Οι μετανάστες είναι πρόσωπα με ιστορίες, όχι αριθμοί αφίξεων

Την 1η Αυγούστου 2016, 118 Αφρικανοί μετανάστες που επέβαιναν σε μια λαστιχένια βάρκα διασώθηκαν από το ιταλικό ναυτικό 20 ναυτικά μίλια μακριά από τις ακτές της Λιβύης. Εφτασαν στη Σικελία την ίδια μέρα και ο βραβευμένος στο World Press Photo 2023 Ισπανός δημοσιογράφος και φωτογράφος ντοκιμαντέρ Σέζαρ Ντέζφουλι τράβηξε τα πορτρέτα τους. Μέσω της δουλειάς του, «Passengers», τους αναζητεί έκτοτε, καταγράφοντας σε φωτογραφίες και βίντεο τη ζωή και την περιπετειώδη πορεία τους στην Ευρώπη.

«Αισθανόμουν ότι οι περισσότερες εικόνες που είχαμε για το θέμα εστίαζαν σε όσους έκαναν τη διάσωση παρά στους ίδιους τους διασωθέντες. Παρουσιάζεται κυρίως το θέμα της ασφάλειας των συνόρων και όχι τα προβλήματα και οι ανάγκες των ανθρώπων που διασχίζουν τη θάλασσα για να φτάσουν στην Ευρώπη. Ετσι, αποφάσισα να εστιάσω στις ιστορίες των μεταναστών και να δώσω την ανθρώπινη πλευρά», μας είπε όταν τον συναντήσαμε πρώτη φορά στο forum δημοσιογραφίας του iMEdD στα τέλη Σεπτεμβρίου. Συμφωνήσαμε να ξανασυζητήσουμε για το φωτογραφικό και σε μορφή ντοκιμαντέρ εγχείρημά του, την κατάσταση στο μεταναστευτικό και την άνοδο της Ακροδεξιάς στην Ευρώπη.

● Με ποιον τρόπο ξαναδίνεις μέσω της δουλειάς σου πρόσωπο στους μετανάστες και πώς λες την προσωπική ιστορία του καθενός;

Δεν νομίζω ότι τα ΜΜΕ προσπαθούν συνειδητά να δείξουν ότι οι μετανάστες δεν είναι μέλη της κοινωνίας, ακόμα και να τους αφαιρέσουν την ανθρώπινη πλευρά τους (μετατρέποντάς τους απλώς σε αριθμούς αφίξεων-διασώσεων). Νομίζω όμως ότι έχει να κάνει με το πώς ιστορικά αντιπροσωπεύονται κι απεικονίζονται όσοι δεν θεωρούμε Ευρωπαίους. Αυτό επηρεάζει το φαντασιακό που έχει διαμορφωθεί στο μυαλό των Ευρωπαίων πολιτών. Είναι δύσκολο να σπάσει αυτό το «στεγανό» που έχει κατασκευαστεί και να υπάρξει χρόνος να το ξανασκεφτούμε και να το προσεγγίσουμε διαφορετικά. Η συζήτηση για το μεταναστευτικό τουλάχιστον τα τελευταία 20 χρόνια δεν είναι ολοκληρωμένη. Δεν μπορούμε να μιλήσουμε γι’ αυτό μιλώντας μόνο για σύνορα. Θεωρώ ότι πρόκειται για κάτι πολύ πιο σύνθετο, δεν πρέπει να το συνδέουμε μόνο με όρους ασφάλειας και συνόρων.

Δεν μπορούμε να μιλήσουμε για το μεταναστευτικό μιλώντας μόνο για σύνορα

Εστιάζουμε κυρίως στα σύνορα της Ελλάδας, της Ιταλίας, της Ισπανίας, τώρα τελευταία της Πολωνίας, όμως πρέπει να ασχοληθούμε με τη μετανάστευση με έναν πιο σφαιρικό και ανθρώπινο τρόπο. Να δίνουμε περισσότερες πληροφορίες για τις συνθήκες που οδηγούν σε αυτήν, όπως το τι συμβαίνει στις χώρες προέλευσης, προσπαθώντας να καταλάβουμε πώς προχωράει στη συνέχεια η διαδικασία ενσωμάτωσης. Να εξηγήσουμε στην κοινωνία ότι η μετανάστευση αποτελεί κομμάτι της ανθρώπινης ιστορίας και θα συνεχίσει να υπάρχει όσο άνθρωποι έχουν την ανάγκη να φύγουν από τα μέρη όπου ζουν και να ψάξουν για κάποιον καλύτερο τόπο. Σήμερα, το μέρος όπου μπορούν να βρουν μια καλύτερη ζωή είναι η Ευρώπη. Δεν ήταν πάντοτε έτσι, κάποτε έφευγαν άνθρωποι από την Ευρώπη. Δεν ξέρουμε τι μπορεί να συμβεί σε μερικές δεκαετίες… Είναι πολύ σύνθετο ζήτημα.

● Πόσο δύσκολο σου ήταν να εντοπίσεις τους 105 μετανάστες που έχεις βρει μέχρι στιγμής για να καταγράψεις τις ιστορίες τους αφότου ήρθαν στην Ευρώπη; Τι διαπίστωσες και τι δυσκολίες κατέγραψες όσον αφορά την ενσωμάτωση αυτών των ανθρώπων 5 ή 7 χρόνια αργότερα;

Ηταν πολύ δύσκολο να τους ξαναβρώ και ακόμα συνεχίζεται η αναζήτηση. Είχα μόνο τη φωτογραφία και το ονοματεπώνυμό τους που σε κάποιες περιπτώσεις δεν ήταν και απόλυτα σωστό. Ηταν αδύνατο να τους αναζητήσω μέσω κάποιας επίσημης οδού ή των κέντρων υποδοχής προσφύγων λόγω της προστασίας προσωπικών δεδομένων.

Ξεκίνησα μέσω του facebook. Ετσι ξαναβρήκα τον πρώτο και μετά μέσω εκείνου ήρθα σε επαφή με μερικούς ακόμα τους οποίους ταξίδεψα για να συναντήσω. Ημουν στη Μαδρίτη και βρήκα τον Αμαντού που ήταν ακόμα στη Σικελία τον Ιανουάριο του 2018, δηλαδή ενάμιση χρόνο μετά. Οταν τον βρήκα, συγκινήθηκα και κατάλαβα ότι ήταν δυνατό να βρω και τους άλλους. Πέρασα μερικές μέρες μαζί του, του έδειξα τις φωτογραφίες όλων και μαζί με έναν ακόμη που βρισκόταν στην ίδια βάρκα και έμενε στο ίδιο κέντρο προσφύγων κατάφερα να επικοινωνήσω με άλλους τρεις. Ετσι, έκανα άλλο ένα ταξίδι. Στην αρχή οι περισσότεροι ήταν ακόμη στην Ιταλία. Οσο ταξίδευα για να συναντήσω διάφορους άλλους ανθρώπους, ακολουθούσα την ίδια διαδικασία και τους έδειχνα τις φωτογραφίες για να με φέρουν σε επαφή και με κάποιους άλλους. Οι περισσότεροι δεν γνωρίζονταν μεταξύ τους από πριν, ούτε πήγαν στα ίδια κέντρα για πρόσφυγες. Βρήκα τελικά τρεις που ήταν περισσότερο «δημοφιλείς» και ήξεραν περισσότερα άτομα και τότε μόνο κατάφερα να φτάσω σε πολύ περισσότερους. Ακόμα υπάρχουν ορισμένοι που δεν έχω καταφέρει να συναντήσω, αν και έχω τα στοιχεία τους.

Το εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι ότι όλοι έφτασαν στην Ευρώπη την ίδια ημέρα, όμως μόλις έφτασαν στην Ιταλία άρχισαν να μετακινούνται σε όλη την Ευρώπη. Αυτή τη στιγμή βρίσκονται στην Πορτογαλία, την Ισπανία, τη Γαλλία, την Ιταλία, τη Γερμανία, την Ελβετία, τη Μάλτα, πολλές ευρωπαϊκές χώρες, όμως, καθώς στην Ευρώπη δεν υπάρχει κοινή μεταναστευτική και προσφυγική πολιτική, σε κάθε χώρα έχουν να ακολουθήσουν διαφορετικές διαδικασίες. Στους περισσότερους είναι πολύ δύσκολο να κατανοήσουν πώς λειτουργούν οι διάφορες σύνθετες γραφειοκρατικές διαδικασίες. Η ιδέα ότι χρειάζονται χαρτιά για να δουλέψουν είναι κάτι καινούργιο για τους περισσότερους και η μεγάλη αναμονή τούς προκαλεί εκνευρισμό. Αισθάνονται ανήμποροι και αρκετοί περιμένουν για χρόνια χωρίς ακριβώς να γνωρίζουν για ποιο πράγμα περιμένουν. Ανάλογα με τη χώρα, είναι διαφορετική η διαδικασία ενσωμάτωσης και δεν είναι λίγοι εκείνοι που μπορεί να είχαν σπουδές ή επαγγελματικά προσόντα στις χώρες τους, αλλά αυτά δεν αναγνωρίζονται, κάτι που είναι άδικο.

● Δουλεύοντας πάνω στο μεταναστευτικό τουλάχιστον τα τελευταία 7 χρόνια, τι πιστεύεις για τη μεταναστευτική πολιτική της Ε.Ε.; Είδαμε στην Ελλάδα το πολύνεκρο ναυάγιο στην Πύλο, μαθαίνουμε για pushbacks βαρκών με μετανάστες κ.ά., πιστεύεις ότι έχει έρθει η ώρα για αλλαγή πολιτικής ώστε να διευκολύνονται αυτοί οι άνθρωποι;

Πρώτα απ’ όλα πρέπει να καταλάβουμε ότι κόσμος θα συνεχίσει να θέλει να έρθει στην Ευρώπη όσο υπάρχουν αυτά τα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα σε πολλές γειτονικές χώρες. Η ανισότητα και οι πόλεμοι φέρνουν τα μεταναστευτικά κύματα και τον τελευταίο καιρό μπαίνουμε σε μια νέα εποχή συρράξεων. Η Ε.Ε. πρέπει να συμβάλει στην εξεύρεση ειρηνικών λύσεων. Βλέπουμε ότι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και εταιρείες συμβάλλουν στη διαφθορά και τα προβλήματα στην Αφρική, όπως και σε άλλες χώρες, προκαλώντας ανασφάλεια και μεταναστευτικές ροές.

Χρειάζονται περισσότερες νόμιμες δίοδοι προς την Ευρώπη, όπως για λόγους σπουδών ή επιμόρφωσης, αλλά και για απλούς εργάτες, αφού υπάρχει δημογραφικό πρόβλημα και ελλείψεις εργατών σε διάφορους τομείς. Χρειάζονται επίσης ασφαλείς διάδρομοι όταν υπάρχουν πολεμικές συγκρούσεις. Για παράδειγμα, η Ευρώπη αντέδρασε με έναν εξαιρετικό τρόπο στον πόλεμο της Ουκρανίας, ανοίγοντας τις πύλες της σε όλους. Πρέπει να μάθουμε από αυτό και να το εφαρμόζουμε σε όλες τις περιπτώσεις των πολέμων, όχι σε μερικές χώρες και εθνικότητες. Η Ευρώπη πρέπει να είναι παγκόσμια ηγέτιδα στα ανθρώπινα δικαιώματα.

● Ανησυχείς για την άνοδο της Ακροδεξιάς σε όλη σχεδόν την Ευρώπη και πιστεύεις ότι δουλειές σαν τη δική σου μπορούν να κάνουν τους πολίτες πιο ανοιχτόμυαλους και ανεκτικούς προς τη μετανάστευση;

Ανησυχώ για την άνοδο της Ακροδεξιάς και πιστεύω ότι έχουμε αργήσει κιόλας γιατί ήδη έχει κατασκευαστεί ένα αφήγημα. Πίσω από αυτά τα κινήματα κρύβονται ισχυροί παράγοντες και χρήματα που τα βοηθούν να διαδώσουν τις ιδέες τους. Είναι προβληματικός ο αριθμός των Ευρωπαίων που πλέον πιστεύουν ότι μπορούν με αυτόν τον τρόπο να δοθούν λύσεις. Τα όσα προτείνει η Ακροδεξιά είναι εύκολες λύσεις για μια μικρή χρονική περίοδο, που θα προκαλέσουν ακόμα μεγαλύτερα προβλήματα.

Εχουμε αργήσει να αντιμετωπίσουμε την άνοδο της Ακροδεξιάς που έχει ήδη κατασκευάσει ένα αφήγημα, όμως δεν πρέπει να σταματήσουμε

Οπως είπα, έχουμε αργήσει, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να σταματήσουμε. Πρέπει να συνεχίσουμε να δουλεύουμε σε μια κατεύθυνση αρμονικής συνύπαρξης και τα σχήματα της Ακροδεξιάς προκαλούν μόνο προβλήματα και περισσότερη ανασφάλεια. Πρέπει να συνεχίσουμε να πείθουμε όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους ότι υπάρχει κι άλλος δρόμος. Οτι πρέπει να είμαστε πιο γενναιόδωροι. Οι περισσότεροι που εμφανίζονται ως ρατσιστές δεν είχαν ποτέ την ευκαιρία να καθίσουν σε ένα τραπέζι και να συζητήσουν με έναν άνθρωπο που ήρθε από ανάγκη στην Ευρώπη. Εάν δημιουργήσουμε χώρους συνύπαρξης επί ίσοις όροις και όχι να κοιτάζουμε τους μετανάστες σαν να είναι κάτι χειρότερο από εμάς, θα καταφέρουμε να αλλάξουμε το αφήγημα. Το ξέρω ότι είναι δύσκολο, αλλά θέλω να συνεχίσω προς αυτή την κατεύθυνση.