Oι στάχτες του ευρωπαϊκού ονείρου

Mια στρατηγική αντίληψη για τις προοπτικές της ελληνικής κοινωνίας δοκιμάζεται σκληρά από την πραγματικότητα τις τελευταίες εβδομάδες. Οχι μόνο ο διαπραγματευτικός σχεδιασμός της κυβέρνησης για έναν «έντιμο συμβιβασμό» με τους εταίρους-δανειστές, αλλά σύμπασα η στρατηγική επιλογή μισού αιώνα, που από τις αρχές της δεκαετίας του ’60 συνέδεσε άρρηκτα το μέλλον της Ελλάδας με τη δρομολογούμενη τότε (δυτικο)ευρωπαϊκή ενοποίηση.

Τον καιρό της διαμόρφωσής της, αυτή η στρατηγική επιλογή (και η ουσιαστική αποδοχή της από τα λαϊκά στρώματα) ανταποκρινόταν σε μια συγκεκριμένη πραγματικότητα: μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’80, η -τότε- ΕΟΚ αποτελούσε ένα εγχείρημα οικονομικοπολιτικής ολοκλήρωσης, θεμελιωμένο στα μεταπολεμικά «ευρωπαϊκά κεκτημένα» του κράτους δικαίου και του κράτους πρόνοιας.

Παρά την ψυχροπολεμική προέλευσή του, το όλο σχέδιο συνιστούσε αδιαμφισβήτητη πρόοδο σε σχέση τόσο με τον μεσοπολεμικό καπιταλισμό και τις φασιστικές ή φασίζουσες απολήξεις του όσο και με το μεταπολεμικό ελληνικό καθεστώς έκτακτης ανάγκης˙ εξίσου ορατή ήταν η υπεροχή του απέναντι στο εναλλακτικό μοντέλο του «σοσιαλιστικού στρατοπέδου», στο επίπεδο τουλάχιστον των πολιτικών ελευθεριών (1). Πάνω σ’ αυτά τα δεδομένα χτίστηκε στις μεταπολεμικές δεκαετίες η ηγεμονία του εγχώριου «ευρωπαϊσμού», την οποία στάθηκε αδύνατο να κλονίσουν οι βραχύβιες ελλαδοκεντρικές εξάρσεις του πρώιμου μεταπολιτευτικού ριζοσπαστισμού («ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο») και της εθνικιστικής υστερίας του 1992-94 («όταν χτίζαμε Παρθενώνες, εσείς τρώγατε βελανίδια»).

Με την πανευρωπαϊκή διάσταση των κοινωνικών αγώνων να προβάλλει ως η καλύτερη εγγύηση για το κοινό μέλλον (2-3), οι αντιρρήσεις γι’ αυτό τον προσανατολισμό περιορίστηκαν κυρίως στους οπαδούς του σοβιετικού μπλοκ, ακόμη και μετά την κατάρρευση του τελευταίου (4).

Στην πράξη, ωστόσο, το προοδευτικό αυτό σχέδιο άρχισε ν’ αποτελεί παρελθόν λίγο μετά την ένταξή μας στην ΕΟΚ. Η μετάλλαξη ολοκληρώθηκε το 2004, όταν η «ευρωπαϊκή οικογένεια» διευρύνθηκε για να περιλάβει στους κόλπους της ουκ ολίγες ανατολικές χώρες με μηδενικά ή εικονικά εργατικά δικαιώματα, τριτοκοσμικές εργατικές απολαβές και πολιτικά συστήματα αυταρχικά ή πλήρως απαξιωμένα στη συλλογική συνείδηση των πολιτών˙ στην περίπτωση μάλιστα της Βαλτικής, το «ευρωπαϊκό κεκτημένο» χώρεσε ακόμη και τον θεσμοποιημένο ρατσιστικό αποκλεισμό πολυάριθμων μειονοτικών πληθυσμών, από καθεστώτα που αναγόρευαν σε πολιτικούς τους προγόνους τα χιτλερικά SS. Η έκταση και τα χαρακτηριστικά της διεύρυνσης καθόρισαν το βάθος της τομής: εν μιά νυκτί, η Ε.Ε. μετατράπηκε από εγχείρημα ολοκλήρωσης σε συνομοσπονδία τριών τουλάχιστον ταχυτήτων, η εξωτερική περίμετρος της οποίας αποτελεί ουσιαστικά αποικία του σκληρού πυρήνα.

Οσα ζούμε από το πρώτο Μνημόνιο του 2010 και δώθε, δεν είναι έτσι παρά η συλλογική μας υποβάθμιση σ’ αυτή την «τρίτη ταχύτητα» –στη χορεία, δηλαδή, των Ανατολικοευρωπαίων που η εθνική υπεροψία αντιμετώπιζε, την προηγούμενη εικοσαετία, σαν «υπανθρώπους» β' διαλογής και όχι ως θύματα της ιμπεριαλιστικής (κι ελληνικής) «διείσδυσης» στο ελντοράντο του τέως «υπαρκτού σοσιαλισμού» (5).

Στον εσωτερικό καταμερισμό εργασίας της Νέας Ευρώπης που εκπροσωπούν οι κ. Σόιμπλε και Ντάισελμπλουμ, η θέση της Ελλάδας και των «τεμπέληδων» γηγενών της προδιαγράφεται ως ένα υβρίδιο περιχαρακωμένου παραθαλάσσιου θερέτρου (για τους πρωτοκλασάτους Ευρωπαίους) κι απέραντου στρατοπέδου συγκέντρωσης (για τα απελπισμένα κύματα των τριτοκοσμικών προσφύγων) –οι πρόσφατες αποφάσεις της συνάντησης κορυφής για το μεταναστευτικό αποδείχθηκαν εξαιρετικά εύγλωττες ως προς αυτό το τελευταίο (6-7).

Η συνειδητοποίηση της παραπάνω δομικής μεταβολής συνιστά απαραίτητη προϋπόθεση για την επεξεργασία οποιουδήποτε εναλλακτικού σχεδίου (8).

Στην αντίθετη περίπτωση, είναι μάλλον προφανές ποιος πολιτικός χώρος θ’ αναδυθεί ως ο μόνος κατάλληλος για τη διαχείριση του ντόπιου πυλώνα της νέας ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής (9).