Του Καζαντζίδη ο καημός

Ηταν Ιούλιος του 1988 όταν συνάντησα τον Στέλιο Καζαντζίδη στο σπίτι του στην Ανω Πεύκη, ένα ζεματιστό απόγευμα, που ενώ η Αθήνα έβραζε, στη βεράντα του είχε δροσιά. Στη μικρή παρέα, πλην του Καζαντζίδη, η σύζυγός του Βάσω και ο κουμπάρος τους Νίκος Τζανιδάκης, που τον σύστησε με θερμά λόγια, ο οποίος ενίοτε πρόσθετε στις απαντήσεις του Στέλιου, με τη συναίνεσή του. Αφορμή της συνάντησης, η κυκλοφορία του νέου του δίσκου «Ελεύθερος».

Από τη συνάντηση-συνέντευξη αυτή («Ελευθεροτυπία», 10-11 Ιουλίου 1988), μερικά αποσπάσματα, καθώς στις 14 Σεπτεμβρίου συμπληρώνονται είκοσι χρόνια αφότου ο Καζαντζίδης έφυγε από τη ζωή (2001) στα 70 του. Είχε ξεκινήσει τις καλλιτεχνικές του εμφανίσεις, κυρίως σε νυχτερινά κέντρα, το 1931 και τις σταμάτησε το 1965, σε ηλικία μόλις 34 ετών, αρκούμενος έκτοτε στην έκδοση μερικών δίσκων. Είχε ωστόσο αναγνωριστεί ως μία από τις σπουδαιότερες ελληνικές φωνές.

Είχε προηγηθεί το πρωί της ίδιας ημέρας επίσκεψη στο στούντιο, όπου έγινε η εγγραφή μερικών τραγουδιών του νέου του δίσκου. Εκεί η κυριαρχία του, ο σεβασμός των συνεργατών, η τελειομανία του: «Αυτό βγήκε κακομοίρικο - θα το ξανακάνω». «Εδώ η φωνή μου είναι παξιμάδι, στεγνή». «Α, με αυτό θα κουνηθούν στα Μεσόγεια! Θα χορέψει ο κόσμος!».

Πριν από λίγες ημέρες είχε φύγει από τη ζωή η μητέρα του, την οποία υπεραγαπούσε: «Ακόμα δεν μπορώ να πιστέψω ότι δεν την έχω. Σήμερα μ’ αυτόν τον καύσωνα θα είχα το πρόβλημα της φροντίδας της και πικράθηκα που μου έλειπε. Ηθελα να την είχα, να τη φρόντιζα… Τι να λέμε τώρα, η αγάπη της μάνας είναι άλλο πράγμα, δεν αντικαθίσταται με τίποτα…».

-Κύριε Καζαντζίδη, χρόνια τώρα παρακολουθώ στις συνεντεύξεις που δίνετε μια εικόνα αντιφατική: Αλλοτε εμφανίζεστε ως θύμα, άλλοτε ως επιτιθέμενος, άλλοτε και τα δυο μαζί. Τι είσαστε στ’ αλήθεια;

«Και τα δύο».

-Εχετε αναρωτηθεί μήπως κάπου είστε άδικος;

«Κοιτάξτε, άδικος δεν έχω υπάρξει ποτέ. Δεν έχω αδικήσει ποτέ. Τι να σας πω για τον εαυτό μου; Νομίζω πως είμαι παράδειγμα ανθρώπου…»

Η κουβέντα έρχεται στους λόγους που τον έκαναν να εγκαταλείψει τις εμφανίσεις:

«Δεν είχα καινούργιο ρεπερτόριο να πω στον κόσμο - ένας από τους λόγους και άλλοι που δεν μπορώ να αναφέρω τώρα. Κι είχα τόση πίκρα μέσα μου, που έλεγα, δεν βαριέσαι, αφού η πολιτεία δεν μπόρεσε να με αποδεσμεύσει και μ’ έχει κατάδικο χωρίς να ’χω κάνει τίποτα, δεν αξίζει να ξανατραγουδήσω».

(Εδώ εννοεί τις δισκογραφικές εταιρείες, και ειδικότερα τη «Μίνως», με την οποία κυρίως συνεργαζόταν, για τα οποία έχουν γραφτεί και ειπωθεί ουκ ολίγα).

-Είναι όμως λίγο περίεργο, κύριε Καζαντζίδη, που όλα αυτά συμβαίνουν σ’ εσάς. Δεν ξέρω άλλον καλλιτέχνη που να έχει περάσει τις ταλαιπωρίες που λέτε ότι έχετε περάσει εσείς. Υπάρχει κάποια εξήγηση;

«Δεν ξέρω γιατί διάλεγαν εμένα. Ισως το είδος των τραγουδιών μου ήταν τέτοιο που τους πείραζε, τους ενοχλούσε. Στην περίοδο της δικτατορίας με κάλεσαν στην Εφορία. Είχε τότε συσταθεί μια ειδική Εφορία, λέγανε ότι είναι τα σαΐνια, και μου λένε ότι χρωστάς 8 εκατομμύρια δραχμές. Κι όταν τους ρώτησα αν είναι κι άλλοι συνάδελφοί μου που θα πληρώσουν αυτά τα κονδύλια, μου λένε μη σε νοιάζει. Ημουν σε μια λίστα 100 ανεπιθύμητων Ελλήνων που πρέπει να χαρατσωθούν. Και στη συνέχεια έμαθα ότι είμαι αριστερίζων, δεν ξέρω. Λέω από πού; Πείτε μου τι έχω κάνει; Εχω δράση; Είμαι σε καμιά οργάνωση; Μου λένε, και τα τραγούδια που λες… Μα, λέω, αν πρέπει να δικάσετε κάποιους, είναι αυτοί που μου δίνουν τα τραγούδια, γιατί τότε ήμουνα νέος ακόμη. Δυστυχώς εγώ πλήρωνα τη νύφη…»

Προς το τέλος της συνέντευξης η απάντησή του στην ερώτηση τι θα επιθυμούσε πλέον στη ζωή του.

«Είναι λίγο μακάβρια η απάντηση που θα σας δώσω, που το πιστεύω και το θέλω. Θα ’θελα να πεθάνω κάπου αλλού. Γιατί είναι τόση η πίκρα που κουβαλάω μέσα μου, που θα ’θελα να μην υπάρχω σ’ αυτή τη χώρα που λέγεται Ελλάδα».

-Πού θα θέλατε να είστε;

«Οπουδήποτε αλλού. Στην Κίνα, στην Αλβανία, εδώ να μην είμαι – και θα το επιδιώξω…»

Ο Στέλιος Καζαντζίδης έφυγε από τη ζωή δεκατρία χρόνια μετά από αυτή τη συνέντευξη και αναπαύεται, έπειτα από επιθυμία του, δίπλα στον τάφο της μητέρας του Γεσθημανής στο Νεκροταφείο Ελευσίνας.

Στο πλαίσιο

Και ξαφνικά την περασμένη εβδομάδα, με την ανακοίνωση του θανάτου του Μίκη Θεοδωράκη, τα κανάλια και γενικά τα λεγόμενα ΜΜΕ, που συντηρούνται με πληκτικά σίριαλ και χαζοχαρούμενες εκπομπές, σταμάτησαν τα εν λόγω και άρχισαν να μεταδίδουν αφιερώματα στον βίο και το έργο του συνθέτη. Αυτά ακριβώς που τον έκαναν αποδεκτό ακόμα και στους ιδεολογικούς του αντιπάλους και δημοφιλή διεθνώς.

Μεταξύ εκείνων που εγκωμίασαν από τα ΜΜΕ την προσωπικότητα και το έργο του, και μερικοί που επωφελήθηκαν και «έλαμψαν» όταν ο συνθέτης ήταν διωκόμενος. Ισως γι’ αυτό…

Εχω λόγους να πιστεύω ότι τα περισσότερα σημερινά παιδιά δεν γνωρίζουν το έργο, όχι μόνο του Θεοδωράκη, αλλά και άλλων σπουδαίων πνευματικών ανθρώπων και καλλιτεχνών, και βολεύονται με προϊόντα με ημερομηνία λήξεως – χωρίς να ευθύνονται τα ίδια. Αυτά τους πλασάρουν, αυτά αποδέχονται. Ο,τι διασώζεται οφείλεται στους ίδιους τους δημιουργούς και σε κάποιους φωτισμένους εκπαιδευτικούς.

Και στο ξαφνικό (αλλά ωστόσο αναμενόμενο από πολλούς), το… ιδιοκτησιακό δικαίωμα μέλους της οικογένειάς του να ταφεί όχι εκεί –στον Γαλατά των Χανίων- που (γραπτά και προφορικά) είχε ζητήσει ο ίδιος, δίπλα στους γονείς και στον αδελφό του, αλλά στην περιοχή της θερινής του κατοικίας, στο Βραχάτι. Τελικά –ευτυχώς– επικράτησαν συνετότερες αποφάσεις και πραγματοποιήθηκε η επιθυμία του συνθέτη να ταφεί στη γενέτειρα του πατέρα του. Τέλος καλό (τι καλό – μαύρο κι άραχλο δηλαδή) σε μια παράλογη αξίωση.

ΚΑΙ… «Μπορεί ο Θεός ή η φύση να έχει προικίσει κάποιον μ’ ένα τεράστιο ταλέντο, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι έχει απαλλαγεί από ανθρώπινες αδυναμίες και ανεπρόκοπους γόνους».