Τραυματισμένο αλλά κομψό

Το αρχιτεκτονικό τοπίο στη νότια πλευρά της οδού Ξενοφώντος έχει αλλάξει από τα μέσα του περασμένου Νοεμβρίου.

Τα ξημερώματα της 24ης του μηνός, μια ισχυρότατη έκρηξη βόμβας, η οποία είχε τοποθετηθεί στην είσοδο των γραφείων του Συνδέσμου Επιχειρήσεων και Βιομηχανιών (ΣΕΒ), «τραυμάτισε» την πρόσοψη του κομψού νεοκλασικού όπου βρίσκεται η ιδιόκτητη στέγη του φορέα των μεγάλων ομίλων της χώρας. Το χτύπημα έριξε τους προβολείς σε έναν μικρό, ήσυχο δρόμο στην καρδιά της πρωτεύουσας.

Η γύρω περιοχή, που απέχει μερικές δεκάδες μέτρα από την πλατεία Συντάγματος και τη Βουλή, ήταν ουσιαστικά αδόμητη ώς τα τέλη του 19ου αιώνα.

Στους αρχαίους χρόνους ήταν σπουδαίο βαλανείο, ενώ από τις ανασκαφές που ολοκληρώθηκαν το 1856 ήρθαν στο φως 258 κεραμοποίητοι κιονίσκοι, όπως αναφέρει ο Δημήτρης Καμπούρογλου στο βιβλίο του «Αι Παλαιαί Αθήναι».

Γι' αυτό άλλωστε βρισκόταν εντός του Θεμιστόκλειου Τείχους. Κατά την οθωμανική περίοδο έμεινε έξω από το τείχος του Χασεκή και ξεκίνησε η παρακμή, που αποτυπώθηκε με τον πιο έντονο τρόπο στην εκκλησία της Σωτείρας του Λυκοδήμου, στην οδό Φιλελλήνων.

Ανήκε στην ιστορική οικογένεια των Λύκων και μετά την απελευθέρωση αναστηλώθηκε και λειτουργεί για τις θρησκευτικές ανάγκες των ορθόδοξων Ρώσων.

Η γειτονιά των πλουσίων

Η εικόνα άλλαξε μετά την οριστική χωροθέτηση των ανακτόρων στη θέση της σημερινής Βουλής, που εκτίναξε στα ύψη τις αξίες των αγροτεμαχίων της γύρω περιοχής.

Κατά μήκος των σημερινών λεωφόρων Β. Σοφίας και Β. Αμαλίας άρχισαν να κατασκευάζονται με ταχύτατους ρυθμούς τα αρχοντικά των επωνύμων της νεοσύστατης άρχουσας τάξης, τα οποία στη συνέχεια επεκτάθηκαν και στους κάθετους δρόμους.

Η Αθήνα στις αρχές του 20ού αιώνα έφτανε τους 175.000 κατοίκους και, σε αντίθεση με τον σύγχρονο υδροκεφαλισμό της, αντιπροσώπευε μόλις το 8% του πληθυσμού της χώρας.

Στο ταραγμένο πολιτικό τοπίο της εποχής, οι κυβερνήσεις ήταν βραχύβιες, αλλά από το 1990 και μέσα σε μια διετία ολοκλήρωσαν το νέο δασμολογικό καθεστώς που έδινε γενναία ώθηση στην ανάπτυξη της βαριάς βιομηχανίας, διευκόλυνε τη δημιουργία μονάδων μεταποίησης αγροτικών προϊόντων, όπως το βαμβάκι, ενώ έβαζε τις βάσεις για την ανάπτυξη δύο δυναμικών τομέων, των λιπασμάτων και του τσιμέντου.

Η εργατική τάξη, κυρίως στα δυναμικά παραγωγικά κέντρα της περιφέρειας, είχε προχωρήσει λίγο νωρίτερα στη δημιουργία των πρώτων συνδικαλιστικών φορέων της.

Από την πλευρά των ιδιοκτητών, η πρώτη απόπειρα λειτουργίας του «Βιομηχανικού Συνδέσμου», το 1896, δεν μακροημέρευσε.

Η οργάνωση των βιομηχάνων

Η ιδέα της οργάνωσης επανήλθε με πρωτοβουλία του «κύκλου της Ζυρίχης». Ηταν μια ομάδα νέων, γόνων εύπορων οικογενειών, που σπούδαζαν στο περίφημο Πολυτεχνείο της ελβετικής πόλης και συγκέντρωναν όλες τις προϋποθέσεις για τη δημιουργία φορέα βιομηχάνων.

Στις 30 Ιανουαρίου 1907, οι «Καιροί» ανακοίνωσαν την ίδρυση του Συνδέσμου, που τότε διέθετε δύο «Β», αφού συγκέντρωνε και τους βιοτέχνες.

Η πρωτοβουλία ανήκε σε περίπου 200 εκπροσώπους των δυναμικότερων παραγωγικών μονάδων της χώρας. Δύο χρόνια αργότερα, ο ΣΕΒΒ είχε αποφασιστική συμβολή στη δημιουργία του 8ου κυβερνητικού χαρτοφυλακίου, του υπουργείου Εθνικής Οικονομίας.

Πρώτος πρόεδρος ανέλαβε ο Μιχαήλ Πολίτης, ένας επιχειρηματίας με πολυσχιδή δράση που επεκτεινόταν και στον τραπεζικό τομέα.

Για πολλά χρόνια υπήρχε η αντίληψη ότι τα πρωτεία κατείχε ο Ηλίας Πουλόπουλος, ο πολυπράγμων επιχειρηματίας που έκανε μόδα τα ελληνικής κατασκευής καπέλα και δημιούργησε το εργοστάσιο «Πιλ Πουλ» (Πιλοποιείο Πουλοπούλου) στα Πετράλωνα.

Αργησαν να βρουν στέγη

Η ιδέα της απόκτησης ιδιόκτητης στέγης είχε ξεκινήσει από το 1939, αλλά ευοδώθηκε μόλις το 1954 με την αγορά του προνομιούχου ακινήτου στην οδό Ξενοφώντος.

Τα εγκαίνια της «Στέγης της Βιομηχανίας» έγιναν στις 20 Μαρτίου του επόμενου έτους από τον τότε πρόεδρο Ανδρέα Χατζηκυριάκο, γόνο της οικογένειας από τα Ψαρά που είχε πάρει μέρος στην Επανάσταση του 1821 και νεότερο μέλος της ήταν ο περίφημος ζωγράφος Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας.

Το οικόπεδο εμφανίζεται σε συμβόλαιο του 1880 και σε αυτό υπήρχε κτίσμα (δεν σχετίζεται κατ' ανάγκη με το σημερινό) που έχει κατασκευαστεί σε δύο φάσεις.

Στον Μεσοπόλεμο κατασκευάστηκαν το ισόγειο και οι δύο πρώτοι όροφοι, όπως πιστοποιούν η μεγάλου πάχους εξωτερική τοιχοποιία και τα υποστηλώματα, ενώ ο τρίτος όροφος και οι υπόλοιπες προσθήκες είναι νεότερες.

Ο άγνωστος, έως τώρα αρχιτέκτονας, ακολούθησε το Judenstil, τη γερμανική εκδοχή της «Art Nouveau», της νέας τέχνης που αναπτύχθηκε στην Ευρώπη στα τέλη του 19ου αιώνα, αλλά εδραιώθηκε για σύντομο χρονικό διάστημα το 1910.

Είναι μια εκδοχή του εκλεκτικισμού που επιστρατεύει στοιχεία από τη φύση και χαρακτηρίζεται από έντονο συμβολισμό.

Η πρόσοψη του παλιού αρχοντικού έχει εξαιρετικό αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον, καθώς η εξωτερική όψη του απορρίπτει τη συμμετρία που χαρακτηρίζει την προηγούμενη περίοδο.

Το μπαλκόνι του ορόφου βρίσκεται στο κέντρο, αλλά το ενδιαφέρον τριπλό παράθυρο με την καμπυλωτή απόληξη ακολουθεί τον δικό του κανόνα και βρίσκεται πιο κοντά στην κεντρική είσοδο που κατασκευάστηκε στη δυτική πλευρά του ακινήτου.

Παρά τη βομβιστική επίθεση, πίσω από την προσωρινή μεταλλική πόρτα κρύβεται η εντυπωσιακή μαρμάρινη εσωτερική σκάλα.

Στο μεγάλο σαλόνι κυριαρχεί το ξύλο που καλύπτει το δάπεδο αλλά και ένα μεγάλο μέρος των τοίχων. Από το παλιό αρχοντικό διατηρούνται με θρησκευτική ευλάβεια οι εντυπωσιακοί πολυέλαιοι, τα εντοιχισμένα ντουλάπια και τα δύο τζάκια.

Ξεχωριστή νότα, το γαλλικής προέλευσης βιτρό, με χρώματα που έχουν προκύψει από ειδικές διαδικασίες ψησίματος.

1. Διατηρητέο

Το αρχοντικό έχει κηρυχθεί διατηρητέο το 1991 και είναι ο 13ος «σταθμός» του ΣΕΒ. Παρά τη μεγάλη οικονομική δύναμη των μελών του Συνδέσμου, από την ίδρυσή του και για σχεδόν πέντε δεκαετίες χρησιμοποιούσε νοικιασμένους χώρους στην ευρύτερη περιοχή του κέντρου.

Η πρώτη έδρα του ήταν στην οδό Σταδίου, ενώ κατά διαστήματα φιλοξενήθηκε στο κτίριο του Εμπορικού και Βιοτεχνικού Επιμελητηρίου (ΕΒΕΑ) στην οδό Ακαδημίας.

2. Σε κατάστημα

Στις αρχές του 1941 ο ΣΕΒ στεγαζόταν σε χώρους του Μετοχικού Ταμείου Στρατού, αλλά το κτίριο επιτάχθηκε από τους Γερμανούς και έτσι φιλοξενήθηκε σε κατάστημα της οδού Μητροπόλεως που παραχώρησε η επιχείρηση του Π. Ματζούνη.

3. Ο «αντιστασιακός»

Στο τιμόνι του ΣΕΒ, λίγο πριν από την επιβολή της δικτατορίας, βρέθηκε ο φαρμακοβιομήχανος Δημήτρης Μαρινόπουλος (1919-2010), που επέλεξε να υποβάλει την παραίτησή του διαφωνώντας με τους επικεφαλής της χούντας.

Επανήλθε στη θέση του μετά τη μεταπολίτευση και υλοποίησε τα σχέδιά του για συλλογικές συμβάσεις που προέβλεπαν τη σταδιακή εξίσωση μισθών σε άνδρες και γυναίκες.

*Οι φωτογραφίες είναι από το βιβλίο «Ενας αιώνας στην υπηρεσία της επιχειρηματικής ιδέας»,

(εκδόσεις ΣΕΒ)