Ενας άλλος Νικόλαος Γύζης

«Η κατάστασις της πατρίδος μου με λυπεί πολύ. Μας πήραν στον λαιμό τους αι προστάτιδες δυνάμεις. Είθε όμως τούτο να μας χρησιμεύση ως διδασκαλία, και εις το μέλλον να μας γίνει ωφέλιμον μάθημα. Αλλά πότε σας παρακαλώ θα παύσουν τα πολλά κόμματα και πότε θα συσκεφθούν οι Ελληνες να καταλήξουν εις εν και μόνον κόμμα; Το κόμμα της Προοόδου;»

Από επιστολή (εκ Γερμανίας) του Τηνιακού ζωγράφου Νικολάου Γύζη, σε οικογενειακό του πρόσωπο, γραμμένη το 1886.

Περιλαμβάνεται στο βιβλίο «Επιστολαί του Νικολάου Γύζη», που κυκλοφόρησε το 1953 από τις εκδόσεις του περιοδικού «Εκλογή», με επιμέλεια του Γεωργίου Δροσίνη και του Λάμπρου Γ. Κορομηλά (και κρίμα που έκτοτε δεν έχει επανεκδοθεί).

Πρόκειται για περίπου 300 επιστολές που απευθύνονται στον ευεργέτη του ζωγράφου και μετέπειτα πεθερό του, Νικόλαο Νάζο (παντρεύτηκε την κόρη του Αρτεμη), καθώς και σε άλλα οικογενειακά πρόσωπα.

«Στο βιβλίο αυτό αποκαλύπτεται ένας άλλος Γύζης και ανάγλυφο προβάλλεται το πνεύμα, δηλαδή η ψυχή και η καρδιά, που σταθερά οδήγησαν στη σύλληψη και την εκτέλεση των έργων», αναγράφεται στον πρόλογο.

Στην Τήνο

Το Πνευματικό Εκπολιτιστικό Κέντρο Πανόρμου «Γιαννούλης Χαλεπάς» της Τήνου τιμά το τρέχον διήμερο -σήμερα, αύριο- τον Γύζη παρουσιάζοντας την εν λόγω επιστολογραφία.

Σήμερα Σάββατο, ώρα 7.30 μ.μ. στον Πύργο του νησιού και αύριο, 11 το πρωί, στη γενέτειρα του ζωγράφου, το Σκλαβοχώρι.

Τίτλος της εκδήλωσης: «Εγήρασα ονειρευόμενος - Νικόλαος Γύζης, αυτός ο άγνωστος - Ο περίφημος Τηνιακός ζωγράφος κι η ανέκδοτη αλληλογραφία του».

Ενα απάνθισμα των «Επιστολών» θα διαβάσει ο ηθοποιός Γιώργος Κέντρος, στα πρώτα έργα του στο Παλατάκι Χαϊδαρίου θα αναφερθεί ο αρχιτέκτων-ερευνητής Γιάννης Γ. Ιγγλέσης, ενώ μια περιεκτική αποτίμηση του έργου του Γύζη θα κάνει ο ιστορικός τέχνης Κωνσταντίνος Διδασκάλου.

Επιμέλεια-παρουσίαση από τον δημοσιογράφο Γιώργο Βιδάλη.

Από τους επιφανέστερους Ελληνες ζωγράφους της περίφημης λεγόμενης «Σχολής του Μονάχου», ο Γύζης γεννήθηκε το 1842 στο Σκλαβοχώρι της Τήνου και πέθανε το 1901, στα 59 του, στο Μόναχο, όπου και αναπαύεται, αφήνοντας όχι μόνο ένα πλούσιο εικαστικό έργο, αλλά, όπως φαίνεται από τις εν λόγω επιστολές, κι ένα είδος γραπτής παρακαταθήκης, μερικά ψήγματα της οποίας ακολουθούν (ό,τι χωρέσει – στη συνέχεια):

◼ «Η μεγαλυτέρα ποινή ενός συνηθισμένου εις εργασίαν είναι η αργία. Εμεινα κι εγώ δ’ ολίγας ημέρας αργός και είδα πόσον είναι δυστυχείς εκείνοι, οίτινες καταδικασμένοι από πλούτον ή άλλην τινά αφορμήν μένουν άεργοι. Εις τον κόσμον εγνώρισα πλουσίους και πτωχούς. Οσον λυπούμαι τους πρώτους, όταν δεν ξεύρουν πώς να περάσουν τον καιρόν σκοτώνοντες αυτόν εις ματαίας διασκεδάσεις, τόσον μακαρίζω τους δευτέρους και μάλιστα όταν, μετά τον τρομερόν κόπον τους, τους ακούω να προφέρουν το “δόξα σοι ο Θεός” και να τραγουδούν».

Θεία η Τέχνη

◼ «Σήμερον έχομεν ωραίον καιρόν και πρέπει να ωφεληθώ της περιστάσεως, πρέπει να εργασθώ. Ω, αν ήξευραν οι Ελληνες τι θησαυρόν έχουν με το ωραίον κλίμα και το λαμπρόν φως! Και το αφήνουν να παρέρχεται χωρίς να κάμνουν πρέπουσαν χρήσιν αυτού. Τι κρίμα!»

◼ «Ζήτω η ένδοξος και ωραιοτάτη Πατρίς μας. Ας όψονται οι πάμπολλοι εχθροί της».

◼ «Είμαι πολύ συγχισμένος. Είμαι πολύ ανήσυχος με την κατάστασιν εις την Ελλάδα. Τι αξιολύπητον, ότι ένας λαός τόσον προικισμένος πρέπει να υποφέρει υπό τον ζυγόν βαρβάρων λαών».

◼ «Με ονομάζουν δε όλοι εδώ κύριε Προφέσορ και εγώ λησμονών ότι είμαι ο ίδιος τοιούτος, κοιττάζω εις το πλάγι μου, μήπως ιδώ κανέναν άλλον».

◼ «Ωραία τέχνη η ζωγραφική, αλλ’ ευτυχώς δύσκολος, και λέγω ευτυχώς, διότι αν δεν ήτο δύσκολος, θα ήσαν όλοι ζωγράφοι».

◼ «Είναι η Τέχνη θεία. Μόνον οι ψευδείς ιερείς της κάμνουν χρήσιν της μόδας διά να πλουτίσουν. Η τέχνη δεν έχει ανάγκην εκατομμυρίων, ο μόνος σκοπός της είναι ο εξευγενισμός της ανθρωπότητος».

◼ Και μερικές σκέψεις και γνώμες του Γύζη: «Πόσον ωραία ντύνεται το πνεύμα με την μετριοφροσύνη». «Πόσο παράδοξον είναι ότι κατά τον αγώνα της ζωής με τον θάνατον ο τελευταίος νικά». «Ευτυχισμένος ο γέροντας που αισθάνεται ακόμη τις αληθείς χαρές της νεότητος».

Στο πλαίσιο

Η Ελίζα Μαρέλλι, που «έφυγε» την περασμένη εβδομάδα, δεν ήταν μόνο μια εξαιρετική, μια ταμένη στο καλό ελαφρό ελληνικό τραγούδι ερμηνεύτρια, ήταν κι ένας υψηλού ήθους, ένας ευχάριστος, ένας όλο ζωή άνθρωπος. Από μικρή στο τραγούδι, δεν αφέθηκε στη φθοροποιό νύχτα. Οι θαυμαστές της τη γνώρισαν κυρίως από τη δισκογραφία, τις ραδιοφωνικές εκπομπές, τις τιμητικές εκδηλώσεις, τις συναυλίες για κοινωνικούς και φιλανθρωπικούς σκοπούς – ώς πριν από λίγο.

Ευτύχησε να συνεργαστεί με κορυφαίους δημιουργούς κι εκτελεστές. Από τους πρώτους που την πίστεψαν και την καθοδήγησαν ήταν η μεγάλη Δανάη, της οποίας υπήρξε αφοσιωμένη φίλη και συμπαραστάτρια στα δύσκολα. Ωσπου η Μαρέλλι την έχασε, για να τη βρει, ύστερα από επίμονη αναζήτηση, στην «κρύπτη» όπου είχε «εισαχθεί», παρά τη θέλησή της, μόλις δύο μέρες πριν φύγει απ’ τη ζωή.

Ο δραστήριος σύλλογος «Φίλοι του Ελαφρού Τραγουδιού», στη δημιουργία του οποίου, πριν από δέκα χρόνια, είχε πρωτοστατήσει η Μαρέλλι, της αφιέρωσε το φετινό του ημερολόγιο, το οποίο εξαντλήθηκε και χρειάστηκε να βγει σε δεύτερη έκδοση. Εκεί πλούσια στοιχεία -μετά φωτογραφικού υλικού- για την καλλιτεχνική της δραστηριότητα και την προσωπική της ζωή.

Οι επιδόσεις στο τραγούδι, και γενικά οι λεγόμενες καλλιτεχνικές υποχρεώσεις, δεν απέσπασαν τη Μαρέλλι από τις οικογενειακές. «Η οικογένεια ήταν επιλογή και έτσι αποτέλεσε προτεραιότητα ζωής», αναγράφεται στο ημερολόγιο. Και δεν δίστασε για κάποια χρόνια να αποσυρθεί για να μεγαλώσει υποδειγματικά τα τρία παιδιά της – μια σφιχτοδεμένη οικογένεια. Γενναιόδωρη, ευγενική ψυχή, αρχόντισσα στην τέχνη και στη ζωή.

ΚΑΙ… Η ισχύς εν τη… διαλύσει.