Ολημερίς τα χτίζανε, τα γκρέμισε ο «Ντάνιελ»

Οι κατεστραμμένες γέφυρες στην κεντρική Ελλάδα εξαιτίας της κακοκαιρίας «Ντάνιελ» συμπεριλαμβάνονται στις ανυπολόγιστες καταστροφές του ακραίου καιρικού φαινομένου. Κάποιες κατέρρευσαν σαν χάρτινοι πύργοι, προκαλώντας τον αποκλεισμό χωριών και την απελπισία των κατοίκων τους. Η άμεση αναστήλωσή τους είναι πρώτιστης σημασίας για πρακτικούς λόγους, αλλά και για να εμφυσήσει στους ανθρώπους, που για καιρό θα μετράνε τις πληγές τους, την αίσθηση ότι δεν θα μείνουν «ξεκρέμαστοι».

• Διάβα, Τρίκαλα

Η γέφυρα που συνδέει το χωριό των Τρικάλων, Διάβα, με την Καλαμπάκα αναμένεται να βρεθεί στο στόχαστρο των εισαγγελικών αρχών για κακοτεχνίες και διασπάθιση δημόσιου χρήματος. Τα ορμητικά νερά του Πηνειού την γκρέμισαν στις 16 Ιανουαρίου 2016 και η Τοπική Αυτοδιοίκηση (Περιφέρεια Θεσσαλίας και Δήμος Καλαμπάκας) αποφάσισαν την άμεση ανακατασκευή της.

Παραδόθηκε σε χρήση στις 28 Απριλίου 2017 και οι τοπικοί άρχοντες έβγαζαν πανηγυρικούς λόγους για «χρόνο-ρεκόρ κατασκευής ενός δημόσιου έργου, που δείχνει ότι η συνεργασία όλων αποδεικνύει έμπρακτα την αποτελεσματικότητα». Υποστήριζαν, επίσης, ότι δαπανήθηκε το ποσό των 4,6 εκατ. ευρώ προκειμένου η γέφυρα να είναι σταθερή, να μην αντιμετωπίσει ανάλογο πρόβλημα και είκοσι οκτώ χωριά της περιοχής να αποκτήσουν ξανά πρόσβαση στην Καλαμπάκα, χωρίς να χρειάζεται οι κάτοικοι να κάνουν χιλιόμετρα καθημερινά περνώντας από παλιές γέφυρες.

Ωστόσο, μέσα σε έξι χρόνια κατέρρευσε και απαιτείται η ανακατασκευή της, ενώ δημιουργούνται αμείλικτα ερωτήματα για την ανθεκτικότητά της παρ’ ότι, σύμφωνα με τους αρμοδίους, «με την εργολαβία η γέφυρα εκσυγχρονίστηκε σύμφωνα με τις ισχύουσες προδιαγραφές, κατασκευάζοντας νέο βάθρο, στη θέση αυτού που κατέρρευσε, σε βάθος 15 μέτρων, ενώ προστατεύθηκαν τα υπόλοιπα βάθρα και εκτελέστηκαν όλα εκείνα τα έργα για την καλύτερη σεισμική-αντισεισμική και στατική συμπεριφορά της, με ταυτόχρονη κατασκευή πεζοδρομίων, στηθαίων ασφαλείας και ιστών ηλεκτροφωτισμού».

• Κρεμαστή γέφυρα, Τέμπη

Από τις πιο αποκαρδιωτικές εικόνες για το πλήγμα που υπέστη το φυσικό περιβάλλον ήταν η κρεμαστή γέφυρα των Τεμπών που πνίγηκε στα νερά του Πηνειού και στη λάσπη. Ανάμεσα στον Ολυμπο και τον Κίσαβο, με μήκος 210 μέτρα και πλάτος 14 μέτρα, αποτελούσε σημείο αναφοράς για τα Τέμπη και ήταν μέρος ενός τοπίου απαράμιλλης ομορφιάς.

Στο σημείο βρίσκεται ο ναός της Αγίας Παρασκευής (υπέστη τεράστια καταστροφή), ο οποίος ήταν προσβάσιμος μόνο με βάρκα πριν από την κατασκευή της γέφυρας. Οι διαβάτες έρχονταν αντιμέτωποι με μια αξέχαστη ομορφιά: τρεχούμενα νερά, δεκάδες αποχρώσεις του πράσινου, αιωνόβια δέντρα και τα νερά να περνούν το εσωτερικό της γέφυρας.

• Μουζάκι, Καρδίτσα

Η «γέφυρα του Αργύρη», στην επαρχιακή οδό Μουζακίου-Δρακότρυπας, ενώνει τη Θεσσαλία με τα ορεινά χωριά του Δήμου Μουζακίου και την Αρτα. Τα τελευταία χρόνια είχαν τοποθετηθεί στη γέφυρα υποστυλώματα προκειμένου να περάσουν φορτηγά αυτοκίνητα με τα «πτερύγια ανεμογεννητριών». Τα υποστυλώματα εμπόδιζαν την ελεύθερη ροή των υδάτων του ποταμού. Μετά και την κατάρρευση τεσσάρων γεφυρών και τις εκτεταμένες καταστροφές στην περιοχή από τον «Ιανό» τον Σεπτέμβριο του 2020, κάτοικοι και φορείς ανησυχούσαν και με επιστολές στην Περιφέρεια Θεσσαλίας έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου από το 2022. Ο «Ντάνιελ» προκάλεσε την κατάρρευση της γέφυρας καθώς τα ορμητικά νερά, μην έχοντας διέξοδο, έκοψαν τον δρόμο. Τις πρώτες ημέρες μετά την καταστροφή οι κάτοικοι με σκοινί μετέφεραν τρόφιμα και είδη πρώτης ανάγκης στην απέναντι όχθη. Στη συνέχεια δημιούργησαν μια αυτοσχέδια γέφυρα με ξύλα και παλέτες.

• Βρύχωνας, Κάτω Λεχώνια

Παρασύρθηκε από τα ορμητικά νερά του χειμάρρου που κατεβάζει νερά από τις πλαγιές του Πηλίου και καταστράφηκε. Ηταν νευραλγικής σημασίας καθώς βρίσκεται στον δρόμο Βόλου-Αγριάς-Νοτίου Πηλίου, με αποτέλεσμα να αποκοπεί κάθε εναλλακτική διαδρομή προς τις περιοχές της νότιας Μαγνησίας.

• Αμπελιάς, Φάρσαλα

Η υπερχείλιση του ποταμού Ενιπέα έσπασε τη γέφυρα που ενώνει την Καρδίτσα και τα Φάρσαλα με τον Βόλο, στο 15ο χιλιόμετρο της εθνικής οδού Φαρσάλων-Βόλου. Σε βίντεο και φωτογραφίες έχει απαθανατιστεί η γέφυρα να κόβεται στα δύο σαν χαρτί, προκαλώντας τον αποκλεισμό πολλών χωριών στα Φάρσαλα, που είχαν ήδη κηρυχθεί σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης.

• Η ορμή του νερού ισοπέδωσε και τη γέφυρα στο Κακλιτζόρεμα που οδηγεί στο Δίλοφο Φαρσάλων. Η συγκεκριμένη γέφυρα είχε καταστραφεί και πριν από 3 χρόνια με τον «Ιανό».

• Ξηριάς, Μαγνησία

«Ολημερίς τη χτίζανε, το βράδυ γκρεμιζόταν». Η παραλογή για το γεφύρι της Αρτας θα μπορούσε κάλλιστα να είχε γραφτεί για τη γέφυρα στη Μαγνησία, που συνδέει τον Αλμυρό με τον Πλάτανο. Είναι, άλλωστε, η γέφυρα που συμπεριλαμβάνεται στην έρευνα που διέταξε η Εισαγγελία του Αρείου Πάγου σχετικά με κακοτεχνίες σε έργα και κακοδιαχείριση εκατομμυρίων ευρώ.

Το πρώτο κομμάτι της γέφυρας του χειμάρρου Ξηριά φτιάχτηκε τη δεκαετία του ’50 και η επέκτασή της έγινε τη δεκαετία του ’80. Τον Σεπτέμβριο του 2020, όταν η κακοκαιρία «Ιανός» έπληξε τη Θεσσαλία, υπέστη σοβαρές καταστροφές και η Περιφέρεια Θεσσαλίας αποφάσισε να προχωρήσει σε εργασίες αποκατάστασης και ενίσχυσής της. Στην έγκριση της ανάθεσης του έργου, οι εργασίες χαρακτηρίζονται αναγκαίες, καθώς «η γέφυρα εξυπηρετεί σημαντικούς οικισμούς και διέρχονται από αυτή βαρέα οχήματα».

Τον Μάρτιο του 2023, τα ρεπορτάζ των ΜΜΕ της Μαγνησίας έγραφαν: «Ολοκληρώνεται η αναβάθμιση της γέφυρας του Ξηριά [...] Ολοκληρώθηκαν οι εργασίες διευθέτησης της κοίτης του χειμάρρου και η ενίσχυση των βάθρων της γέφυρας».

Ομως τμήμα της «αναβαθμισμένης» γέφυρας κατέρρευσε πριν από λίγες μέρες από την ορμητική ροή των νερών που κατέβηκαν από την Οθρυ, τα οποία παρέσυραν και τις όποιες προσδοκίες των κατοίκων για ασφάλεια και προστασία. Η εισαγγελέας του Αρείου Πάγου έχει ζητήσει να διερευνηθεί αν η κατασκευή της γέφυρας ήταν σύμφωνη με τους κανόνες της τέχνης και της επιστήμης, ελέγχοντας σε αποφατική περίπτωση, πλέον των άλλων υπευθύνων, και τους αναδόχους του συγκεκριμένου έργου.

• Παλαιόπυργος, Λάρισα

Θέμα ημερών ήταν να καταρρεύσει και η γέφυρα στον Παλαιόπυργο Λάρισας και οι αρχές είχαν απαγορεύσει τη διέλευσή της καθώς παρουσίαζε εμφανείς ρωγμές και σημάδια καθίζησης.

Τελικά κατέρρευσε στις 14 Σεπτεμβρίου, δημιουργώντας σοβαρά προβλήματα στο οδικό δίκτυο καθώς συνδέει τον Παλαιόπυργο με την Αλεξανδρινή, τα παραλιακά χωριά του Δήμου Τεμπών και τον Στρίντζο και οδηγεί προς τον κεντρικό δρόμο Ομολίου προς το Στόμιο. Πλέον η πρόσβαση στην περιοχή του Παλαιόπυργου γίνεται μέσω του Πυργετού.

• Καλά Νερά, Πήλιο

Απεγκλωβισμοί και ανεφοδιασμοί με ελικόπτερο στο Νότιο Πήλιο μετά την κατάρρευση της γέφυρας στα Καλά Νερά. Η απελπιστική κατάσταση οδήγησε στην κατασκευή μεταλλικής γέφυρας (Belley) από τον στρατό προκειμένου να αποκατασταθεί το οδικό δίκτυο του Νοτίου Πηλίου με τον Βόλο. Πρόκειται για μια προσωρινή αλλά απολύτως αναγκαία λύση προκειμένου να μπορούν οι κάτοικοι, αρκετοί εκ των οποίων ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες, να έχουν πρόσβαση σε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη.

• Στουρναρέικα, Τρίκαλα

Το μικρό γεφύρι που βρισκόταν στην «Πηγή των Θεών», λίγο έξω από το χωριό Στουρναρέικα του Δήμου Πύλης, έπεσε και αυτό θύμα της δίνης του νερού καθώς κόπηκε στα δύο, δημιουργώντας τεράστιο πρόβλημα στο οδικό δίκτυο. Τα Στουρναρέικα και τα υπόλοιπα χωριά του ορεινού όγκου έμειναν αποκλεισμένα για μέρες καθώς ήταν ακατάλληλες και επικίνδυνες οι εναλλακτικές δασικές διαδρομές.

• Σαρακίνα, Καλαμπάκα

Η ιστορική λίθινη τοξωτή γέφυρα της Σαρακίνας του 16ου αιώνα παραδόθηκε ακόμη μία φορά στα ορμητικά νερά του Πηνειού. Τα τελευταία χρόνια είχε ενταχθεί σε πρόγραμμα χρηματοδότησης της Περιφέρειας Θεσσαλίας, ύψους 8,2 εκατ. ευρώ.

Η στρατηγική της θέση προσφέρει θέα στα Μετέωρα, τη Θεόπετρα και την Οροσειρά της Πίνδου, ενώ, σύμφωνα με την παράδοση, οι αρματολοί κατέστρεψαν μερικώς τη γέφυρα για να αποτρέψουν την προέλαση του Αλή Πασά των Ιωαννίνων προς τον Θεσσαλικό Κάμπο. Επίσης, στις 6 Απριλίου 1878 κοντά στη γέφυρα έλαβε χώρα η περίφημη μάχη εναντίον των Τούρκων. Το μέγεθος και η αρχιτεκτονική της την κατέστησαν μία από τις εντυπωσιακότερες πεζογέφυρες, μήκους 123 μέτρων και πλάτους 5,2 μέτρων.

«Η ανάπτυξη μεθόδων αντιμετώπισης αποκτάται μέσω της οδυνηρής οδού»

Ο Ιωάννης Σιγάλας, πρόεδρος του Ελληνικού Τμήματος του διεθνούς συνδέσμου δομοστατικών και γεφυροποιών μηχανικών (IABSE), με εμπειρία σαράντα ετών στον τομέα των γεφυρών, εξηγεί στην «Εφ.Συν.» τα αίτια που οδηγούν τις γέφυρες σε κατάρρευση και το κοινωνικό πλήγμα που προκαλείται.

• Η κλιματική κρίση προκαλεί όλο και πιο έντονα καιρικά φαινόμενα. Οι γέφυρες της χώρας μας είναι παντός καιρού; Αντέχουν; Ή θα αποκόπτεται το οδικό δίκτυο όποτε εκδηλώνονται ακραία καιρικά φαινόμενα;

Οι γέφυρές μας ενδέχεται να οδηγηθούν σε κατάρρευση λόγω της μεμονωμένης ή αθροιστικής συμβολής των εξής παραγόντων:

1. Φυσικά καταστροφικά φαινόμενα, λ.χ. σεισμός-πλημμύρες-ανεμοθύελλες

2. Ανεπιτυχής σχεδιασμός/ανεπαρκής μελέτη

3. Κατασκευαστικές αστοχίες

4. Κακή ποιότητα υλικών κατασκευής

5. Απουσία προγράμματος επιθεώρησης/συντήρησης/επισκευής

Πρέπει όμως να επισημανθεί ότι, ενώ η αποτροπή των κινδύνων από τους παράγοντες 2 έως 5 είναι στο «χέρι» των μηχανικών του κυκλώματος μελέτη-κατασκευή-επίβλεψη-επιθεώρηση των έργων γεφυροποιίας, δεν ισχύει το ίδιο για τον παράγοντα 1.

Πραγματικά αυτό που ισχύει είναι ότι η ανάπτυξη μεθόδων αντιμετώπισης των σχετικών κινδύνων αποκτάται κυρίως μέσω της «οδυνηρής οδού», δηλαδή ύστερα από κάποιο πραγματικό συμβάν που δίνει την ευκαιρία μέτρησης της έντασης και καταγραφής της συμπεριφοράς διαφόρων τύπων δομημάτων υπό τις ίδιες συνθήκες.

Η αξιολόγηση των στοιχείων αυτών, σε συνδυασμό και με τα αποτελέσματα εργαστηριακών πειραμάτων και μετρήσεων, οδηγεί στην ανάπτυξη νέων, βελτιωμένων μεθόδων σχεδιασμού των έργων, με στόχο την αναβάθμιση του επιπέδου ασφαλείας των έργων και κυρίως των έργων υποδομής.

Δυστυχώς η διαδικασία αυτή είναι χρονοβόρα και δεν μπορεί να ενταχθεί άμεσα στο πλαίσιο των σχετικών κανονισμών, χώρια που λόγω της προϊούσης κλιματολογικής αλλαγής η ισχύς των όποιων διατάξεων είναι υπό την αίρεση ότι δεν θα έχουν συμβεί φαινόμενα άλλης τάξεως μεγέθους, ενδεχόμενο που δυστυχώς δεν μπορεί να αποκλειστεί.

Συνεπώς, αποφεύγοντας την εύκολη μεγαλοστομία, θα απαντούσα στο ερώτημά σας λέγοντας ότι, ναι, οι γέφυρές μας είναι, οφείλουν να είναι ασφαλείς έναντι παντός καιρού, αξιόπιστα προβλεπόμενου με βάση την τρέχουσα επιστημονική γνώση. Εδώ είναι και η ευθύνη, πρώτα απ’ όλους, ημών των μηχανικών γεφυροποιίας.

• Εκτός από τη χρηστικότητά τους, τα γεφύρια της Ελλάδας είναι φορείς της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και τοπόσημα μνημεία κάθε νομού. Εκ της ιδιότητάς σας, είστε στενά συνδεδεμένος με αυτό το παραδοσιακό στοιχείο. Τι σημαίνει για σας ένα γεφύρι και ποια ήταν τα συναισθήματά σας όταν ακόμα και η κρεμαστή γέφυρα των Τεμπών παραδόθηκε στο έλεος της κακοκαιρίας;

Συμφωνώ απολύτως με τους χαρακτηρισμούς που δώσατε για την ειδική αυτή κατηγορία των γεφυρών που, εκτός από τις συνήθεις λειτουργικές ανάγκες, προσφέρουν αισθητική απόλαυση και δημιουργούν σύνδεσμο με την τεχνική ιστορία και παράδοση της χώρας μας. Ασφαλώς η κατάρρευση οποιασδήποτε γέφυρας είναι ένα κοινωνικό πλήγμα με δυσβάσταχτες συνήθως επιπτώσεις.

Δεν μπορώ να μιλήσω για τη γέφυρα των Τεμπών, μπορώ όμως να σας πω για τη θλίψη μαζί με οργή που αισθάνθηκα στο άκουσμα της πτώσης της ιστορικής γέφυρας της Πλάκας, αλλά και την ιδίας εντάσεως ικανοποίηση που είχαμε συμβάλλοντας ως γραφείο, σε συνδυασμό με το ΕΜΠ, στην πλήρη αναστήλωσή της.