπαδούδης, Ανδρομάχη Χατζηγιάννη και Αλεξάνδρα Θεοφίλη. Τα συνολικά αποτελέσματα θα ανακοινωθούν τον Ιανουάριο.