«Αφύπνιζε συνειδήσεις, μαστίγωνε τα “κακώς κείμενα”»

Tάσος Βουρνάς: Νοέμβριος 1990, η τρίτη απώλεια ανθρώπων της τέχνης

Την Τρίτη 13 Νοεμβρίου 1990 αποχαιρετούσε από τις στήλες της «Αυγής» τον Γιάννη Ρίτσο και παρακολούθησε τη νεκρώσιμη ακολουθία. Την επομένη ήταν στην κηδεία του Αλέξη Μινωτή (και οι δυο είχαν «φύγει» δυο μέρες πριν). Μια μέρα και κάτι πιο μετά (τη νύχτα της Τετάρτης προς την Πέμπτη), άφηνε κι αυτός αναπάντεχα την τελευταία του πνοή στον ύπνο του από ανακοπή.

Ηταν ο Τάσος Βουρνάς, που ήρθε να προστεθεί στις δυο, σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα, απώλειες ανθρώπων της τέχνης. Ηταν 77 ετών.

Απ’ όλα

Συγγραφέας και δημοσιογράφος – ερευνητής, ιστορικός, κριτικός, αναζητητής – ιδιαίτερα σε δίσεκτους για τον τόπο καιρούς, αυτών που αποσιωπούν ο επίσημος απολογισμός και η συμβατική Ιστορία, ο Βουρνάς, δέσποσε περί τον μισό αιώνα στον χώρο της αριστερής διανόησης. Παράλληλα η ζωή του σημαδεύτηκε από αγώνες, κατατρεγμούς, φυλακίσεις, εξορίες.

Γεννημένος το 1913 στη Μεσσηνία, σπούδασε φιλολογία στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας και πέρασε στον αγώνα (επί δικτατορίας Μεταξά), στην Αντίσταση (ΕΑΜ), ενώ παράλληλα δόθηκε στην ιστορική έρευνα και στη δημοσιογραφία.

Πρώτη του εμφάνιση στα γράμματα το 1939 με το δίτομο «Αυτοκράτορος Ιουλιανού Επιστολές».

Κι αυτό ήταν η απαρχή της συγγραφής, στα χρόνια που ακολούθησαν, της επιμέλειας και της μετάφρασης δεκάδων έργων, μέχρι λίγο πριν από τον θάνατό του, οπότε κυκλοφόρησε «Ο Βασιλιάς των Ορέων» του Εντμοντ Αμπού (εκδ. «Αφων Τολίδη», με τους οποίους είχε στενή συνεργασία).

Παράλληλα έγραφε στην «Αυγή» και στην «Επιθεώρηση Τέχνης», ώς τη δικτατορία του 1967, οπότε εξορίστηκε στη Γυάρο και στη συνέχεια στο Παρθένι, μέχρι το 1971.

Τις ταλαιπωρίες της φυλακής και της εξορίας, ωστόσο, είχε γνωρίσει και νωρίτερα: στην Κατοχή, στον Εμφύλιο, με δυσμενείς επιπτώσεις για την υγεία του. Αυτό όμως δεν τον εμπόδισε μετά τη χούντα να εργάζεται, ακόμα κι όταν πήρε σύνταξη – στις εκδόσεις «Τολίδη», στην «Αυγή» και, αργότερα, στα «Νέα», στην «Ελευθεροτυπία» και στην «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία», όπου τέσσερις ημέρες πριν πεθάνει δημοσιεύτηκε η τελευταία του συνεργασία – ένα άρθρο για την Οχτωβριανή Επανάσταση.

Σοσιαλιστής

Υπέρμαχος του σοσιαλισμού, διαχώρισε μετά το 12ο Συνέδριο του ΚΚΕ (1968) τη θέση του από εκείνους που αποκαλούσε δογματικούς και συντάχθηκε με τους λεγόμενους ανανεωτές – το ΚΚΕ εσ.

Αυτό όμως δεν τον εμπόδιζε να διατηρεί μια κριτική στάση απέναντι στον χώρο που υπερασπιζόταν, πράγμα που εκτιμούσαν οι αποδέκτες των γραπτών του.

«Το πλούσιο προοδευτικό ιστορικό έργο του θα μείνει σημαντική προσφορά στον τόπο», δήλωσε για τον θάνατό του ο Χαρίλαος Φλωράκης. Και ο Λεωνίδας Κύρκος: «Με την ασύγκριτη πένα του αφύπνιζε συνειδήσεις, μαστίγωνε τα ‘‘κακώς κείμενα’’ σε όλους τους χώρους, δίδασκε την πίστη στις μεγάλες αξίες της Δημοκρατίας και του Σοσιαλισμού».

Μερικοί τίτλοι έργων του: «Ιστορία της νεότερης και σύγχρονης Ελλάδας» (6 τόμοι), «Αρματολοί και κλέφτες», «Γουδή: Το κίνημα του 1909», «Αλή πασάς», «Η σφαγή στο Δήλεσι», «Η Μικρασιατική Καταστροφή», «Ο πολίτης Ρήγας Βελεστινλής», «Δημήτρης Γληνός», «Η Φιλική Εταιρεία», «Ρόκκος Χοϊδάς», «Ιστορικά και φιλολογικά πορτρέτα», «Γαλλική Επανάσταση και Ελλάδα», «Το ξεκίνημα της φωτιάς» (μυθιστόρημα) κ.ά. Επίσης επιμελήθηκε, σχολίασε και παρουσίασε δεκάδες έργα.

Μεταξύ άλλων: «Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης» του Γ. Φίνλεϊ, «Ιστορία της Γαλλικής Επανάστασης» του Φ. Μινιέ, «Η Ελλάδα του Οθωνα» του Εντ. Αμπού, «Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα» κ.ά.

Και ακόμα μεταφράσεις και επιμέλειες αρχαίων κειμένων: «Πέρσες» και «Προμηθέας δεσμώτης» του Αισχύλου, «Επιστολές» του Αλκίφρονος, «Ιέρων» του Ξενοφώντα, «Αισώπου Μύθοι» κ.ά.

Ελαχε να δουλέψω κοντά στον Τάσο Βουρνά επί ένα χρόνο στη μεταδικτατορική «Αυγή» και μου είχε δοθεί η ευκαιρία να εκτιμήσω την ευρυμάθεια, τη μνήμη, την εργατικότητα, την ταχύτητα, τη γλαφυρότητα του γραφτού του, που έκανε προσιτό ακόμα και το πιο δύσβατο κείμενο. Και ακόμη την κατανόηση και την αγάπη που είχε στους νέους.

στο πλαίσιο

☞ Και μέσα στην κατήφεια, μια χαρούμενη εικόνα: Κόσμος –γυναίκες, άντρες, μικροί και μεγάλοι, δικοί μας και ξένοι– να τρέχουν την περασμένη καλοκαιριάτικη Κυριακή στους άδειους αθηναϊκούς δρόμους για τον ετήσιο -διεθνή θεσμό πλέον– Μαραθώνιο. Κι απ’ έξω άλλοι να χειροκροτούν. Και είναι ωραίο –και συγκινητικό θα έλεγα– να βλέπεις κόσμο να τρέχει χωρίς να κυνηγιέται από κάποιον εφοριακό, αστυνομικό, δανειολήπτη, μανιακό, κακοποιό, σκύλο.

☞ Αλλά να ’μαστε: «Με λουκέτο απειλούνται αρχαιολογικοί χώροι στην Ελλάδα, εξ αιτίας της έλλειψης προγραμματισμού στο μείζον ζήτημα της στελέχωσης του δημόσιου τομέα», επισημαίνει η βουλευτής Επικρατείας της Ν.Δ. Νίκη Κεραμέως. Και αναφέρει συγκεκριμένους χώρους (μεταξύ των οποίων και το μνημείο της Ακρόπολης) που πλήττονται από αυτές τις ελλείψεις. Η «βαριά βιομηχανία» μας, που λέμε.

☞ Στο υπό κατασκευή κτίριο της Λυρικής Σκηνής, προσφορά του Ιδρύματος Νιάρχου, αναφερόμουν το περασμένο Σάββατο. Ιδού όμως μια άλλη πτυχή του πράγματος, με τους εργαζόμενους για την κατασκευή του να κατηγορούν την εργοδοσία για παράνομη και εξαντλητική υπερωριακή εργασία. Τι λέει το Σώμα Επιθεωρητών Εργασίας και οι αρμόδιοι των ελεγκτικών μηχανισμών;

☞ Αφιερωμένο στον Λουκιανό Κηλαηδόνη (τον Λουκιανό της καρδιάς μας) το νέο τεύχος του ανθεκτικού περιοδικού «Μετρονόμος». Με γλαφυρή αυτοβιογραφική, «εφ’ όλης της ύλης» συνέντευξή του, κείμενα για τη μουσική του προσφορά. «Κατάφερε στη μουσική να κάνει το κέφι του, να διασκεδάζει τις εμμονές του, αλλά δεν ήταν μόνος αφού ο κόσμος στάθηκε και συνεχίζει να στέκεται δίπλα του απολαμβάνοντας το έργο του», γράφει ο διευθυντής του περιοδικού Θανάσης Συλιβός.

ΚΑΙ… «Πώς πάμε;» «Δεν πάμε…»