Eν αρχή ην ο απότομος βράχος της Ακρόπολης. Υψους 157 μέτρων, δέσποζε στο κέντρο του λεκανοπεδίου, με τους πρώτους ανθρώπους να εγκαθίστανται εκεί στο τέλος της νεολιθικής περιόδου (4000-3100 π.Χ.). Στη μακραίωνη ιστορία της η Ακρόπολη γνώρισε τεράστια αίγλη και σημαντικές καταστροφές.
Τα υψηλής ποιότητας αρχιτεκτονικά έργα που σχεδιάστηκαν από τον Περικλή και την ομάδα που τον περιστοίχιζε, μαζί με τον γλυπτικό τους διάκοσμο, μετέτρεψαν την Ακρόπολη στο σπουδαιότερο και μεγαλοπρεπέστερο ιερό τής τότε εποχής, για να αναγνωρίζεται εσαεί στον σύγχρονο κόσμο ως σύμβολο του παγκόσμιου πολιτισμού. «Είναι έγκλημα να τραυματίσεις τον Βράχο, γιατί είναι μνημείο. Οταν σκεπάζεις τον Βράχο, σκεπάζεις το μνημείο», εξηγεί στην «Εφ.Συν.» ο Τάσος Τανούλας.
Ανεβήκαμε στην Ακρόπολη, κόπηκε η ανάσα μας αντικρίζοντας τα Προπύλαια πάνω από την επιφάνεια του απόλυτου τσιμέντου, βαδίσαμε στις νέες διαστρώσεις -είδαμε τον βαρύ οπλισμό, μέταλλο μέσα στο τσιμέντο- που περιχαρακώνουν τον Παρθενώνα στη βόρεια και ανατολική πλευρά μέχρι το παλιό Μουσείο και εξαφανίζουν τον ιστορικό Βράχο, μιλήσαμε με πολίτες και ακούσαμε διαφορετικές απόψεις. «Είναι τόσο απωθητικό, άσχημο, που δεν ξέρω αν θα ξανανέβω στην Ακρόπολη», μας είπε η μία εκ των δύο κυριών που βρίσκονταν εκεί το πρωί της περασμένης Τρίτης.
| «Εφ.Συν.» - Μάριος Βαλασσόπουλος
«Εμένα δεν μου φαίνεται τόσο άσχημο. Κι αναρωτιέμαι αν γίνεται η φασαρία επειδή κάνει τα έργα η Μενδώνη», μας είπε η φίλη της. «Οχι, δεν μας ενοχλεί το τσιμέντο. Τα έργα έγιναν για τους ανθρώπους που δεν μπορούν να κινηθούν με άνεση, όπως εμείς», μας είπε μητέρα που βρισκόταν στον αρχαιολογικό χώρο μαζί με τα παιδιά της, ηλικίας 19, 17 και 10 ετών. Δυο άλλες κυρίες, που συμφωνούσαν μεταξύ τους, είπαν:
«Σεβόμαστε τους ανθρώπους που βρίσκονται σε αμαξίδια, τους μεγαλύτερους σε ηλικία που δυσκολεύονται να βαδίζουν σε ανώμαλο έδαφος. Γιατί όμως έγινε αυτή η τεράστια διαπλάτυνση από τα Προπύλαια μέχρι τον Παρθενώνα; Γιατί χρησιμοποιήθηκε αυτό το υλικό; Οταν ανεβαίνουμε στην Ακρόπολη ξέρουμε ότι θα βαδίσουμε σε χώμα και βράχο. Εδώ ο βράχος έχει εξαφανιστεί, είναι σαν να βαδίζεις σε πασαρέλα».
Τα δύο «μέτωπα»
Το υπουργείο Πολιτισμού αρχικά ενημέρωσε ότι οι εργασίες (που πραγματοποιήθηκαν υπό την επίβλεψη του αρχιτέκτονα καθηγητή Μανόλη Κορρέ, προέδρου της Επιτροπής Συντηρήσεως Μνημείων Ακρόπολης) αφορούν τη διαμόρφωση των διαδρομών για εμποδιζόμενα άτομα σε αμαξίδιο και για ηλικιωμένους πολίτες. Η σχετική μελέτη, που εγκρίθηκε από το ΚΑΣ, εκπονήθηκε με χορηγία του Ιδρύματος Ωνάση για τα έργα αναβάθμισης της Ακρόπολης.
Οι ειδικοί επιστήμονες δεν εντοπίζουν το ζήτημα μόνο στο αισθητικό αποτέλεσμα, αλλά και στο αν είναι αναστρέψιμες οι επεμβάσεις, ως οφείλουν, αν ακολουθήθηκαν οι διεθνείς συμβάσεις που διέπουν τις επεμβάσεις για την αποκατάσταση των μνημείων. Επιπροσθέτως, εγείρονται νομικά ζητήματα και ερωτήματα για τα προβλήματα που προκαλούνται όπου η κλίση είναι πάνω από το επιτρεπόμενο όριο του 3% για την προσβασιμότητα, καθώς σε ορισμένα σημεία η κλίση φτάνει στο 9%.
Εκείνο που δεν έχει γίνει σαφές στο ευρύ κοινό είναι ότι στην Ακρόπολη έχουμε δύο «μέτωπα». Το ένα αφορά την έκταση και το υλικό των διαστρώσεων που πραγματοποιήθηκαν και το δεύτερο την αποκατάσταση της δυτικής προσπέλασης της Ακροπόλεως και των εδαφικών σταθμών όπως ήταν στην αρχαιότητα, έργο πολύ μεγαλύτερης κλίμακας και καθοριστικότερης σημασίας. Γι’ αυτό στη συνέχεια το ίδιο το ΥΠΠΟΑ έκανε γνωστό ότι οι διαδρομές κατασκευάζονται για να διευκολυνθεί η πρόσβαση στα βαριά οχήματα που θα χρησιμοποιηθούν.
Ο κ. Κορρές σε σύντομη τοποθέτησή του στη δημόσια συζήτηση για τις παρεμβάσεις, που οργάνωσε η Ομάδα Culture Τhrough Politics, υποστήριξε ότι οι επεμβάσεις είναι αναστρέψιμες, καθώς ανάμεσα στον Βράχο και το υλικό της διάστρωσης έχει τοποθετηθεί ειδικό πλαστικό φύλλο που μπορεί να αφαιρεθεί. Γεγονός που αμφισβητείται, καθώς το χοντρό σκυρόδεμα με οπλισμό μπορεί να αποκολληθεί μόνο με κομπρεσέρ, πληγώνοντας ανεπανόρθωτα τον Βράχο. Εντύπωση προκαλεί ότι σε πρόσφατο άρθρο του -στο «Lifo»- σημειώνει:
«Η παρούσα εργασία είναι αντιληπτή ως μέρος ενός ολικού σχεδίου για την αποκατάσταση των αρχαίων επιφανειών, η οποία κατά πολύ θα βελτιώσει τις συνθήκες θέασης των μνημείων από το επίπεδο αναφοράς που είχαν υπ’ όψιν εκείνοι που τα σχεδίασαν. Υπενθυμίζεται ότι την κλασική εποχή, εξαιρουμένων μόνον του τεμένους του Διός και κάποιων μικρών εκτάσεων, όλες οι επιφάνειες στην Ακρόπολη ήταν καλυμμένες με απολύτως επίπεδες διαστρώσεις...».
Πώς προεξοφλούν ο κ. Κορρές και η πολιτική ηγεσία του ΥΠΠΟΑ ότι θα υλοποιηθούν τα έργα, καθώς γνωρίζουμε ότι για ένα Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς, ενταγμένο στον κατάλογο της UNESCO, οι αποφάσεις λαμβάνονται μετά από διεθνή συνέδρια στα οποία συμμετέχουν εξειδικευμένοι επιστήμονες και τα συμπεράσματα των συνέδρων συνοδεύουν τον φάκελο των έργων.
Τρομακτικό έργο
«Θα χαρακτήριζα τρομακτικό ένα τέτοιο έργο, αν καταφέρουν να το υλοποιήσουν, γιατί θα δουλέψει σε τρεις διαστάσεις. Οταν στρωθούν οι “ταράτσες”, όλα θα γίνουν οριζόντια και θα σηκωθεί το έδαφος σε ορισμένα σημεία πολύ ψηλά», λέει στην «Εφ.Συν.» ο αρχιτέκτονας Τάσος Τανούλας (ΥΠΠΟ, ΕΣΜΑ/ΥΣΜΑ 1977-2010), ο οποίος εργάστηκε επί σαράντα χρόνια στην Ακρόπολη (1976-2016).
Στην ερώτησή μας αν τα έργα που έγιναν είναι αναστρέψιμα κι αν μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν άλλα υλικά, απαντά: «Δύσκολα είναι αναστρέψιμα χωρίς να υποστεί ζημιά ο Βράχος. Ακόμα και έμπειροι μαρμαράδες θα δυσκολευτούν να το αφαιρέσουν χωρίς να τραυματίσουν τον Βράχο. Φυσικά θα μπορούσαν να γίνουν με άλλα υλικά. Εχουμε κάνει παλαιότερα τέτοιες παραβάσεις, όπως του Τραυλού από τη δεκαετία του ‘70».
Ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων και το Ελληνικό Τμήμα του «Διεθνούς Συμβουλίου Μνημείων και Τοποθεσιών-ICOMOS» εκφράζουν έντονες αντιρρήσεις. Παράλληλα, αρχιτέκτονες, αρχαιολόγοι, ιστορικοί, συντηρητές, καλλιτέχνες -μια υπερκομματική ομάδα- συνυπέγραψαν το κείμενο διαμαρτυρίας «Εκκληση για τις Επεμβάσεις στην Ακρόπολη - Ακρόπολη: SOS». Οι υπογραφές ξεπερνούν τις 500 -συνεχίζεται η συγκέντρωση-, ενώ το κείμενο εστάλη στην Πρόεδρο της Δημοκρατίας, στον πρωθυπουργό και στις υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ.
«Η τσιμεντούπολη σκαρφάλωσε και στον Ιερό Βράχο»
Θέσαμε ερωτήσεις στη Δέσποινα Κουτσούμπα, πρόεδρο του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων:
• Με την κατασκευή και τη χρήση των συγκεκριμένων υλικών υπάρχει φθορά στο παλίμψηστο του Βράχου;
Πρόκειται για μια οχληρή παρέμβαση στον Βράχο της Ακρόπολης: επιβάλλεται αισθητικά στο τοπίο με τη σύγχρονη όψη και τον όγκο της, «περικυκλώνει» τον Παρθενώνα και τον απομονώνει αισθητικά και λειτουργικά από τα υπόλοιπα μνημεία του Βράχου. Η παρέμβαση που έχει γίνει είναι πραγματικά και αισθητικά τσιμεντόστρωση! Η εικόνα της τσιμεντούπολης που έχουμε όταν ατενίζουμε την Αθήνα από την Ακρόπολη τώρα σκαρφάλωσε και πάνω στον Βράχο.
Δυστυχώς, υπάρχουν επίσης καταστροφές και φθορές αρχαιοτήτων. Τρεις λιθόπλινθοι από τοίχο του 8ου αι. μ.Χ. αποκόπηκαν, μάλιστα, χωρίς τις νόμιμες εγκρίσεις, για να χωρέσουν τα πέδιλα του ανελκυστήρα. Επιπλέον, πρώτη φορά στα χρονικά των επεμβάσεων στην Ακρόπολη από τη δεκαετία του ’70, τα έργα σχεδιάστηκαν και εκτελέστηκαν επί μνημείων από εξωτερικά συνεργεία που πλήρωσε απευθείας ο δωρητής και όχι από το έμπειρο προσωπικό της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αθηνών και της ΥΣΜΑ. Υπάρχουν δυστυχώς εμφανείς φθορές και στον Βράχο.
• Προκειμένου να εξυπηρετηθούν οι πολίτες με αμαξίδια, θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί διαφορετικά το έργο;
Καταρχάς το έργο δεν έχει σχεδιαστεί με βάση τις απαιτούμενες προδιαγραφές για αυτόνομη κίνηση αμαξιδίων. Υπάρχουν κλίσεις εντελώς απαγορευτικές. Η πολιτική ηγεσία παραδέχτηκε ότι οι διαστρώσεις φτιάχτηκαν για να εξυπηρετούν όλους τους επισκέπτες και τα βαρέα οχήματα που χρησιμοποιούνται στις εργασίες αναστήλωσης. Δυστυχώς δεν υπάρχει διαδρομή ειδικά για τα αμαξίδια. Οι διάδρομοι αυτοί εξυπηρετούν όλο το κοινό, κάτι που θα δημιουργήσει τεράστιο πρόβλημα στους επισκέπτες με αμαξίδια όταν ο χώρος θα είναι κατακλυσμένος από χιλιάδες τουρίστες το καλοκαίρι.
Αυτό θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί με μια χωριστή διαδρομή για άτομα με αμαξίδιο, που θα είχε κατάλληλες κλίσεις, ενώ η διάστρωση με την ειδική πρόσμειξη υλικών που ονομάζουμε «πατημένο χώμα» θα ήταν αρκετή για τη βελτίωση της κίνησης όλων των επισκεπτών. Λύσεις υπήρχαν πολλές, μόνο που δεν επιλέχτηκαν. Αλλωστε, δεν έγινε καν δημόσια διαβούλευση ή έστω αρχιτεκτονικός διαγωνισμός, για να κατατεθούν εναλλακτικές ιδέες ή προτάσεις.
Οι υπογράφοντες ζητούν να αρθούν τα βλαπτικά χαρακτηριστικά των διαστρώσεων και να μην πραγματοποιηθούν τα έργα που έχουν εξαγγελθεί. Το κείμενο εστάλη επίσης στο Διεθνές ICOMOS, στην UNESCO, σε φορείς του εξωτερικού και σε προσωπικότητες. Παράλληλα, προωθείται η δημοσιοποίησή του σε έντυπα της Αγγλίας, της Γερμανίας και της Αμερικής. Σε περίπτωση που δεν εισακουστούν οι εκκλήσεις τους, δεν αποκλείεται η νομική οδός.
Τελικά τα έργα έγιναν για τους ανθρώπους με αναπηρία ή για τα βαριά μηχανήματα και την εξυπηρέτηση των τουριστών που ανεβαίνουν κατά χιλιάδες από τις κρουαζιέρες το καλοκαίρι;
Εύλογα ερωτήματα για την τήρηση της νομιμότητας
Οι επεμβάσεις σε ακίνητα μνημεία, η εκτέλεση των αρχαιολογικών έργων και η σχετική εγκριτική διοικητική διαδικασία ρυθμίζονται εξαντλητικά στη νομοθεσία. Ο αρχαιολογικός νόμος απαγορεύει καταρχήν κάθε ενέργεια σε ακίνητο μνημείο, ενώ για κάθε εργασία και επέμβαση απαιτείται έγκριση που χορηγείται με υπουργική απόφαση ύστερα από γνωμοδότηση του αρμόδιου Συμβουλίου. Ο νόμος παρέχει και ποινική προστασία των πολιτιστικών αγαθών. Tα αρχαιολογικά έργα εκτελούνται βάσει μελετών, οι οποίες εκπονούνται απευθείας από την Υπηρεσία ή με ανάθεση σε ιδιώτες μελετητές που έχουν τα κατά νόμο προσόντα ή και πρόσθετα εξειδικευμένα προσόντα.
Η απόφαση που εκδόθηκε την 2.9.2020 για την «Εγκριση μελέτης διαμόρφωσης διαδρομών στον αρχαιολογικό χώρο της Ακρόπολης για άτομα με δυσκολία στην κίνηση», κατόπιν γνωμοδότησης του ΚΑΣ την 19.5.2020, εγείρει ερωτήματα ως προς την τήρηση της νομιμότητας. Οι 12 όροι υπό τους οποίους εγκρίθηκε η μελέτη είναι αρκούντως εύγλωττοι ως προς την (α)καταλληλότητά της και δηλωτικοί τής πάση θυσία προσπάθειας του οργάνου να καταλήξει σε έγκρισή της. Την ακαταλληλότητα της μελέτης προδίδει ο όρος που ευθέως συνομολογεί ότι «δεν εξασφαλίζεται η πρόσβαση των ΑμεΑ, λόγω των έντονων κλίσεων, σε τμήματα του προτεινόμενου δικτύου διαδρομών».
Εύλογα αναρωτιόμαστε επίσης αν προηγήθηκε, ως όφειλε, η πλήρωση των όρων 5, 11, 12 που λειτουργούν ως προϋποθέσεις έγκρισης της μελέτης - συγκεκριμένα, αν πραγματοποιήθηκε συμπληρωματική έρευνα ως προς τη σύσταση, την κοκκομετρία και την απόχρωση των υλικών κατόπιν αξιολόγησης δοκιμαστικών εφαρμογών, αν προηγήθηκε εκπόνηση υδραυλικής μελέτης για την οργανωμένη παροχέτευση των ομβρίων από τον Ιερό Βράχο, αλλά και μελέτη εφαρμογής της έκτασης του έργου με χρονοδιάγραμμα.
Η άμεση έναρξη των εργασιών περίπου έναν μήνα μετά την έκδοση της παραπάνω απόφασης δεν αποτελεί πάντως ικανό διάστημα πλήρωσης των όρων με τη δέουσα σοβαρότητα. Ομως, στον βαθμό που δεν προηγήθηκε η πλήρωση των όρων, παραβιάστηκε η εγκριτική απόφαση. Η δε ανάμειξη ιδιωτικού φορέα στον σχεδιασμό των έργων στον Βράχο της Ακρόπολης εγείρει σοβαρά ερωτήματα σκοπιμότητας και νομιμότητας.
Ειδικότερα: Μέχρι σήμερα δεν είναι δημοσίως γνωστό αν η εμπλοκή του Ιδρύματος Ωνάση γίνεται δυνάμει δωρεάς ή χορηγίας, όπως αμφότερες ρυθμίζονται νομοθετικά και απαιτούν σύναψη σύμβασης με το Δημόσιο. Το αντικείμενο της συμφωνίας κρατείται προς το παρόν μυστικό, κατά παράβαση των αρχών της νομιμότητας και της διαφάνειας που διέπουν τη διοικητική δράση.
Το γεγονός ότι τέτοια σύμβαση δεν έχει δημοσιευτεί ούτε αναφέρεται στο προοίμιο της υπουργικής απόφασης δημιουργεί αμφισβήτηση ως προς την ύπαρξή της, τουλάχιστον κατά τον χρόνο συνεδρίασης του ΚΑΣ και έκδοσής της. Πώς όμως το ΚΑΣ εξέτασε τη μελέτη ιδιωτικής εταιρείας αν δεν είχε προηγηθεί ανάθεση από τις υπηρεσίες του υπουργείου κατά την προβλεπόμενη διαδικασία και κατόπιν διακήρυξης προσόντων (ή μήπως δεν χρειάζονταν ειδικά προσόντα για τόσο εκτεταμένες επεμβάσεις στο κορυφαίο μνημείο της χώρας;). Πώς εξέτασε μελέτη που πιθανόν ανέθεσε ιδιώτης χορηγός/δωρητής, χωρίς σύμβαση;
Κατά τα διδάγματα της επιστήμης του σχεδιασμού του χώρου, τα κρίσιμα ερωτήματα που ανακύπτουν είναι ποιος σχεδιάζει και για ποιον. Η κυριότητα, η διοίκηση και η διαχείριση των μνημείων και των οργανωμένων αρχαιολογικών χώρων ανήκουν αποκλειστικά στο Δημόσιο. Μόνο το Δημόσιο έχει αρμοδιότητα να εκπονεί τον σχεδιασμό των αρχαιολογικών χώρων και μάλιστα προς όφελος του ελληνικού λαού, αποκλειομένων των ιδιωτών. Και τούτο επειδή η ιδιοκτησία και η διοίκηση ασκούνται ως αρμοδιότητες για λογαριασμό και στο όνομα του ελληνικού λαού στη διαχρονία του, του πραγματικού δηλαδή ιδιοκτήτη των μνημείων, αλλά και της ανθρωπότητας εν γένει.
* Δικηγόρου
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας