Οι αρχειομαρξιστές απέναντι στο ΕΑΜικό κίνημα

Οταν ξέσπασε ο πόλεμος το Κομμουνιστικό Αρχειομαρξιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΚΑΚΕ) κράτησε τη θέση για «ανατροπή της δικής μας κυβέρνησης, συναδέλφωση στα χαρακώματα» και μετατροπή του πολέμου σε επανάσταση. Κατήγγειλε το γράμμα του Ζαχαριάδη ως εθνικιστικό, καθώς θεωρούσε την πολεμική εμπλοκή της κυβέρνησης Μεταξά ως ιμπεριαλιστική. Γενικά, το ΚΑΚΕ χαρακτήρισε τον πόλεμο ιμπεριαλιστικό και από τα δύο μέρη, εκτός από την περίπτωση της ΕΣΣΔ, γιατί θεωρούσε πως ένα εργατικό κράτος δεν μπορεί να ενδιαφέρεται για κατακτήσεις αλλά για την επικράτηση του σοσιαλισμού και σε άλλες χώρες. Με βάση αυτές τις αναλύσεις, το ΚΑΚΕ διατήρησε μια πιο ανεκτική κριτική στάση απέναντι στο ΕΑΜ σε σύγκριση με την απολύτως εχθρική των άλλων τροτσκιστών, ιδιαίτερα του Στίνα.

Οι αρχειομαρξιστές έθεταν ως άμεσο αίτημα την αντίσταση στους φασίστες κατακτητές, συνδυάζοντας την απελευθέρωση της Ελλάδας με το ευρύτερο ζήτημα της κοινωνικής απελευθέρωσης και επανάστασης. Αρκετοί προσχώρησαν ατομικά στο ΕΑΜ και στον ΕΛΑΣ, ενώ σε πολλές περιπτώσεις, όπως στο Αγρίνιο και τη Βοστίνα Ηπείρου, πρωτοστάτησαν στην ίδρυση αντάρτικων ομάδων, ενώ πολλοί αναδείχτηκαν καπετάνιοι. Στην Αθήνα το ΚΑΚΕ συνέχιζε να διατηρεί παρατάξεις και επιρροή σε εργατικά στρώματα και οι συνδικαλιστές του κινούνταν στον χώρο του ΕΕΑΜ.

Στην αρχή του 1943 οι αρχειομαρξιστές πρότειναν στο ΕΑΜ τη δημιουργία ταξικού επαναστατικού μετώπου με αντιιμπεριαλιστικό περιεχόμενο, αλλά αυτό αρνήθηκε. Στη συνέχεια κατήγγειλαν τις αποφάσεις της Συνδιάσκεψης της Τεχεράνης και της Συμφωνίας του Λιβάνου. Η πρώτη θεωρούσαν πως χώριζε τα Βαλκάνια σε ζώνες επιρροής, δημιουργώντας τετελεσμένα, ενώ η δεύτερη ήταν υποδούλωση στην αστική τάξη και τους Εγγλέζους. Οταν αποχώρησαν οι γερμανικές δυνάμεις, εκτίμησαν πως η νέα σύγκρουση θα γίνει με τους Βρετανούς. Επιτροπή αρχειομαρξιστών ζήτησε επίσημη προσχώρηση του ΚΑΚΕ στο ΕΑΜ με την προϋπόθεση ότι δεν θα υπεράσπιζαν τα συμφέροντα των Αγγλο-αμερικανών ιμπεριαλιστών και δεν θα στήριζαν την κυβέρνηση Παπανδρέου. Οι κομματικοί αρνήθηκαν, γιατί οι όροι αυτοί σήμαιναν διάσπαση του συμμαχικού αγώνα. Τότε άρχισαν οι πρώτες εκτελέσεις αρχειομαρξιστών από τον ΕΛΑΣ.

Τις ημέρες της απελευθέρωσης το ΚΑΚΕ οργάνωσε δικές του διαδηλώσεις χρησιμοποιώντας μόνο κόκκινες σημαίες και «συνθήματα λαϊκά επαναστατικά», ενώ οι ομιλητές του ζητούσαν η «λευτεριά που καταχτήθηκε» να ολοκληρωθεί «με την ανατροπή της αστικής τάξης», την τιμωρία των δολοφόνων του λαού και «την άνοδο της εργατικής τάξης στην εξουσία». Συγκεκριμένα, το ΚΑΚΕ κατήγγειλε τα συνθήματα του ΕΑΜ για πειθαρχία στον Σπηλιωτόπουλο, την υποδοχή στον αγγλικό στρατό, την υποταγή στον Παπανδρέου. Κατηγορούσε το ΕΑΜ ότι πρόδιδε το δημόσιο αίτημα για λαϊκά δικαστήρια και τιμωρία των δωσίλογων συνιστώντας τάξη και ησυχία.

Η αρχειομαρξιστική εφημερίδα, η «Πάλη των Τάξεων», απαιτούσε να ικανοποιηθούν τα εργατικά αιτήματα και όχι η επιδίωξη των κεφαλαιοκρατών, να «ανορθώσουν τις επιχειρήσεις με την πείνα και τις στερήσεις των εργαζομένων, με την εντατική, πολύωρη και σκληρή εργασία» θεωρώντας βέβαιο ότι θα ασκήσουν βία σε βάρος των εργατών. Αντιπρότεινε έλεγχο των επιχειρήσεων από τους «εργάτες και τους υπαλλήλους με τελικό σκοπό να επιδιώξουν να εθνικοποιήσουν τις τράπεζες, τις μεγάλες βιομηχανίες και τις επιχειρήσεις της συγκοινωνίας και των μεταφορών».

Οι αρχειομαρξιστές υποστήριζαν πως δεν ήταν ο εθνικοαπελευθερωτικός λόγος του ΕΑΜ που ανέπτυξε το αντιστασιακό κίνημα, αλλά οι ταξικές συνθήκες.

Το ΚΑΚΕ κατηγορούσε επίσης την κυβέρνηση εθνικής ενότητας ότι «δεν παραδίδει τους ενόχους, τους δολοφόνους και τους εκμεταλλευτές στα χέρια του εργαζόμενου λαού γιατί δεν θέλει να τους τιμωρήσει πραγματικά» απαιτώντας «να στηθούνε αμέσως τα λαϊκά δικαστήρια». Μάλιστα καλούσε σε αυτοδικία του λαού. Διαφωνούσε με την προωθούμενη επιστράτευση, υποστηρίζοντας ότι «ο ΕΛΑΣ πρέπει να παραμείνει σαν λαϊκός στρατός» καθώς ο «αρχικός σκοπός της συστάσεώς του δεν ήταν μόνο το διώξιμο του καταχτητή, αλλά η κατοχύρωση των ελευθεριών και η λύση του πολιτειακού και κοινωνικού» ζητήματος. Την ίδια στιγμή, βέβαια, διαμαρτύρεται για συλλήψεις και κακοποιήσεις μελών του ΚΑΚΕ από τον ΕΛΑΣ και την ΟΠΛΑ. Το ΚΑΚΕ διέβλεπε πως «όσο οι μέρες περνάνε τόσο η πολιτική κρίση ωριμάζει». Κατηγορώντας τους ηγέτες του ΚΚΕ, ότι αποδέχονταν τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ, καλούσε τον λαό να βρεθεί «στο πόδι με το όπλο στο χέρι».

Στα Δεκεμβριανά οι αρχειομαρξιστές προσπάθησαν να παρέμβουν στις συγκεντρώσεις του ΕΑΜ ενισχύοντας τον εξεγερσιακό χαρακτήρα τους με συνθήματα εναντίον των Βρετανών, της κυβέρνησης εθνικής ενότητας και των πολιτικών του ΚΚΕ. Μάλιστα, απέστειλαν δημόσια ανακοίνωση προσχώρησης στο ΕΑΜ και δήλωση υποστήριξης του ΕΛΑΣ. Αντιμετώπιζαν όμως τόσο τις διώξεις της κυβέρνησης και των παραστρατιωτικών ομάδων όσο και του ΕΑΜ. Δεκάδες αρχειομαρξιστές εκτελέστηκαν εκείνες τις ημέρες από τον ΕΛΑΣ και κυρίως από την ΟΠΛΑ.

Συνοψίζοντας, οι αρχειομαρξιστές σε αντίθεση με τους άλλους τροτσκιστές ασκούσαν κριτική στο ΕΑΜ και το ΚΚΕ, χρησιμοποιώντας τα ίδια πολιτικά συνθήματα της αντίστασης. Αφαιρούσαν, όμως, το πατριωτικό και εθνικό πρόσημο και την προοπτική συνεργασίας με την αστική τάξη επενδύοντάς τα με μια αμιγώς εργατική και επαναστατική προοπτική. Με αυτόν τον τρόπο πίστευαν ότι θα εκπροσωπούσαν το πιο ριζοσπαστικό κομμάτι της βάσης του ΕΑΜ. Ηταν σε θέση να μετρήσουν καλύτερα τους συσχετισμούς δύναμης και να αναλύσουν καλύτερα τα σχέδια του αστικού κόσμου διαβλέποντας τους κινδύνους για το εαμικό κίνημα. Την περίοδο από τον Οκτώβρη μέχρι τον Δεκέμβρη προέταξαν το αίτημα της λαοκρατίας σε αντίθεση με την κυβέρνηση εθνικής ενότητας και προπαγάνδισαν την επανάσταση. Πίστεψαν ότι ο λαός δεν θα επιτρέψει στην ηγεσία του ΕΑΜ να έλθει σε συμβιβασμό και ότι οι ίδιοι θα αναλάμβαναν να οδηγήσουν στην εκπλήρωση του οράματος της λαοκρατίας. Είναι φανερό πως πολλές από τις απόψεις αρχειομαρξιστών μάλλον δικαιώθηκαν από την εξέλιξη των πραγμάτων, γεγονός που μάλλον τρόμαξε τις εαμικές δυνάμεις, οδηγώντας στις εκκαθαρίσεις.