Οι 43 κατηγορούμενοι μέχρι τώρα για το έγκλημα των Τεμπών

Σαράντα τρία είναι μέχρι σήμερα τα ονόματα στη μακρά λίστα των κατηγορουμένων στη δικογραφία της υπόθεσης των Τεμπών, με τη συντριπτική πλειονότητα να αντιμετωπίζει, πέρα από πλημμελήματα, ένα συγκεκριμένο κακούργημα: τη διατάραξη της ασφάλειας του σιδηροδρόμου, αδίκημα που επισύρει κάθειρξη από δέκα έτη έως ισόβια.

Το πότε θα ολοκληρωθεί η ανάκριση παραμένει άγνωστο, ωστόσο, δύο χρόνια αργότερα, είναι σαφές πως οι ευθύνες για το δυστύχημα των Τεμπών με 57 νεκρούς και 180 τραυματίες αποδείχθηκαν πολύ πιο πολυδιάστατες από εκείνες που είχαν αποδοθεί τις πρώτες μέρες μετά την 28η Φεβρουαρίου 2023.

Τα στελέχη του υπουργείου Μεταφορών

Ο τελευταίος, χρονικά, κύκλος διώξεων που άνοιξε από τον ανακριτή Λάρισας αφορά τα δύο, μέχρι στιγμής, στελέχη του υπουργείου Μεταφορών. Και οι δύο είναι υψηλόβαθμα στελέχη της Γενικής Διεύθυνσης Μεταφορών, υπεύθυνης για την ασφάλεια του σιδηροδρόμου και τη μεταφορά των επιβατών, που υπάγεται στη Γενική Γραμματεία Μεταφορών, επί υπουργίας Κώστα Αχ. Καραμανλή.

Οι ποινικές διώξεις ασκήθηκαν στην εκπνοή του 2024 και αφορούν το κακούργημα της διατάραξης της ασφάλειας του σιδηροδρόμου, η οποία είχε αποτέλεσμα τον θάνατο μεγάλου αριθμού ανθρώπων, όπως και πλημμελήματα (ανθρωποκτονία από αμέλεια, βαριά και απλή σωματική βλάβη κ.ά.). Εχουν πάρει απανωτές προθεσμίες για να απολογηθούν εντός Μαρτίου, για να δώσουν απαντήσεις για τους λόγους που, αν και είχαν ευθύνη και πλήρη γνώση, λόγω της ιδιότητάς τους, για τον κίνδυνο του σιδηροδρόμου, δεν μερίμνησαν για την κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει.

Ρυθμιστική Αρχή Σιδηροδρόμων

Με ρόλο διπλό -και αντιφατικό- η ανεξάρτητη αρχή ήταν και ελεγκτής και ελεγχόμενος στην υπόθεση για τις ευθύνες του σιδηροδρομικού δυστυχήματος. Η ΡΑΣ είχε «χτυπήσει» πολλά καμπανάκια κινδύνου για τα ζητήματα ασφάλειας στον ελληνικό σιδηρόδρομο, ενώ επισημάνσεις, μεταξύ άλλων, για την απουσία συστήματος τηλεδιοίκησης αποτυπώνονται και σε εκθέσεις ασφάλειας που εξέδιδε σε ετήσια βάση προ του δυστυχήματος.

Αργότερα, βρέθηκε στο στόχαστρο και της κυβέρνησης, προκειμένου η τελευταία να μετακυλίσει τις ευθύνες για το δυστύχημα στην ανεξάρτητη αρχή, αλλά και των συγγενών των θυμάτων που έχουν καταγγείλει πως ο ρυθμιστικός φορέας όχι μόνο δεν έκανε ουσιαστικές κινήσεις για να βάλει τέλος στην κατάρρευση των σιδηροδρομικών μεταφορών αλλά και πως δεν έχει δώσει πρόσβαση στους συγγενείς σε κρίσιμα στοιχεία που θα φώτιζαν σοβαρές πτυχές της υπόθεσης.

Τελικά, το καλοκαίρι του ’24 η πρόεδρος της ΡΑΣ, Ιωάννα Τσιαπαρίκου, κατηγορήθηκε σε βαθμό κακουργήματος επειδή, σύμφωνα με το σκεπτικό του ανακριτή, ως υπεύθυνη του αρμόδιου εποπτεύοντος φορέα του σιδηροδρόμου έδρασε κατά παράβαση του νομικού πλαισίου: ενώ έπρεπε να εποπτεύει με επιθεωρήσεις και έρευνες, παρέλειπε τον έγκαιρο έλεγχο του τρόπου που ο ΟΣΕ λειτουργούσε τον σιδηρόδρομο, ενώ θα μπορούσε να προχωρήσει σε κυρώσεις σε βάρος του οργανισμού, ακόμη και να ανακαλέσει την άδεια λειτουργίας του σιδηροδρόμου.

Οι 16 της σκανδαλώδους σύμβασης «717»

Οταν η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία, αρμόδια να παραπέμπει ενώπιον της Δικαιοσύνης εγκλήματα διασπάθισης ευρωπαϊκού χρήματος, ξεκίνησε να διερευνά τους λόγους της μη αναβάθμισης του συστήματος σηματοδότησης-τηλεδιοίκησης στο ελληνικό σιδηροδρομικό δίκτυο, έργο συγχρηματοδοτούμενο από το Ταμείο Συνοχής της Ε.Ε., το έγκλημα των Τεμπών δεν είχε συντελεστεί. Την ξεκίνησε κάποιους μήνες νωρίτερα, έπειτα από ανώνυμη επιστολή που έφτασε στα γραφεία των Ευρωπαίων εισαγγελέων. Και όταν ήρθε η ώρα να συντάξει το κατηγορητήριο σε βάρος 23, συνέδεσε αιτιωδώς τη μη υλοποίηση της «717» με το δυστύχημα των Τεμπών, το οποίο θα είχε «με βεβαιότητα αποφευχθεί εάν είχε ολοκληρωθεί το αντικείμενο της σύμβασης».

Αναπόφευκτα, η δικογραφία για την οικονομική διάσταση του σκανδάλου συσχετίστηκε με τη μεγάλη δικογραφία των Τεμπών και ασκήθηκαν ποινικές διώξεις για διατάραξη της ασφάλειας του σιδηροδρόμου σε 16 κατηγορούμενα πρόσωπα της ΕΡΓΟΣΕ, τα ονόματα των οποίων πλέον περιλαμβάνονται και στις δύο δικογραφίες. Οι κατηγορίες αφορούν από επιβλέποντες των σιδηροδρομικών συστημάτων και έργων υποδομής μέχρι μέλη της διοίκησης της ΕΡΓΟΣΕ και τον πρώην πρόεδρό της, κατά το διάστημα του σιδηροδρομικού δυστυχήματος, Χρήστο Βίνη.

Ετσι οι 16 αναμένεται να βρεθούν σε δύο δίκες: στη Λάρισα και, νωρίτερα, στην Αθήνα όπου θα βρεθούν στο εδώλιο μαζί με στελέχη της κοινοπραξίας TOMH-ALSTOM τα οποία επίσης παραπέμπονται από την ευρωπαϊκή Δικαιοσύνη για ζημία ύψους 15,6 εκατομμυρίων ευρώ σε βάρος της Ε.Ε. και του ελληνικού Δημοσίου.

Hellenic Train

O Μαουρίτσιο Καποτόρτο, πρώην επικεφαλής της Hellenic Train, και ο Λουίτζι Μπουσολέτι, πρώην τεχνικός διευθυντής της εταιρείας, είναι οι μόνοι δύο κατηγορούμενοι -εκπρόσωποι των ποινικά ελεγχόμενων και εμπλεκόμενων φορέων- που δεν κατηγορούνται με το κακούργημα της διατάραξης της ασφάλειας των σιδηροδρόμων. Κατηγορούνται μόνο για πλημμελήματα, παρά τα αιτήματα των συγγενών των θυμάτων να αναβαθμιστεί το κατηγορητήριο σε βάρος τους. Ως υπεύθυνοι για την ασφάλεια της μεταφοράς των επιβατών, οι εκπρόσωποι της Hellenic Train δεν αντιμετωπίζουν το ίδιο βαρύ κατηγορητήριο με το σκεπτικό πως υπεύθυνοι φορείς για ό,τι διαδραματίστηκε το βράδυ της 28ης Φεβρουαρίου και την κατάρρευση των υποδομών του σιδηροδρόμου ήταν μόνο ο ΟΣΕ και η ΕΡΓΟΣΕ. Το κατηγορητήριο αφορά κυρίως τη μη αναβάθμιση του συστήματος GSM-R, του συστήματος ραδιοκάλυψης σιδηροδρόμων, για το οποίο η Ευρωπαϊκή Ενωση έχει διαθέσει κονδύλια δεκάδων εκατομμυρίων ευρώ χωρίς αποτέλεσμα.

Απολογούμενος στον ανακριτή, ο πρώην πρόεδρος της Hellenic Train ρωτήθηκε γιατί, παρά το γεγονός πως η παραλαβή του συστήματος άρχισε το 2018, μέχρι τον χρόνο του δυστυχήματος δεν είχε εγκατασταθεί, ισχυρίστηκε ότι η ευθύνη της εγκατάστασης ανήκει στον ΟΣΕ και τη ΓΑΙΑΟΣΕ και πως καθ’ όλη τη διάρκεια του 2022 η εταιρεία πίεζε «με την αποστολή εγγράφων σε όλους τους αρμόδιους φορείς για την επιτάχυνση της ολοκλήρωσης του συστήματος». Για να συμπληρώσει αργότερα πως, σύμφωνα με τη σύμβαση που υπέγραψε η Hellenic Train με το Ελληνικό Δημόσιο, η ιταλική εταιρεία «είναι υπεύθυνη για την ασφάλεια των επιβατών επί των συρμών, ενώ την ασφάλεια για τη σιδηροδρομική υποδομή έχει αποκλειστικά ο ΟΣΕ. Και όταν λέμε αποκλειστικά, εννοούμε ανεξαρτήτως των συνθηκών λειτουργίας».

Ο Σπύρος Πατέρας...

Την άνοιξη του ’23 ασκήθηκε σε βάρος του πρώην προέδρου του ΟΣΕ, Σπύρου Πατέρα, ποινική δίωξη για το πλημμέλημα της παράβασης καθήκοντος, λόγω της έγκρισης μετάταξης του 59χρονου κατηγορούμενου σταθμάρχη. Τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου, όταν πλέον η ποινική έρευνα δεν περιοριζόταν στην ευθύνη ενός και μόνο εργαζομένου, κατηγορήθηκε σε βαθμό κακουργήματος για διατάραξη της ασφάλειας των συγκοινωνιών και άλλες κατηγορίες σε βαθμό πλημμελήματος.

Λίγο πριν από τα τέλη του 2024, κλήθηκε να απολογηθεί για συμπληρωματικό κατηγορητήριο που αφορούσε τη δυναμική της σύγκρουσης: πως δηλαδή δεν μερίμνησε να επιβάλει τον περιορισμό ταχύτητας των αμαξοστοιχιών με εγκύκλιο βραδυπορίας, κάτι που, αν είχε συμβεί, θα μείωνε αποφασιστικά τις συνέπειες της σύγκρουσης.

Ο πρώην πρόεδρος του ΟΣΕ, κληθείς από τον ανακριτή να τοποθετηθεί σχετικά με τη σύμβαση «717», έκανε λόγο για «μία παγιωμένη κατάσταση, γνωστή σε όλους τους εμπλεκόμενους φορείς», η οποία ωστόσο στη διάρκεια της θητείας του «έβαινε σταδιακά προς αποκατάσταση», και υποστήριξε ότι ο Γενικός Κανονισμός Κίνησης επαρκούσε για την ασφάλεια στο σιδηροδρομικό δίκτυο. «Η θανατηφόρα σύγκρουση των δύο συρμών συνέβη διότι παραβιάστηκαν οι διατάξεις του ΓΚΚ από τα πρόσωπα που είχαν υποχρέωση να τις τηρήσουν», υποστήριξε. «Η μη λήψη μέτρων, τα οποία εκ των υστέρων πιθανολογείται ότι θα είχαν αυξήσει το επίπεδο ασφαλείας ή θα μείωναν τις πιθανότητες του ανθρώπινου λάθους, δεν αρκεί για να θεμελιώσει ιδιαίτερη νομική υποχρέωση για τη λήψη τους και αντίστοιχα ποινική ευθύνη για την παράλειψή τους».

... και τα υπόλοιπα στελέχη του ΟΣΕ

Δέκα πρώην και νυν στελέχη του ΟΣΕ κατηγορούνται, πέρα από τον Σπύρο Πατέρα, για την κατάσταση του σιδηροδρομικού δικτύου που οδήγησε στο σιδηροδρομικό δυστύχημα. Ανάμεσά τους και ο πρώην πρόεδρος του ΟΣΕ, Κωνσταντίνος Σπηλιόπουλος, ο οποίος ανέλαβε καθήκοντα τον Σεπτέμβριο του 2019 και υπέβαλε την παραίτησή του τον Ιούνιο του 2020, αφού προηγουμένως, όπως έκανε ο ίδιος γνωστό, απευθύνθηκε με επιστολή στον ίδιο τον πρωθυπουργό προκειμένου να του εκθέσει τα προβλήματα και τις δυσλειτουργίες στον Οργανισμό. Ακολούθησε η ποινική δίωξη στον πρώην διευθύνοντα σύμβουλο, Παναγιώτη Θεοχάρη, ο οποίος επίσης είχε διατελέσει και πρόεδρος της ΤΡΑΙΝΟΣΕ την περίοδο που εκείνη αγοράστηκε από τους Ιταλούς και μετονομάστηκε σε Hellenic Train.

Οι υπόλοιποι, σε νευραλγικά πόστα, τέλεσαν διευθυντικά καθήκοντα στον ΟΣΕ. Ξεχωρίζει το όνομα του Ζαχαρία Στουρνάρα, διευθυντή της Διεύθυνσης Συντήρησης Η/Μ Συστημάτων και Ηλεκτροκίνησης στον ΟΣΕ, ο οποίος αμέσως μετά την επανεκκίνηση του σιδηροδρόμου εμφανίστηκε ως «τυχαίος» επιβάτης που πήρε από τους πρώτους το τρένο για το δρομολόγιο Αθήνα-Θεσσαλονίκη, συμμετέχοντας στην επικοινωνιακή καταιγίδα της κυβέρνησης εκείνον τον καιρό. «Πολλή ασφάλεια τα τρένα, παιδιά. Τώρα πάω μέχρι Οινόη. Το παίρνω άνετα», δήλωνε σε κάμερα τηλεοπτικού σταθμού.

Mαζί κατηγορούνται και δύο μέλη της Επιτροπής Αξιολόγησης του ΟΣΕ που εισηγήθηκαν για τη μετάταξη του μοιραίου σταθμάρχη. Ενας εκ των δύο είναι σήμερα διευθύνων σύμβουλος στη ΣΤΑΣΥ, ενώ το άλλο στέλεχος συνεχίζει να προΐσταται των προσλήψεων.

Ο σταθμάρχης, οι σταθμάρχες και ο επιθεωρητής

Ο πρωταγωνιστής των πρώτων ημερών μετά το σιδηροδρομικό δυστύχημα, πριν αρχίσουν να ξετυλίγονται όλες οι ευθύνες του εγκλήματος που βαφτίστηκε, από κυβερνητικά χείλη, «ανθρώπινο λάθος», για να φανεί αργότερα ότι o ρόλος του ήταν το σύμπτωμα ενός πολύ μεγαλύτερου και πολυσχιδούς προβλήματος.

Ο σταθμάρχης ήταν ο πρώτος στον οποίο ασκήθηκε ποινική δίωξη για το δυστύχημα και παρέμεινε 17 μήνες στη φυλακή. Ηταν ένας από τους δύο κατηγορούμενους στην υπόθεση που κρίθηκαν προφυλακιστέοι· ο άλλος ήταν ο επιθεωρητής του ΟΣΕ που κατηγορείται ότι τον τοποθέτησε σε μια απαιτητική βάρδια, πέμπτη συνεχόμενη νυχτερινή, ενώ τις πρώτες μέρες ασκήθηκαν ποινικές διώξεις και σε δύο σταθμάρχες που είχαν βάρδια μέχρι τις 11 το βράδυ στον σταθμό Λάρισας αλλά είχαν αποχωρήσει νωρίτερα.

Οι επτά του μπαζώματος

Εκπρόσωποι της Πυροσβεστικής, της αστυνομίας, της Πολιτικής Προστασίας, της τοπικής αυτοδιοίκησης. Στο πεδίο του δυστυχήματος τις πρώτες ώρες μετά το δυστύχημα συναντιούνται υπηρεσιακοί και πολιτικοί παράγοντες και προχωρούν σε κινήσεις που θα απασχολήσουν στη συνέχεια τη Δικαιοσύνη. Ο πρώην περιφερειάρχης Θεσσαλίας, Κώστας Αγοραστός, ο γ.γ. Πολ. Προστασίας, Βασίλης Παπαγεωργίου, ο διευθυντής της αστυνομίας Λάρισας, Αγάπιος Χαρακόπουλος, ο συντονιστής των πυροσβεστικών δυνάμεων, Ευάγγελος Φαλάρας, κατηγορούνται πως βρέθηκαν στο πεδίο και προχώρησαν σε παρεμβάσεις χωρίς να ενημερωθούν οι δικαστικές αρχές, με αποτέλεσμα την αλλοίωση του σημείου του εγκλήματος με σκαπτικά μηχανήματα. Ουσιώδη στοιχεία για την αιτία της πυρκαγιάς, χώματα, απομεινάρια και άλλα υλικά βρέθηκαν σε χωράφια έναν χρόνο μετά το δυστύχημα, ύστερα από μήνυση των συγγενών και αφού είχε επέλθει η κακοκαιρία «Ντάνιελ».

Aποτέλεσμα της διαχείρισης των πρώτων εικοσιτετραώρων ήταν να χαθούν κρίσιμα στοιχεία που στέρησαν από τους συγγενείς των θυμάτων απαντήσεις. Οταν οι κατηγορούμενοι βρέθηκαν ενώπιον του εφέτη ανακριτή για να απολογηθούν, ο ένας μετατόπιζε την ευθύνη στον άλλον, υποστηρίζοντας ότι «δεν είχαν αρμοδιότητα» για να προχωρήσουν οι ίδιοι στην αλλοίωση του χώρου, ούτε έλαβαν εντολή προανακριτικών πράξεων. Ο πρώην περιφερειάρχης, από την άλλη, υποστήριξε πως την ευθύνη για τον τόπο του δυστυχήματος την είχαν οι πυροσβεστικές και αστυνομικές αρχές. Ολοι τους κατηγορούνται σε βαθμό πλημμελήματος για παράβαση καθήκοντος. Την ίδια κατηγορία αντιμετωπίζουν και τρεις αξιωματικοί της Πυροσβεστικής, μία αντιπύραρχος και δύο πυρονόμοι γενικών καθηκόντων, που ήταν εκείνοι που κατέληξαν να υπογράφουν μία «ελλιπέστατη αυτοψία», με αποτέλεσμα «να χαθεί κρίσιμος χρόνος για την ποινική έρευνα».

Η παρουσία και οι κινήσεις του τότε υφυπουργού παρά τω πρωθυπουργώ Χρήστου Τριαντόπουλου στο σημείο μετουσιώθηκε σε δικογραφία σε βάρος του και, υπό το βάρος των αντιδράσεων, προγραμματίστηκε προανακριτική επιτροπή στη Βουλή στις 4 Μαρτίου. Παρών ήταν και ο γ.γ. του υπουργείου Μεταφορών, Γιάννης Ξιφαράς, που, σύμφωνα με τις αποκαλύψεις των τελευταίων ημερών (Data Journalists), ήταν εκείνος που έδωσε την εντολή για την απομάκρυνση των συντριμμιών από το πεδίο.