Το αστεροσκοπείο ατενίζει τη δύση του;

Μακροσκελή ανακοίνωση-καταπέλτη για τις κυβερνητικές μεθοδεύσεις ελέγχου του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών (ΕΑΑ) μέσα από το σχέδιο υπαγωγής του στο υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας εξέδωσε χθες ο διευθυντής και πρόεδρος του Δ.Σ. του ΕΑΑ, καθηγητής Μανώλης Πλειώνης. Παραθέτοντας τους βασικούς και ουσιώδεις λόγους για τους οποίους η εν λόγω νομοθετική πρωτοβουλία «θα είναι από εξαιρετικά επιζήμια έως και καταστροφική για το ΕΑΑ (ανάλογα με την έκταση της υπαγωγής)», ο Μανώλης Πλειώνης υπογραμμίζει –μεταξύ άλλων– πως η κύρια αποστολή του Αστεροσκοπείου και οι συντριπτικά περισσότερες (περίπου 85%) επιστημονικές δραστηριότητες και θεματικές με τις οποίες ασχολείται δεν αφορούν το συγκεκριμένο υπουργείο, το οποίο μάλιστα έχει παντελή έλλειψη της αναγκαίας τεχνογνωσίας αλλά και της αρμοδιότητας στην υποστήριξη της ερευνητικής διαδικασίας.

Παρόλο που το Αστεροσκοπείο έχει ερευνητικές δράσεις σχετικές με ανθρωπογενείς ή φυσικές καταστροφές, ορισμένες εκ των οποίων καταλήγουν στην ανάπτυξη καινοτόμων επιστημονικών εργαλείων ή και υπηρεσιών που αφορούν το υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας, οι συντριπτικά περισσότερες ερευνητικές/επιστημονικές κατευθύνσεις του, όπως για παράδειγμα Κοσμολογία, Αστροφυσική, Αστρονομία, Πλανητική Φυσική, Ηλιακή Φυσική, Μαγνητόσφαιρα, Ιονόσφαιρα, Τηλεπισκόπηση, Ατμοσφαιρική Φυσική και Χημεία, Γεωφυσική, Ενέργεια κ.ά., δεν σχετίζονται καθόλου με τις αρμοδιότητες του υπουργείου.

Οπως επισημαίνεται και στην ανακοίνωση, η απόσπαση ενός ερευνητικού κέντρου από τον κατεξοχήν αρμόδιο φορέα, δηλαδή τη Γενική Γραμματεία Ερευνας και Καινοτομίας (ΓΓΕΚ), είναι πρωτοφανής στα ελληνικά χρονικά. Πράγματι στο παρελθόν, όποτε έχει επιχειρηθεί μια ανάλογη αλλαγή, αυτή έχει γίνει συνολικά για όλα τα Ερευνητικά Κέντρα μαζί με τη Γενική Γραμματεία Ερευνας και Καινοτομίας. Και βέβαια αυτές οι εναλλαγές εποπτεύοντος υπουργείου πραγματοποιήθηκαν από το υπουργείο Παιδείας στο υπουργείο Ανάπτυξης και αντίστροφα, αλλά με ταυτόχρονη μεταφορά ολόκληρου του εθνικού ερευνητικού ιστού της χώρας και της ΓΓΕΚ και όχι μεμονωμένων Ερευνητικών Κέντρων. Μόνο το Εθνικό Δίκτυο Υποδομών Τεχνολογίας και Ερευνας - ΕΔΥΤΕ έχει περάσει σε άλλο υπουργείο, στο υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης, με το οποίο όμως έχει απόλυτη συνάφεια. Εξάλλου το ΕΔΥΤΕ είναι τεχνολογικός φορέας και όχι ερευνητικό κέντρο.

Το Αστεροσκοπείο είναι το πρώτο ερευνητικό κέντρο της Ελλάδας με ιστορία 181 ετών και για τους ανθρώπους του «η απόσπασή του από τον εθνικό ερευνητικό ιστό και από το αρμόδιο για την έρευνα υπουργείο και γενική γραμματεία θα αποτελούσε γεγονός με ιδιαίτερα αρνητικό πρόσημο, σε θεσμικό, ιστορικό, ακόμα και σε σημειολογικό επίπεδο».

Σημειώνεται πως με την υπαγωγή του ΕΑΑ στο υπουργείο Πολιτικής Προστασίας διαφωνούν με έγγραφες δηλώσεις τους ή με επιστολές προς την πολιτική ηγεσία όχι μόνο το Δ.Σ. του Αστεροσκοπείου, αλλά επίσης το Εθνικό Συμβούλιο Ερευνας, Τεχνολογίας και Καινοτομίας, η Σύνοδος Προέδρων Ερευνητικών Κέντρων, πλήθος ακαδημαϊκών, η Ενωση Ελλήνων Ερευνητών, η Πανελλήνια Ομοσπονδία Εργαζομένων στα Ερευνητικά Κέντρα αλλά και ο Σύλλογος Ερευνητών και Εργαζομένων του ΕΑΑ και άλλων Ερευνητικών Κέντρων.

Εντυπωσιακό είναι και το γεγονός πως η κυβέρνηση, η οποία μέσω δηλώσεων στελεχών της είχε επιτεθεί στους επιστήμονες το καλοκαίρι εξαιτίας των ανακοινώσεών τους για τις πυρκαγιές και τις πλημμύρες, θέτει εν αμφιβόλω την ομαλή λειτουργία ενός οργανισμού ο οποίος ειδικά τα τελευταία χρόνια έχει καταφέρει να αναπτύξει την πραγματική ερευνητική αριστεία. Αυτή επιβεβαιώθηκε, ανάμεσα σε άλλα, και από την πρόσφατη αξιολόγηση του Πανεπιστημίου Stanford των ΗΠΑ, σύμφωνα με την οποία πέντε ερευνητές του ΕΑΑ συγκαταλέγονται στο 2% των πιο επιδραστικών επιστημόνων παγκοσμίως. Παράλληλα, το Αστεροσκοπείο έχει καταφέρει να αναπτύξει και να σχεδιάσει μεγάλες ερευνητικές υποδομές (όπως π.χ. PANGEA, NOA-AEGIS), να πρωτοστατήσει από ευρωπαϊκής πλευράς σε διεθνή πειράματα (όπως π.χ. διαστημική αποστολή της NASA), να συντονίσει εμβληματικές εθνικές πρωτοβουλίες (όπως π.χ. το Εθνικό Δίκτυο για την Κλιματική αλλαγή - CLIMPACT) κ.ά.

Αξίζει να σημειωθεί πως με την επιστολή του ο Μανώλης Πλειώνης «καρφώνει» την κυβέρνηση, επισημαίνοντας ότι δεν έχει λάβει καμία επίσημη ενημέρωση, «ούτε μου ζητήθηκε να εισφέρω στη διαμόρφωση των σχετικών διατάξεων του σχεδίου νόμου ώστε επισήμως να μπορέσω να παρουσιάσω τις απόψεις του Αστεροσκοπείου». Τι και αν αποτελεί κατάκτηση του δυτικού πολιτισμού η επιστήμη και η ερευνητική διαδικασία να απαιτούν ελεύθερο ακαδημαϊκό περιβάλλον για να πραγματωθούν, τι και αν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρεί περιοχή προτεραιότητας την ενίσχυση του Ευρωπαϊκού Χώρου Ερευνας (ERA - European Research Area) με προστασία της ελευθερίας της επιστημονικής έρευνας, η κυβέρνηση Μητσοτάκη φαίνεται πως έχει βάλει στο στόχαστρο τους επιστήμονες, κλιμακώνοντας μια μικροπολιτική σύγκρουση με αφορμή τις καταστροφές σε Θεσσαλία και Εβρο, ενώ έχει αποτύχει να εφαρμόσει ακόμα και τους δικούς της νόμους (βλ. «Επί 3 χρόνια η κυβέρνηση αγνοούσε το Αστεροσκοπείο Αθηνών», 19.9.2023, «Εφ.Συν.»).