Οι επιλογές και οι σκοπιμότητες της Σουηδικής Ακαδημίας

Ποιος θα είναι ο κάτοχος του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας για το 2015; Θα το μάθουμε την ερχόμενη Πέμπτη που θα το ανακοινώσει η Σουηδική Ακαδημία. Οπως κάθε χρόνο, έτσι και φέτος, αναφέρονται ονόματα υποψηφίων, αλλά η εν λόγω Ακαδημία διατηρεί τις δικές της επιλογές και σκοπιμότητες.

Παρά τη μικρή της γλωσσική εμβέλεια, η Ελλάδα -και ειδικότερα η ελληνική ποίηση- έχει, ως γνωστόν, τιμηθεί με δύο Νόμπελ Λογοτεχνίας: στον Γιώργο Σεφέρη (1963) και στον Οδυσσέα Ελύτη (1979).

Ο πρώτος Ελληνας που το διεκδίκησε, το 1906, μόλις πέντε χρόνια αφ’ ότου αυτό θεσμοθετήθηκε, ήταν ο σατιρικός ποιητής Γεώργιος Σουρής.

Την υποψηφιότητά του ενίσχυσαν με το κύρος τους (όπως γράφει ο Γιώργος Θεοτοκάς στο βιβλίο του «Αναζητώντας τη διαύγεια», Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», 2005), το Πανεπιστήμιο Αθηνών, ο φιλολογικός σύλλογος «Παρνασσός», ο φιλολογικός σύλλογος Κωνσταντινουπόλεως, η Ευαγγελική Σχολή Σμύρνης, ο πρίγκιπας Νικόλαος και το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων.

Γράφει ο Θεοτοκάς: «Ο Θεός ξέρει τι ιδέα θα σχημάτισαν για το πνευματικό επίπεδο της χώρας, όπου ζούσαν, ωστόσο, σε πλήρη ακμή, συγγραφείς της αξίας του Παλαμά και του Παπαδιαμάντη, του Μαλακάση και τόσων άλλων. Οπωσδήποτε η υπόθεση Σουρή αγνοήθηκε από τους Σουηδούς, συνέχεια δεν φαίνεται να δόθηκε από εδώ, και τούτο ήταν, βέβαια, το καλύτερο που θα μπορούσε να γίνει».

Οι αβράβευτοι

Αγνοήθηκε η υποψηφιότητα του Σουρή, όπως στα κατοπινά χρόνια αγνοήθηκαν οι υποψηφιότητες του Γιάννη Ψυχάρη και του Κωστή Παλαμά.

Αυτοί που πλησίασαν περισσότερο το Νόμπελ ήταν ο Αγγελος Σικελιανός και ο Νίκος Καζαντζάκης, με τον δεύτερο να πολεμιέται λυσσαλέα από το ελληνικό αντιδραστικό κατεστημένο, με επικεφαλής τον ακαδημαϊκό Σπύρο Μελά.

Από το 1901 που άρχισαν τα Νόμπελ, δεν απονεμήθηκαν έξι φορές: το 1914, το 1918 και την τετραετία 1940-1943.

Ο Μπόρις Πάστερνακ, στον οποίο απονεμήθηκε το Νόμπελ το 1958, υποχρεώθηκε (ως αντιφρονών) από το σοβιετικό καθεστώς να το αρνηθεί, ενώ ο συμπατριώτης του Αλεξάντερ Σολζενίτσιν (αντιφρονών επίσης) το αποδέχθηκε μεν το 1970, αλλά δεν θέλησε να πάει να το παραλάβει από τον φόβο μήπως δεν του επιτραπεί να επιστρέψει.

Είναι και ο Ζαν-Πολ Σαρτρ, ο οποίος το 1964 το αρνήθηκε ο ίδιος.

Η απονομή του Νόμπελ, που συνοδεύεται κι από ένα σημαντικό χρηματικό ποσό (κοντά στο ένα εκατομμύριο ευρώ), δεν σημαίνει βέβαια ότι εξασφαλίζει και την αθανασία εκείνου που το παίρνει.

Αν ανατρέξει κάποιος τον κατάλογο των ώς τώρα βραβευθέντων θα διαπιστώσει ότι οι περισσότεροι έχουν πέσει στην αφάνεια.

Αντίθετα, έχουν επιβιώσει με το έργο τους άλλοι που το άξιζαν και δεν το έλαβαν, όπως ο Λέων Τολστόι (1828-1910) και ο Αντον Τσέχοφ (1860-1904).

«Η επιδοκιμασία ενός έργου στην εποχή του δεν προδικάζει την τύχη του για το μέλλον. Ο χρόνος ξεδιαλέγει τις αξίες, ξεχωρίζει τα ζωντανά στοιχεία και απορίχνει τα θνησιμιαία», έχει επισημάνει ο Μάρκος Αυγέρης.

Η σκοπιμότητα επικράτησε σε αρκετές περιπτώσεις, με πιο τρανταχτή αυτήν του Βρετανού πρωθυπουργού Ουίνστον Τσόρτσιλ, στον οποίο απονεμήθηκε το 1953 για τα «Απομνημονεύματά» του, τα οποία βέβαια δεν έχουν καμιά λογοτεχνική αξία.

Πολιτικές σκοπιμότητες εξυπηρετούσαν κυρίως τα Νόμπελ στους απόβλητους, όπως προαναφέρθηκε, του σοβιετικού καθεστώτος, Πάστερνακ και Σολζενίτσιν, αλλά και (ως αντίβαρο) στον εκλεκτό του καθεστώτος Μιχαήλ Σολόχοφ (1965), στον οποίο φυσικά επετράπη να το πάρει.

Και ολίγα τινά για τον θεσμοθέτη του Νόμπελ, Αλφρεντ Νόμπελ, που γεννήθηκε στη Στοκχόλμη και πέθανε το 1896 σε ηλικία 63 ετών.

Εγινε ζάπλουτος εμπορευόμενος εκρηκτικές ύλες, οι οποίες πάντως (ας το πούμε κι αυτό ως… ελαφρυντικό) χρησιμοποιούνται και για ειρηνικούς σκοπούς.

Από τις επιχειρήσεις του αυτές προέκυψαν τα ποσά που μοιράζονται ισομερώς στους βραβευμένους (γιατί πλην του Νόμπελ Λογοτεχνίας υπάρχουν τα Νόμπελ Φυσικής, Χημείας, Ιατρικής και Ειρήνης).

Υπήρξε επίμονος στις συγκεκριμένες επιχειρηματικές ενασχολήσεις του, ώστε δεν πτοήθηκε ακόμη κι όταν σ’ ένα από τα πειράματά του σκοτώθηκε ένας αδελφός του και τέσσερις συνεργάτες.

Εζησε μιαν άκρως μοναχική ζωή, δεν παντρεύτηκε και ήταν φιλάσθενος. Υπέφερε από ημικρανίες και στηθάγχη. Η τελετή της απονομής των βραβείων γίνεται στις 10 Δεκεμβρίου, ημερομηνία του θανάτου του.

Στο πλαίσιο

☞ Με τη φούρια των πολιτικών εξελίξεων, σαν να ξεχάστηκε ότι τους τελευταίους μήνες του 1975 (πριν από 40 χρόνια) έγιναν μια σειρά από δίκες πρωταγωνιστών της χούντας: των πρωταιτίων Παπαδόπουλου, Παττακού, Μακαρέζου και λοιπών (οι παρακατιανοί γλίτωσαν με τον νομικό χαρακτηρισμό του πραξικοπήματος ως «στιγμιαίου»). Των (περίπου ιδίων) δραστών της φονικής καταστολής της εξέγερσης του Πολυτεχνείου. Των βασανιστών του ΕΑΤ-ΕΣΑ, της Μπουμπουλίνας και των λοιπών κολαστηρίων. Δυστυχώς, σκοπιμότητες δεν επέτρεψαν να γίνει η δίκη των πραξικοπηματιών της Κύπρου.

☞ Οι πρωταίτιοι καταδικάστηκαν, ως γνωστόν, εις θάνατον, που μετετράπη σε ισόβια με την καραμανλική ρήση «όταν λέμε ισόβια εννοούμε ισόβια». Σε ισόβια, επίσης, και οι μακελάρηδες του Πολυτεχνείου. Με τα χρόνια, όμως, ο ένας μετά τον άλλο βγήκαν με «ανήκεστο βλάβη», πράγμα που δεν τους εμπόδιζε να εκθειάζουν την «εθνοσωτήριο».

☞ Από κοντά και οι δίκες των βασανιστών - τρεις τον αριθμό: σε Αθήνα (μεταξύ των κατηγορουμένων και ο Θεόδωρος Θεοφιλογιαννάκος, που πέθανε πρόσφατα), Χαλκίδα, Πάτρα. Στα μαλακά λίγο-πολύ οι περισσότεροι (βοήθησε και το γεγονός ότι κάποιοι από του βασανισθέντες δεν θέλησαν τη δίωξή τους). Στους αθωωθέντες και οι Ευάγγελος Μάλλιος και Πέτρος Μπάμπαλης, οι οποίοι όμως βρήκαν τον θάνατο - ο πρώτος από τη γνωστή «17Ν» και ο άλλος από την άγνωστη «Ομάδα Ιούνης ’78».

☞ «Στα γεγονότα του ’50 που κατέγραψες [το περασμένο Σάββατο] σου διέφυγε ή δεν χώρεσε η νίκη της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς (ΕΔΑ) το 1958, που με 25% έγινε αξιωματική αντιπολίτευση», μου γράφει αναγνώστης.

ΚΑΙ… τώρα η καταβολή των… εφικτών.